هشدار متخصصان طب‌فیزیکی، توانبخشی و فیزیولوژی ورزشی:

درباره عوارض استفاده خودسرانه از دستگاههای ورزشی و لاغری

مدتی است در رسانه‌های گوناگون تبلیغ دستگاه‌های ورزشی و الکتروعضلانی را می‌بینیم و گاهی در این تبلیغات ادعا می‌شود که برای افزایش فعالیت و تقویت عضلات می‌توان از این دستگاه‌ها استفاده کرد و حتی به منظور زیبایی گونه‌ها‌ و تناسب‌اندام نیز می‌توان از این وسایل بهره جست. متاسفانه شیوه اطلاع رسانی به گونه‌ای است که به طور کامل نمی‌توان به شیوه کار کامل این دستگاه‌ها پی برد اما می‌توان حدس زد که به منظور کاهش درد اندام‌ها و ورزیده ساختن عضلات به کار می‌رود. در این شماره نظر کارشناسان طب فیزیکی و توانبخشی و فیزیولوژی ورزشی را در این باره جویا شده‌ایم که می‌خوانید…

دکتر حبیب مفخم متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: «بهتر است بدانیم که هر کاری، فعالیتی و حرکتی به‌صورت طبیعی مفید و موثر است. در نتیجه استفاده از وسایلی هرچند موثر در تحریک الکتریکی عضلات، نمی‌تواند تاثیر ورزش و حرکت فعال و ارادی عضلات را داشته باشد البته در فیزیوتراپی و طب فیزیکی و توانبخشی از وسایل گوناگون برای عصب و عضله بهره می‌بریم اما بر طبق اصول و قوانین و در جلسات متعدد و تحت نظر کارشناسان انجام می‌گیرد. بهتر است با کارهای طب فیزیکی و توانبخشی و فیزیوتراپی آشنا شویم تا مردم خود به اهمیت موضوع پی ببرند.»

فیزیوتراپی یکی از شاخه‌های توان‌بخشی است که شامل شاخه‌های زیر است:

۱٫ الکتروتراپی

۲٫ حرکت درمانی و مکانوتراپی

۳٫ آب درمانی یا هیدروتراپی

فیزیولوژیست‌های ورزشی چه می‌گویند؟

دکتر فرشاد غزالیان فیزیولوژیست ورزشی و عضو هیات علمی دانشگاه علمی تحقیقات بر این باور است ورزش فعال، آثاری به مراتب پایدارتر و موثرتر از ورزش‌های غیرفعال با دستگاه دارد. او می‌گوید: «بیماران مبتلا به آرتروز، کمردرد، گردن‌درد و اختلالات گوناگون عضلات و مفاصل، اگرچه با روش‌های فیزیوتراپی و دستگاه‌ها می‌توانند و در مواردی باید کار کنند و نتیجه هم می‌گیرند، نسخه ورزشی، بخش جدایی‌ناپذیر درمان اختلالات عضلات و استخوان و مفاصل و رسیدن به تناسب‌اندام است. دستگاه‌های الکتریکی و مکانیکی اگرچه ممکن است تا حدودی به شل کردن عضلات و تقویت آنها کمک کند، به تناسب اندام واقعی و کاهش چشمگیر درد و التهاب کمک چندانی نمی‌کند.

در ادامه، دکتر حبیب مفخم درباره نقش طب فیزیکی در بیماری‌های گوناگون توضیح می‌دهد و بر این باور است که دستگاه‌های فیزیوتراپی در مطب یا بیمارستان می‌توانند موجب هدایت طرح درمان شوند و دستگاه‌های مخصوص بیمار که در بازار موجود است، درمان جزیی را در منزل و با نظر متخصصان این رشته ادامه می‌دهد.

۱٫ الکتروتراپی

دستگاه‌های مورد استفاده در الکتروتراپی با هدف کاهش درد، کاهش اسپاسم، کاهش چسبندگی، بازتوانی و تقویت عضلات بیماران به صورت زیر تقسیم بندی می‌شود.

