کم شدن آب بدن علت اصلی مرگ و میر در میان کودکان در سراسر جهان است. در واقع این فرآیند به وسیله خارج کردن آب بدن از طریق اسهال، قاتل گروه های سنی خاصی از نوزادان است. پس می توان گفت علت اصلی کم شدن آب بدن نوزادان، اسهال است. اکثر مواردی که منجر به کاهش آب بدن شده اند قابل پیشگیری و درمان هستند. اما متاسفانه برخی افراد نیز به دلیل دانش و یا اطلاعات کم نتوانستند از این مهلکه جان سالم به در ببرند.

کم شدن آب بدن چیست؟

کم شدن آب بدن یک حالتی است که در آن درصد مواد مایع در بدن، در نتیجه از دست دادن بیش از حد آن، کم می شود. ما در طول روز مایعات زیادی را از طریق عرق کردن، ادرار، بازدم هوا و مدفوع از بدنمان از دست می دهیم. با این حال، مصرف مایعات روزانه ما تضمین می کند که هرگز بیشتر از اندازه مایع از دست نخواهیم داد. این در حالی است که اگر درصد مایع بدنمان بیش از حد شود، بدن آن را از طریق کلیه ها دفع خواهد کرد. به طور مشابه هنگامی که مصرف مایعات خیلی کم است کلیه ها، مایعات را حفظ می کنند. به طور کلی بدن ما برای حفظ حالت درونی خود که به آن هموستاز (هم ایستایی) گفته می شود، باید به اندازه کافی مایعات در اختیار داشته باشد. در حالتی که میزان مایعاتی که مصرف می شود، از مایعاتی که از بدن خارج می شود، کمتر باشد، بدن دچار کم آب خواهد شد.

با کم شدن آب بدن، از دست دادن الکترولیت (نمک) نیز به وجود می آید. در مجموع کاهش مایع و الکترولیت بدن می تواند فرایندهای مختلف بیوشیمیایی در بدن را مختل کند و حتی عملکرد عضوهای بدن را تحت تاثیر قرار دهند و در نهایت و در اوج شدت، ممکن است به مرگ منجر شوند. استفاده از راه حل های خوارکی برای آبرسانی (ORS) بهترین گزینه، برای پیشگیری و درمان کم آبی بدن و جایگزین مناسب برای کاهش مایعات و الکترولیت ها می باشند. آبرسانی به بدن در مورادی که هنوز شرایط حاد نشده است، تنها با مصرف آب امکان پذیر است. با این حال زمانی که کم شدن آب بدن از بیماری هایی ماند اسهال ناشی می شود و در شرایط حاد قرار دارد، آبرسانی به بدن می تواند تفاوت بین مرگ و زندگی باشد.

علل کم شدن آب بدن

همانطور که گفته شد از دست دادن روزانه مایع از طریق عرق، ادرار، مدفوع و هوای بازدم معمولا منجر به کم آبی نمی شود مگر اینکه فرد به اندازه کافی در طول روز مایعات مصرف نکند. به طور معمول از دست دادن مایعات در بدن فرآیندی است که به آهستگی اتفاق می افتد. اما زمانی که فرد در محیط های گرم قرار گرفته و یا فعالیت شدید بدنی دارد، به دلیل تعریق شدید، به این فرآیند سرعت می بخشد. با این حال، در شرایط دیگر مانند زمانی که به اسهال مبتلا شده ایم، از دست دادن مایعات، الگوهای سریع به خود گرفته و با توجه به این که روند مصرف مایعات در بدن طبیعی و به همان شکل قبل باقی مانده است، دچار کم آب شویم. در این شرایط  تلاش بدن برای حفظ از دست دادن آب، مانند کاهش دادن ادرار و تولید عرق کافی نیست. عمده ترین علل کم آبی عبارتند از:

ورم معده

التهاب روده و معده، اغلب به دلیل وجود ویروس ها و باکتری ایجاد می شود. این علت در میان شایع ترین علل کم شدن آب بدن قرار دارد. در این اختلال از دست دادن مایع از طریق اسهال و استفراغ رخ می دهد.

تب

معمولا بیماری هایی که منجر به تب می شوند اشتها را تحت تاثیر قرار می دهند. در اثر کاهش اشتها، خوردن و نوشیدن کم می شود. در کنار این موارد تعریق ناشی از تب نیز بر کم آب شدن بدن تاثیر می گذارد. بنابراین در زمان تب، کاهش مصرف مایعات و افزایش از دست دادن آن، دست به دست هم داده و موجب کم آبی می شوند.

گرما زدگی

گرما زدگی شدیدترین شکل بیماری های مربوط به حرارت است. کم شدن آب بدن در این حالت به شدیدترین شکل خود اتفاق می افتد. به غیر از گرمازدگی که ممکن است از داخل بدن به دلیل عدم کارایی مکانیسم های خنک کننده بدن رخ دهد، گرم شدن هوای خانه نیز علتی برای ابتلا به آن است.

سوختگی

سوختگی نیز یکی دیگر از علل کم شدن آب بدن است. پوستی که آسیب دیده است قادر نخواهد بود که از روند از دست دادن آب بدن جلوگیری کند. در این حالت میزان از دست دادن مایع بستگی به میزان و درجه سوختگی دارد.

