لوزالمعده عضوی نهفته در شکم است که به صورت افقی در پشت قسمت پایین معده قرار دارد. سرطان لوزالمعده در بافت لوزالمعده آغاز می شود. این عضو مسئول ترشح آنزیم هایی است که به هضم غذا کمک می کنند. همچنین هورمون هایی که متابولیسم قندها را نیز تنظیم می کنند توسط این عضو انجام می شود.
مناسفانه سرطان لوزالمعده اغلب پیش آگاهی ضعیفی دارد، حتی زمانی که زود تشخیص داده شود. سرطان پانکراس یا همان لوزالمعده به طور معمول به سرعت گسترش می یابد. به همین دلیل یکی از علل اصلی مرگ ناشی از سرطان است. معمولا علائم و نشانه های این سرطان تا زمانی که کاملا پیشرفت نکند، خود را بروز نمی دهند.
علائم سرطان لوزالمعده
علائم و نشانه های سرطان لوزالمعده اغلب تا زمانی که بیماری پیشرفت کند، پنهان می ماند. اما وقتی علائم و نشانه ظهور می کنند عبارتند از:
- درد ناحیه بالای شکم که ممکن است به کمر سرایت کند.
- زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- افسردگی
- لخته شدن خون
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر تجربه کاهش وزن بدون علت، بدون تشخیص جدید و یا دیابت دارید حتما به پزشک مراجعه کنید. خستگی مداوم، درد شکم، زردی و یا علائم و نشانه های ضعف نیز نیاز به بررسی پزشک دارد. البته نباید نگران باشید زیرا بیماری های زیادی وجود دارد که موجب ایجاد این علائم می شوند. پس برای تشخیص دقیق تنها مرجع شما باید پزشک باشد.
علت سرطان پانکراس چیست؟
در اکثر موارد، هنوز مشخص نیست چه چیزی باعث سرطان لوزالمعده می شود. اما پزشکان عوامل خطری مانند سیگار کشیدن را عامل ابتلا به این بیماری می دانند.
پانکراس در حدود ۶ اینچ (حدود ۱۵ سانتی متر) طول دارد و چیزی شبیه یک گلابی افتاده روی زمین است. لوزالمعده هورمون هایی، از جمله انسولین را برای تامین سوخت بدن؛ از قندهایی که می خوریم، ترشح می کند. علاوه بر این، پانکراس آنزیم های گوارشی برای کمک به هضم غذا نیز تولید می کند.
اشکال سرطان لوزالمعده
سرطان لوزالمعده زمانی رخ می دهد که در DNA سلول ها در پانکراس جهشی ایجاد شود. این جهش باعث می شود سلول ها بدون کنترل رشد کرده و یا در زمان مناسب از بین نروند. به همین دلیل در عضو مبتلا، تجمعی از سلول ها تشکیل می شود. تجمع سلول به این شیوه در زبان عامیانه توده نامیده می شود.
- اغلب سرطان های لوزالمعده؛ در سلول هایی که در ابتدای مجرای پانکراس وجود دارند، آغاز می شود. این نوع سرطان، آدنوکارسینوم پانکراس یا سرطان برون ریز پانکراس نامیده می شود. این شکل از سرطان پانکراس شایع ترین نوع سرطان های لوزالمعده است.
- تومورهای سلولی به ندرت در سلول های تولید کننده هورمون، سلول های اعصاب و یا داخل غدد پانکراس تشکیل می شوند. این نوع از سرطان سرطان سلول های جزیره، سرطان غدد درون ریز پانکراس یا تومور نورواندوکرین پانکراس نامیده می شود.
