بیضه ها عضو مهمی در دستگاه تناسلی مردان هستند که وظیفه نگهداری اسپرم را به عهده دارند. بیضه ها به طور طبیعی دو عدد بوده به طوری که یکی از آن ها در چپ و دیگری در سمت راست است. شکل این عضو بدن شبیه تخم مرغ است و طول آن ها ۳٫۷۵ تا ۵ سانتی متر و عرض آن ها ۲٫۵ سانتی متر است. البته این اندازه ها می تواند از فردی به فرد دیگر تغییر کند. بیضه ها در کیسه ای به نام اسکروتوم یا کیسه بیضه قرار گرفته اند و محل دقیق قرار گیری آن ها پشت آلت تناسلی است. علاوه بر اسپرم که در بیضه ها وجود دارد این عضو هورمونی را ترشح می کنند که ربطی به مایع منی نداشته و مستقیما وارد خون می شوند. این ماده در بروز صفات جسمی و روانی اطفال نقش مهمی بازی می کنند.
آیا در مواقع مختلف، در اندازه بیضه ها تغییر به وجود می آید؟
اندزاه این عضو هرگز تغییر نمی کند بلکه اسکروتوم است که با انقباض و انبساط خود موجب تغییر ظاهری در اندازه آن ها می شود. به عنوان مثال بعد از حمام کردن با آب گرم این کیسه شل شده و موجب می شوند بیضه ها پایین بیایند این در حالی است که هوای سرد عضلات این کیسه را منقبض کرده و بیضه ها را بالا می کشد. این کار باعث می شود این عضو به بدن نزدیک تر شده تا بتواند گرما بدن را جذب کند. در حقیقت این مکانیسم کمک می کند تادرجه حرارت مساعدی پیرامون آن ایجاد شود زیرا که این عضو در برابر سرما و گرما حساس بوده و باید در برابر تغییرات محیطی از آن محافظت شود. اسکروتوم با این عمل این مکانیسم را به بهترین حالت انجام می دهد.
درجه حرارت اسکروتوم چند درجه کم تر از درجه حرارت بدن است. این تنظیم درجه حرارت امری بسیار مهم است زیار آزمایش ها بر روی حیوانات نشان داده است که اگر ۱۵دقیقه حرارت این کیسه را بالا ببریم عمل اسپرم سازی به شدت مختل شده و حتی ممکن است به عقیم شدن بیانجامد.
آیا طبیعی است که بیضه چپ پایین تر از بیضه راست باشد؟
بله. به طور طبیعی بیضه چپ پایین تر از بیضه راست است و حتی گاهی ممکن است قدری بزرگتر از آن نیز به نظر برسد.
بیضه نزول نکرده چیست؟
زمانی که نوزاد پسر در بدن مادر است، بیضه هایش درون شکمش قرار دارد و به مرور زمان و قبل از تولد بیضه ها نزول کرده و در جای خود قرار می گیرند. در برخی از موارد مشاهده شده است که پس از تولد یکی از بیضه ها نزول نکرده و در شکم یا کشاله ران باقی می مانند. البته این عارضه به نسبت یک به پانصد اتفاق می افتد. در اغلب موارد با ورود نوجوان به دوران بلوغ بیضه نزول نکرده حرکت کرده و به داخل کیسه اسکروتوم وارد می شود اما گاهی اوقات نیز برای پایین آوردن آن لازم است که عمل جراحی صورت گیرد. البته مطالعات جدید نشان داده است که نزول بیضه، تحت تاثیر هورمون های ترشح شده از غده هیپوفیز قرار داشته به همین دلیل نیز یکی از درمان ها موثر برای نزول بیضه، تزریق این هورمون به بدن است.
آیا بازگشت بیضه ها به درون کیسه خود، در کیفیت قوای جنسی مردان دخیل است؟
در این مورد باید گفت که اگر بعد از سن بلوغ هنوز بیضه ها نزول نکرده باشند و درون شکم یا کشاله ران باقی مانده باشند ممکن است کوچک شده و توانایی اسپرم سازی خود را از دست بدهند بنابراین پزشکان می گویند مردانی که هر دو بیضه شان نزول نکرده باشد به احتمال زیاد عقیم هستند. البته ممکن است با وجود این مشکل مرد، هنوز توان باروری داشته باشد. ولی از طرف دیگر این عارضه بر روی ترشحات داخلی بیضه ها تاثیری نداشته و تغییری در صفات روحی و جسمی که در اثر ترشح این هورمون ها ظاهر می شوند در فرد مشاهده نمی شود. بنابراین افرادی که دچار بیضه نزول نکرده شده اند از لحاظ جسمس و قوای جنسی کاملا سالمند هستند اما در مایع منی آن ها به میزان کافی اسپرم برای باروری وجود ندارد. البته گاهی نیز فرد تنها با یک بیضه نزول کرده از تعدد کافی اسپرم برخورداری بوده و قادر خواهد بود عمل تولید مثل را انجام دهد. این امکان، به تعداد اسپرم ها موجود در مایع منی بستگی دارد.
چگونه اسپرم وارد آلت تناسلی می شود؟
ارتباط بین بیضه، و آلت تناسلی یک ارتباط مستقیم و نسبتا طولانی و پیچ در پیچ است. بیضه ها از تعداد زیادی لوله های مویی ساخته شده اند که وظیفه آن ها ساختن اسپرم است. این لوله های بسیار نازک کم کم به یکدیگر ملحق شده و به عضوی به نام اپی دیدیم منتهی می شوند. وظیفه اصلی این عضو به بلوغ رساندن اسپرم هاست. این عضو دقیقا کنار بیضه ها قرار دارد و می توان گفت به آن چسبیده است اپی دیدیم ۷٫۲۵ سانتی متر طول و ۳ سانتی متر عرض دارد و شامل لوله ها پیچیده است. اندازه این لوله ها بسیاز زیاد است به طوری متخصصان می گویند اگر این لوله ها را باز کرده و پهن کنند طولی نزدیک به ۲۰ فوت دارند.
اپی دیدیم در کنار خود به لوله ای به نام مجرا برنده منی متصل شده که ترشحات در آن جمع می شوند. این مجرا از اسکروتوم بالا رفته و وارد قسمت تحتانی شکم یا لگن می شود در این جا مایع دو مرتبه به پایین حرکت کرده و در انتهای سفر خود به عقب مجرا ادراری راه می یابد. طول این مجرا حدود ۴۰ سانتی متر و عرض آن ۰٫۳ سانتی متر است و دیواره آن به قدری ضخیم است که هنگام عبور مایع منی با لمس دست، به مانند یک طناب ضخیم به نظر می رسد.
چه زمانی مرد عقیم خواهد شد؟
هر زمانی که در طول این مسیر چه در اپی دیدیم چه در مجرا برنده منی انسداد ایجاد شود اسپرم ها قادر به حرکت نبوده و اگر این گرفتگی در دو طرف ایجاد شود اصطلاحا می گویند که مرد عقیم شده است.
چگونه این مجرا مسدود می شود؟
عفونت و سوزاک از جمله مهترین دلایلی هستند که منجر به انسداد مسیر حرکت اسپرم ها به آلت تناسلی می شوند.
آیا در زمان انسداد، مایع منی وجود دارد؟
بله. در این حالت نیز کماکان منی وجود دارد. زیرا این مایع از غدد جنسی دیگری به نام پروستات و کیسه های منی ترشح شده و در صورت انسداد مجاری وازودفران آسیبی نمی بیند.