• استفاده از اشعه مادون قرمز: اشعه مادون قرمز جریانی با طول موج ۱۰۰۰ تا ۴۰ هزار آنگسترم است که وقتی با بدن برخورد می‌کند به گرما تبدیل شده و باعث افزایش جریان خون در نقطه درمان می‌شود و در نتیجه باعث بهبود تغذیه و دور شدن مواد زایدی می‌شود که به علت سیکل درد ایجاد شده‌اند.

این روش برای کاهـــش درد،‌ کاهش اسپـاسم،‌ کاهـش سفتـی،‌ افزایش دامنه حرکتی،‌ صدمات و ضایعات ورزشی،‌ آماده سازی بیمار برای انجام حرکات‌ ورزشی‌ و تکنیک‌های ‌درمانی استفاده می‌شود.

• استفاده از کیسه داغ:‌ کیسه مخصوصی است که دارای گرمای مرطوب بوده و ضمن گرم نمودن ناحیه مورد درمان با خاصیت افزایش گردش خون در ناحیه درمان کاربردهای زیر را دارد.

از این روش برای کاهش اسپاسـم، کاهــش درد، کاهش‌چسبندگی،‌ کاهش سفتی بافت نرم،‌ افزایش دامنه حرکتی، کاهش گرفتگی عضله و آماده‌سازی‌‌ بیمار‌ برای‌ انجام‌ حرکات‌ ورزشی‌ و تکنیک‌های‌ درمانی استفاده می‌شود.

• استفاده از امواج مافوق صوت: اشعه مافوق صوت با فرکانس بیش از ۲۰ هزار هرتز و شدت ۵/۰ تا ۳ ولت بر سانتی‌متر با عمق نفوذ حدود ۵ سانتی‌متر که با ایجاد گرمای عمقی در بدن باعث افزایش گردش خون و نفوذ پذیری غشای سلولی و نیز تخلیه منطقه درمان از مواد دردزا می‌شود.

از این روش برای از بین بردن چسبندگـی، کاهش التهاب،‌ کاهش اسپاسم عضلانی، کاهش درد، آزاد‌سازی‌‌ بافت‌ از مواد دردزا و افزایش‌دامنه‌حرکتی استفاده می‌شود.

• استفاده از امواج دیاترمی: از انواع امواج کوتاه رادیویی است و بر اساس طول موج مورد استفاده در فیزیوتراپی باعث ایجاد گرمای عمیق یا سطحی در ناحیه درمان می‌شود.

از این روش نیز برای کاهش اسپاسم، کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی استفاده می‌شود.

• استفاده از جریان گالوانیک: در عضلاتی که به علت قطع عصب و یا ضایعه عصبی قادر به انقباض نیستند، زمان تحریک بالایی لازم است تا جریان به همه فیبر‌های عضله برسد و باعث انقباض آن عضله شود و جریان گالوانیک با شدت ۵/۰ تا ۵/۲ میلی آمپر، ولتاژ کمتر از ۱۰۰ ولت، زمان تحریک ۱۰۰ و ۳۰۰ و ۱۰۰۰ و ۳۰۰۰ میلی ثانیه را انتخاب کرده و باعث انقباض عضله ‌شوند.

از این روش جهت ضایعات نخاعی،‌ قطع عصب و نروپاتی‌های شدید استفاده می‌شود.

• استفاده از جریان فارادیک: جریانی با زمان تحریک کوتاه است یعنی با زمان تحریک ۱/۰ و ۳/۰ و ۱ و ۳ میلی‌ثانیه و در مواردی که عصب سالم بوده ولی عضله توانایی لازم برای انقباض را ندارد به کار می‌رود.

از این روش برای توانبخشی بیماران مبتلا به سکته مغزی،‌ بیماران ناتوان و نروپاتی‌های خفیف و میوپاتی‌ها استفاده می‌شود.

• استفاده از جریان‌های پرفرکانس:‌ در این جریان از تداخل دو جریان پرفرکانس، یک جریان مدوله شده کم فرکانس ایجاد می‌شود که امواج ۲۰۰۰ هرتز آن جهت تقویت عضلات عمقی و امواج ۴۰۰۰ هرتز جهت کاهش درد و اسپاسم استفاده می‌شود.

از این روش برای کــاهــش درد، کاهش التهاب،‌ تقویت عضلات، کــاهــش ادم، بازپروری عضلات و درمان‌ بی‌اختیاری ‌ادرار استفاده می‌شود.

• تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS): یعنی با استفاده از جریان الکتریکی از طریق پوست باعث تحریک عصب ناحیه درمان شویم و جریانی با فرکانس ۵۰ تا ۱۵۰ هرتز است که شدت آن بین ۱۲ تا ۳۰ میلی آمپر است که با اشکال مختلف و به صورت ضربه‌ای و نرمال طراحی شده است و از طریق بسته شدن دریچه درد و ترشح آندروفین باعث تشکیل درد می‌شود.

از این روش جهت کاهش‌ دردهای عصبی،‌ کاهــش اسپاسم، کاهش دردهای متعاقب اعمال جراحی،‌ کاهش ‌دردهای ‌متعاقب‌ صدمات ‌و ضایعات ‌ورزشی، کاهش دردهای مزمن و مداوم مثل کمر درد و سردرد استفاده می‌شود.

• ولتاژ بالا: اشعه‌ای با طول موج ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر بوده که با بلوکه کردن سیستم سمپاتیک باعث افزایش گردش خون در ناحیه می‌شود.

از این روش برای افراد دیابتی، زخم‌های فشاری و بیماران سرمازده می‌توان بهره جست.

• استفاده از اشعه لیزر: لیزر از جمله روش‌های پرطرفدار در بسیاری از رشته‌ها به‌ویژه در فیزیوتراپی است. در فیزیوتراپی از لیزر کم توان جهت ترمیم و کاهش درد، کاهش التهاب، کاهش چسبندگی و تاندونیت و بورسیت استفاده می‌شود.

• اشعه ماوراءبنفش: اشعه با طول موج ۱۸۰۰ تا ۳۹۰۰ آنگستروم و با عمق نفوذ کمتر از ۱/۰ میلی‌متر است و با تأثیرات شیمیایی که در بافت‌های بدن ایجاد می‌کند جهت درمان برخی از اختلالات و بیماری‌های پوستی و جلدی به کار می‌رود و بنابراین جریان خون و در نتیجه ساخت و ساز در ناحیه را افزایش داده و به ساخته شدن ویتامین D نیز کمک می‌شود. موارد کاربرد آن برای ترمیم زخم بسته، استئومالاسی (نرمی استخوان) و زخم عفونی است.

• استفاده از ماساژور پا: ماساژ عبارت است از یک سری حرکات منظم و ریتمیک که توسط یک فیزیوتراپیست ماهر و یا با استفاده از یک دستگاه ویبراتور انجام می‌شود و روی سیستم عصبی عضلانی و گردش خون تأثیر می‌گذارد.

آثار آن عبارت‌اند از: ایجاد آرامش در بدن،‌ کاهش‌چسبندگی،‌ کمک به بازگشت خون، کاهش درد،‌ تخلیه ترشحات ریه و کاهش اسپاسم.

۲٫ حرکت درمانی و مکانوتراپی

در ورزش درمانی با توجه به اینکه مشکل بیمار محدودیت حرکتی، کوتاهی یا ضعف و ناتوانی عضله است تکنیک‌های درمانی مخصوص و ورزش‌های ایزومتریک و ورزش‌های مقاومتی برنامه‌ریزی شده و با استفاده از وسایل موجود در فیزیوتراپی از قبیل فنر، قرقره، وزنه، صندلی چهار سر، پارالل، دوچرخه ثابت، چرخ شانه، نردبان شانه، کشش مکانیکی گردن و … هدف درمانی پیگیری می‌شود که ورزش درمانی در دستور فیزیوتراپی تحت عنوان ورزش یا EXC مطرح می‌شود.

۳٫ آب درمانی یا هیدروتراپی

استفاده از آب و خواص آن جهت اهداف درمانی را هیدروتراپی می‌نامند . در فیزیوتراپی از خواص درمانی آب در جهت کاهش اسپاسم و کاهش سفتی مفاصل و … استفاده می‌شود. موارد کاربرد این روش شامل توانبخشی افراد دچار فلج مغزی، رفع خستگی، کاهش‌ استرس‌های ‌روحی‌ و روانی و بیماری‌های‌ روماتیسمی‌ مانند آرتریت‌ روماتوئید است