بیش فعالی تیروئید

این اختلال در از دست دادن مایع از طریق تعریق شدید و اغلب اسهال دخیل است.

دیابت

دیابت با پرادراری (خروجی ادرار با حجم و یا تعداد دفعات زیاد) همراه است. روند از دست دادن مایعات بدن ممکن است در مواقع اضطراری دیابتی مانند کتواسیدوز دیابتی به طور قابل توجهی سرعت بگیرد.

بیماری های دهان

مشکلات دهان و گلو مانند درد دهان و یا گلو درد (فارنژیت) ممکن است مصرف مایعات را به علت درد و ناراحتی محدود کند.

دیابت بی مزه

دیابت بی مزه بیماری است که در آن کلیه به درستی به هورمون ADH پاسخ نمی دهد. نتیجه این عدم پاسخ گویی این است که کلیه نمی تواند مایعات را در خود نگه دارد. بنابراین حجم زیادی از آب بدن را در ادرار دفع می کند.

دیورتیک ها

موادی هستند که از دست دادن مایعات در بدن را ترویج می دهند. این موارد غالبا بر اثر مصرف دارو، الکل و برخی از مواد مخدر رخ می دهند.

علت کم شدن آب بدن و علائم و درمان های موثر آن
علت کم شدن آب بدن و علائم و درمان های موثر آن

علائم و نشانه های کم آب شدن بدن

کم آبی خفیف معمولا علائم خاصی ندارد. گاهی نیز علائمی دارد اما متاسفانه به دلیل آن که ضعف یا ناتوانی خاصی برای ما ایجاد نمی کند، ما آن را نادیده می گیریم. مهمترین علائم کم آب شدن بدن عبارتند از:

  • افزایش تشنگی. اگر چه گاهی اوقات این احساس تشنگی ممکن است دچار اختلال شود.
  • خشکی دهان که اغلب با حجم کم و چسبنده بودن براق خود را نشان می دهد.
  • خشکی پوست که با کم آبی شدید پوست حالت چروکیده به خود می گیرد.
  • خشکی چشم که با تولید اشک کم در زمان گریه، مشهود می شود.
  • خروجی ادرار کاهش می یابد (کاهش در حجم و تعداد دفعات دفع ادرار)
  • سردرد
  • یبوست
  • سرگیجه
  • فرو رفتگی چشم ها
  • افت فشار خون
  • ضربان قلب و تنفس سریع
  • هذیان گویی و یا بیهوشی
  • تب

چرا مرگ رخ می دهد؟

کم شدن آب بدن به صورت شدید و درمان نشده می تواند به کما و مرگ منجر شود. راه های بسیاری وجود دارد که موجب مرگ بدن پس از کم آبی می شود. این عوارض تا حدی به مدت زمانی که بدن کم آب بوده و روشی که موجب کم آبی شده است، بستگی دارد. بیماری هایی که موجب کم آبی می شوند نیز در این میان نقش دارند. مرگبارترین عوارض کم آب شدن بدن عبارتند از:

  • شوک هیپوولمیک غیر قابل برگشت
  • نارسایی کلیه
  • تشنج مقاوم به درمان
  • ترومبوز

گاهی اوقات عوارض ایجاد شده خود کشنده نیستند اما ممکن است به حوادث دیگر که می تواند تهدید کننده زندگی باشند، منجر شوند. تورم مغزی نیز عارضه دیگری است که با از دست دادن آب در ارتباط است. این عارضه زمانی اتفاق می افتد که بدن به منظور کم آبی، آبرسانی سریع را آغاز می کند. سرعت در این روند می تواند در مغز آب جمع کرده و موجب تورم شود. بر اثر تورم، گاها سلول های مغزی از بین می روند. در صورتی که تعداد این سلول ها زیاد شود، مرگ رخ می دهد.

درمان کم شدن آب بدن

کم شدن آب بدن می تواند به راحتی درمان شود. با این حال، اقدامات درمانی نیاز به سرعت در اجرا دارند. هر کسی که در معرض خطر از دست دادن آب بدن قرار دارد، حتی اگر هیچ نشانه ای از کم آبی ندارد، باید اقدام لازم را برای درمان انجام دهد. راه اصلی برای درمان کم شدن آب بدن مصرف آب به صورت خوراکی است. علاوه بر آب آشامیدنی، برای رهیدریشنتراپی، محصولاتی خوراکی تجاری نیز وجود دارند که می توانند غلظت مطلوبی از مایع و الکترولیت را در اختیار بدن قرار دهند.

در صورتی که بدن شدیدا کم آب شود، ممکن است در ابتدای درمان، فرد پس از خوردن آب دچار حالت تهوع شود. در این حالت باید نوشیدن آب کم کم انجام شود.

دیگر اقدامات لازم برای درمان کم شدن آب بدن بستگی به علت از دست دادن مایعات دارد. به عنوان مثال کسی که دچار گرما زدگی شده است باید در اتاق سرد قرار گیرد. یا کسی که با اسهال آب بدن خود را از دست داده است ضمن استفاده از مایعات باید درمان ضد اسهال را به کار ببرد. کسانی هم که به دلیل دیابت به کم آبی دچار شده اند باید داروهای دیابتی که کمترین اثر در کاهش آب بدن دارند را مصرف کنند. در این مورد از پزشک خود سوال کنید.