کمبود هورمون رشد وضعیتی است که در آن بدن به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمی کند. نامهای دیگر برای وضعیت کمبود هورمون رشد، کوتاهی قد و کوتاهی قد هیپوفیز می باشد. هورمون رشد که به نام سوماتوتروپین شناخته می شود، هورمون تعیین شده برای تحریک رشد و تولید مثل سلول در بدن است. این هورمون در غده هیپوفیز که در پایه مغز واقع شده، تولید می شود و سپس به خون انتشار می یابد. هنگامی که غده هیپوفیز، به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمی کند، رشد بدن می تواند کاهش یابد. اگرچه کمبود هورمون رشد معمولا در کودکان دیده می شود، اما این امکان وجود دارد که کمبود انتشار هورمون رشد برای هر کسی اتفاق بیفتد.
اگر کمبود هورمون رشد در زمان تولد وجود داشته باشد، آن را به نام کمبود مادرزادی هورمون رشد می نامند. با این حال، این اتفاق می تواند در بزرگسالانی نیز به دلیل وجود یک تروما، مانند یک آسیب مغزی شدید، و یا بیماری های دیگر رخ دهد. هنگامی که این شرایط در کودکان و بزرگسالان در طی دوران زندگی اتفاق می افتد به آن کمبود هورمون رشد اکتسابی می گویند. بسته به زمانی که این اتفاق در بدن فرد می افتد، می تواند اثرات مختلف داشته باشد.
کمبود هورمون رشد در کودکان
از آنجا که هورمون رشد برای رشد و نمو طبیعی بسیار مهم است، کودکانی که کمبود هورمون رشد دارند معمولا به صورت غیر طبیعی کوتاه تر از کودکان دیگر هستند. همچنین، بلوغ در بسیاری از کودکانی که کمبود این هورمون را تجربه می کنند به تعویق می افتد، و برخی ممکن است هرگز به دوره بلوغ نرسند. هورمون رشدعلاوه بر رشد جسمی، برای عملکرد طبیعی مغز نیز لازم است.
کمبود هورمون رشد در بزرگسالان
حتی زمانی که رشد بدن در سنین جوانی متوقف می شود، بدن ما هنوز هم هورمون رشد نیاز دارند. وجود این هورمون در تمام طول عمر برای حفظ مقدار مناسب از چربی، عضله، بافت و استخوان در بدن ما لازم است. بزرگسالان مبتلا به کمبود هورمون رشد اغلب تراکم ضعیف استخوانی دارند و با کاهش توده عضلانی مواجه می شوند. در این افرد همچنین نشانه های روانی و عاطفی، مانند خستگی، افسردگی و حافظه ضعیف نیز رایج است. اگر کمبود هورمون رشد تشخیص داده نشده و یا درمان نشود، می تواند به بیماری های دیگر، مانند افزایش کلسترول LDL و پوکی استخوان شدید منجر شود.
نشانه های کمبود هورمون رشد
علائم کمبود هورمون رشد به سن وابسته است. یک فرد بزرگسال دچار کمبود هورمون می تواند علائمی متفاوت از یک کودک مبتلا داشته باشد. در ادامه به علائم این اختلال در بزرگسالان و کودکان می پردازیم.
علائم کمبود هورمون رشد در کودکان
شایع ترین علامت کمبود هورمون رشد در کودکان، کوتاه قدی قابل توجه او نسبت به همسالان خود است. این در حالی است که، کودک مبتلا به این بیماری می تواند نسبت اعضای بدنش طبیعی باشد. قد کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد به طور معمول کمتر از ۲ اینچ ( ۵ سانتی متر) در سال رشد می کنند. (قد افراد با سطح طبیعی هورمون رشد به طور متوسط از سن یک سالگی تا سن بلوغ سالانه ۶٫۵ سانتی متر و زمانی که به بلوغ می رسند سالانه ۱۰ سانتی متر رشد می کنند.)
برخی از علائم دیگر کمبود هورمون رشد در کودکان عبارتند از:
- سن آن ها کمتر از همسن هایشان به نظر می رسد.
- تاخیر در بلوغ دارند.
- چربی در اطراف صورت و شکم آن ها افزایش می یابد.
- رشد دندان هایشان کندتر است.
- دچار تنبلی رشد مو هستند.
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان نیز می تواند متفاوت باشد، و بسیاری از بزرگسالان مبتلا به این عارضه می توانند ترکیبی از علائم زیر را تجربه کنند:
- اضطراب و یا افسردگی
- طاسی (در مردان)
- کاهش میل و فعالیت جنسی
- کاهش قدرت بدن و توده عضلانی
- مشکل تمرکز و داشتن حافظه ضعیف
- خشکی و نازکی پوست
- سطح تری گلیسیرید بالا
- خستگی
- مشکلات قلبی
- سطوح بالای کلسترول LDL (” کلسترول بد”)
- مقاومت به انسولین
- تحمل پایین تر در ورزش
- کاهش تراکم استخوان (این افراد بیشتر مستعد به پوکی استخوان هستند)
- حساسیت به سرما و گرما
- سطح انرژی بسیار پایین
- افزایش وزن، به ویژه در اطراف کمر
علت کاهش هورمون رشد
در اغلب موارد نمی توان برای کمبود هورمون رشد هیچ علت واحدی مشخص کرد. با این حال، علل کمبود در کودکان و بزرگسالان متفاوت است.