عوامل خطر
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش دهند عبارتند از:
- وزن بدن
- التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراتیت)
- دیابت
- سابقه خانوادگی سندرم های ژنتیکی که می توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند، از جمله جهش ژنی BRCA2، سندروم لینچ و سندرم ارثی آتیپیک ملانوم بدخیم (FAMMM)
- سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به سرطان پانکراس
- سیگار کشیدن
عوارض سرطان پانکراس
با پیشرفت سرطان پانکراس، می تواند عوارض زیر ایجاد شود:
- کاهش وزن: عوامل زیادی ممکن است در کاهش وزن در افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده دخیل باشند. سرطان به خودی خود موجب کاهش وزن می شود. اما تهوع و استفراغ ناشی از درمان سرطان یا فشار تومور بر روی معده، نیز باعث می شود غذای کمتری بخورید و در نتیجه لاغر شوید. از طرفی چون لوزالمعده مسئول ترشح آنزیم ها و هومون های هضم است، ممکن است با وجود سرطان، آنزیم ها و هورمون ها به درستی ترشح نشود و پردازش مواد غذایی با مشکل مواجه شود. این مورد نیز علتی برای کاهش وزن است.
در این شرایط ممکن است مکمل های آنزیم هضم برای شما تجویز شود. علاوه بر این باید از کالری بیشتری استفاده کنید و سعی کنید با آرامش غذا بخورید.
- زردی: سرطان لوزالمعده با مسدود کردن مجرای صفراوی کبد می تواند باعث زردی شود. علائم این حالت شامل زرد شدن پوست و چشم ها، تیره شدن ادرار و کم رنگ شدن مدفوع می باشد. زردی معمولا بدون درد شکم رخ می دهد. در این شرایط پزشک ممکن است از استنت درون مجاری صفراوی استفاده کنید. این فنر کمک می کند تا این مجاری با وجود فشار تومور، باز بماند. در برخی از موارد نیز پزشک راه جدیدی برای ورود صفرا از کبد به روده باز می کند.
- درد: تومور در حال رشد ممکن است بر روی اعصاب شکم فشار وارد کند و باعث درد شدید شود. در این شرایط معمولا مسکن تجویز می شد تا بیمار احساس راحت تری داشته باشد. علاوه بر آن برای توقف رشد تومو ممکن است اشعه درمانی تجویز شود. در برخی از موارد نیز پزشک تزریق الکل به اعصاب شکم را توصیه می کند. در این روش با تزریق الکل به این اعصاب؛ درد کنترل می شود زیرا الکل باعث می شود اعصاب نتوانند سیگنال درد را به مغز برسانند.
- انسداد روده: سرطان لوزالمعده در صورتی که رشد کند می تواند با ایجاد فشار بر روی روده کوچک (دئودنوم)، جریان عبور مواد غذایی هضم شده از معده به روده ها را مسدود کند. در این روش نیز پزشک از استنت برای باز نگه داشتن مجاری روده کوچک استفاده می کند. گاهی اوقات نیز برای چسباندن معده به روده و حذف قسمت مسدود شده روده؛ عمل جراحی بای پس لازم است.
تشخیص و مرحله بندی سرطان پانکراس
اگر دکتر شما مشکوک به سرطان لوزالمعده شود، ممکن است یکی یا بیشتر از یکی از آزمون های زیر را برای تشخیص سرطان تجویز کند:
- آزمایشات تصویربرداری برای ایجاد تصاویر از اندام های داخلی
آزمایشات تصویربرداری به پزشک کمک می کند که تصویری از اندام های داخلی شکم داشته باشد. آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص سرطان لوزالمعده شامل سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و اسکن توموگرافی تابش پوزیترون (PET) می باشد.
- تصاویر سونوگرافی پانکراس
سونوگرافی اندوسکوپیک (EUS) با استفاده از یک دستگاه سونوگرافی، تصاویر پانکراس را از داخل شکم نشان می دهد. دستگاه سونوگرافی از طریق یک لوله انعطاف پذیر و نازک (آندوسکوپ) از مری و معده تصویر برداری می کند. در این آزمایش ممکن است نمونه برداری از سلول (بیوپسی) نیز انجام شود.
- آزمایش خون
برای بررسی وجود پروتئین های خاص (تومور مارکرها) توسط سلول های سرطان لوزالمعده، آزمایش خون تجویز می شود.
- تزریق ماده رنگی به مجاری پانکراس
در موارد خاص، ممکن است کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک (ERCP)، که در آن با استفاده از یک رنگ؛ مجاری صفراوی در پانکراس برجسته و نمایان می شوند، انجام شود. در طی ERCP، یک آندوسکوپ از گلو وارد معده و سپس قسمت بالای روده کوچک و پانکراس می شود. بعد از ورود آندوسکوپ؛ مایعی رنگی از طریق لوله تو خالی به نام کاتتر به مجاری صفرا تزریق می شود و در همین حین از اندام های داخلی تصویر برداری می شود.