محققان تصور می کنند کمبود هورمون رشد، به ندرت به وسیله ژنتیک ایجاد می شود. اما کارشناسان معتقدند که کودکان با انواع خاصی از مشکلات جسمی، مانند شکاف کام، بیشتر احتمال دارد دچار این اختلال شوند. برای درک آنچه که ممکن است باعث کمبود هورمون رشد شود، نیاز به درک این بیماری دارید.
فرآیند انتشار و رشد بدن به این صورت است:
- غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد هورمون رشدی به نام سوماتوتروپین تولید می کند.
- این هورمون باعث تحریک رشد، حفظ سلامت عضلات، بافت و استخوان ها می شود.
- اما هنگامی که غده هیپوفیز، به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمی کند، رشد را کند می کند.
به طور کلی برخی از علل کمبود هورمون رشد عبارتند از:
- جراحت جدی سر
- وجود تومور در سر و یا سابقه تومورهای هیپوفیز
- عفونت
- جراحی مغز
- مشکلات هورمونی مربوط به غده هیپوتالاموس و یا غده هیپوفیز
- جریان خون ضعیف به غده هیپوفیز
- انجام پرتو درمانی
درمان کمبود هورمون رشد
رایج ترین درمان کمبود هورمون رشد در کودکان و بزرگسالان، تزریق هورمون رشد به بدن است. در این روش هورمون سوماتوتروپین به بدن تزریق می شود. این هورمون، که به طور معمول در غده هیپوفیز تولید می شود، باعث تحریک رشد و تولید مثل سلول در بدن خواهد شد.
- در این درمان معمولا بدن نیاز به دوز روزانه هورمون رشد دارد. با این حال، بسته به شدت بیماری، ممکن است تزریق هورمون رشد بیشتر مورد نیاز باشد.
- در خلال استفاده از این روش درمانی باید هر ۴ تا ۸ هفته به پزشک مراجعه کرده تا از طریق آزمایش های مختلف وضعیت بدن بررسی شود. اگر طی آزمایش ها مشخص شد بدن هورمون بیشتری نیاز دارد، تزریق این هورمون بیشتر خواهد شد.
پزشک در این آزمایشات سطح کلسترول، سطح گلوکز خون و تراکم استخوان را به صورت دوره ای بررسی می کند. تا مطمئن شود دور مناسبی از دارو را دریافت می کنید. مصرف هورمون رشد مصرف می تواند بر روی چگونگی پاسخ بدن به انسولین، که قند خون را کنترل می کند، تاثیر بگذارد. کمبود هورمون رشد درمان نشده می تواند به کلسترول و پوکی استخوان بالا منجر شود.
ملاحظات ویژه ای برای کودکان وجود دارد. کودکان و نوجوانان که به آنها هورمون رشد تزریق می شود، در طول سال اول تزریق، ۱۰ سانت یا بیشتر رشد می کنند و در طول ۲ سال بعد رشدی ۷٫۵ سانتی متری را تجریه می کنند. از سال سوم به بعد نرخ رشد حتی با ادامه تزریق هورمون رشد، به آرامی شروع به کاهش می کند.
آیا تزرق هورمون رشد امن است؟
اگر چه تزریق هورمون رشد نسبتا بی خطر و موثر است اما عوارض جانبی نیز به دنبال دارد. اما خوشبختانه عوارض جانبی جدی آن نادر است. از مهمترین عوارض جانبی استفاده از این روش می تواند به:
- تورم
- بی حسی
- درد مفصل و عضله اشاره کرد.
برخی از افرادی نیز نباید از این شیوه درمان استفاده کنند. به عنوان مثال افرادی که تومور و یا سرطان دارند، افرادی که به طور جدی بیمار هستند، آسیب های متعدد مغزی دیده اند و یا مشکلات تنفسی شدید دارند.
درمان های دیگر برای کمبود هورمون رشد
ممکن است فردی علاوه بر تزریق هورمون رشد، درمان های دیگری نیز برای کمبود این هورمون نیاز داشته باشد. برای مثال:
- کوتاهی قد بسیار شدید ممکن است بر روی اعتماد به نفس کودک تاثیر بگذارد. برای این افراد درمان روحی و روانی، اغلب بخش مهمی از درمان اصلی محسوب می شود. مشاور و یا روانشناس می تواند در این زمینه به کودک شما کمک کند.
- خواب کافی، داشتن رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم نیز بخش مهمی از طرح کلی درمان کمبود هورمون سوماتوتروپین هستند.