مراحل سرطان لوزالمعده
مراحل سرطان پانکراس عبارتند از:
- مرحله ۱: در این مرحله پزشک قادر است با محدود کردن پانکراس، بخش از آن را طی عمل جراحی بردارد.
- مرحله۲: در این مرحله سرطان به خارج از لوزالمعده به بافت ها و اندام های مجاور و و گاهی غدد لنفاوی گسترش یافته است. در این مرحله، عمل جراحی ممکن است برای برداشتن سرطان مفید باشد.
- مرحله ۳: در این مرحله سرطان به خارج از پانکراس و به رگ های خونی بزرگ در سراسر لوزالمعده، گسترش یافته و ممکن است غدد لنفاوی را نیز درگیر کرده باشد. جراحی ممکن است برای برداشتن سرطان در این مرحله توصیه شود.
- مرحله ۴: در این مرحله سرطان نقاطی فراتر از لوزالمعده، مانند کبد، ریه ها و پوشش داخلی ارگان های شکمی (صفاق) را احاطه کرده است. در این مرحله جراحی امکان پذیر نیست.
درمان سرطان لوزالمعده
درمان سرطان لوزالمعده بستگی به مرحله و محل سرطان و همچنین سلامت کلی شما دارد. هدف اول درمان سرطان لوزالمعده، از بین بردن سرطان است. اما وقتی از بین بردن آن امکان پذیر نباشد، جلوگیری از رشد یا آسیب ناشی از آن در درجه اول قرار دارد.
جراحی
جراحی برای تومورهای موجود در سر پانکراس: اگر سرطان لوزالمعده در سر پانکراس واقع شده باشد عملی به نام روش ویپل (pancreaticoduodenectomy) انجام می شود. روش ویپل شامل برداشتن سر پانکراس، بخشی از روده کوچک (اثنی عشر)، کیسه صفرا و بخشی از مجرای صفراوی است. قسمتی از معده نیز ممکن است در طی عمل برداشته شود. نگران نباشبد بخش های باقی مانده از اندام ها داخلی شما هنوز قادرند غذا را هضم کنند. عمل جراحی ویپل با خطر عفونت و خونریزی همراه است. پس از عمل جراحی، با تاخیر در تخلیه معده ممکن است تهوع و استفراغ در فرد بیمار ایجاد شود. بعد از این عمل چند هفته زمان نیاز است تا بهبودی کامل حاصل شود.
جراحی برای تومورهای موجود در انتهای پانکراس: در این جراحی انتهای پانکراس و گاها طحال نیز برداشته می شود.
پرتو درمانی
پرتو درمانی با استفاده از پرتوهایی با انرژی بالا، مانند اشعه X و پروتون، در از بین بردن سلول های سرطانی موثر است. پرتو درمانی ممکن است قبل یا بعد از عمل جراحی سرطان نیز تجویز شود. اما اغلب در ترکیب با شیمی درمانی استفاده می شود. زمانی که سرطان با جراحی قابل درمان نیست؛ پزشکان ترکیبی از پرتودرمانی و شیمی درمانی را تجویز می کنند.
شیمی درمانی
شیمی درمانی یعنی استفاده از داروها برای کشتن سلول های سرطانی. داروهای شیمی درمانی می توانند به داخل ورید تزریق و یا به صورت خوراکی مصرف شوند. شیمی درمانی نیز می تواند با پرتو درمانی (کمورادیاسیون) ترکیب شود. کمورادیوتراپی معمولا برای درمان سرطان هایی که فراتر از لوزالمعده، گسترش یافته تجویز می شود. این ترکیب ممکن است بعد از عمل جراحی به منظور کاهش خطر عود سرطان پانکراس استفاده شود. در افراد مبتلا به سرطان لوزالمعده پیشرفته، شیمی درمانی ممکن است به تنهایی استفاده شده یا با دارو درمانی هدفمند ترکیب شود.