آترواسکلروز بیماری است که در آن پلاک در داخل شریان ها ایجاد می شود. شریان ها عروق خونی هستند که خون غنی از اکسیژن را به قلب و سایر قسمت های بدن شما حمل می کنند. پلاک از چربی، کلسترول، کلسیم و سایر مواد موجود در خون تشکیل شده است. با گذشت زمان، پلاک سخت و سفت می شود. این سفت شدن جریان خون غنی از اکسیژن را به اعضای بدن محدود می کند.
آترواسکلروز می تواند منجر به مشکلات جدی از جمله حمله قلبی، سکته مغزی، یا حتی مرگ شود. با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا با علل، عوامل خطر، نشانه ها و روش های درمان آترواسکلروز یا همان تصلب شرایین آشنا شوید.
بیماری های مربوط به آترواسکلروز
تصلب شرایین می تواند بر روی هر سرخرگی در بدن از جمله شریان های قلب، مغز، بازوها، پاها، لگن و کلیه تاثیر بگذارد. در نتیجه، ممکن است بر اساس آن که کدام شریان تحت تاثیر است، بیماری های مختلفی رخ دهد.
بیماری عروق کرونر
بیماری عروق کرونر (CHD)، که به نام بیماری شریان کرونر نیز شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که پلاک در شریان های عروق کرونر ایجاد می شود. این شریان ها خون غنی از اکسیژن را به قلب می رسانند.
پلاک در ناحیه عروق کرونر جریان خون را کاهش می دهد. در نتیجه خون وارده به عضله قلب کم می شود. ایجاد پلاک همچنین باعث می شود که لخته خون در شریان ها ایجاد شود. لخته خون می تواند به طور جزئی یا به طور کامل جریان خون را مسدود کند.
اگر جریان خون به عضله قلب کاهش یافته یا مسدود شود، ممکن است آنژین (درد قفسه سینه) یا حمله قلبی رخ دهد. پلاک همچنین می تواند در کوچک ترین عروق قلب نیز ایجاد شود. در این صورت این بیماری، بیماری رگهای میکروسکوپی عروق کرونر (MVD) نامیده می شود. در MVD کرونری، پلاک همانطور که در بیماری عروق کرونر (CHD) عرضه خون را کم می کند، باعث ایجاد انسداد در شریان ها می شود.
بیماری عروق کاروتید
بیماری شریانی کاروتید زمانی رخ می دهد که پلاک در شریان ها دو طرف گردن (شریان های کاروتید) ایجاد شود. این شریان ها خون شما را به مغز منتقل می کنند. اگر جریان خون به مغز کاهش یابد یا مسدود شود، ممکن است سکته مغزی رخ دهد.
بیماری عروق محیطی
بیماری شریانی محیطی (P.A.D.) زمانی رخ می دهد که پلاک در شریان های اصلی که خون غنی از اکسیژن را به پاها، بازو و لگن عرضه می کنند، تشکیل می شود. اگر جریان خون به این قسمت های بدن کاهش یافته یا مسدود شود، ممکن است احساس بی حسی، درد و گاهی عفونت های خطرناک داشته باشید.
بیماری مزمن کلیوی
اگر پلاک در شریان های کلیوی ایجاد شود، بیماری مزمن کلیه رخ می دهد. این شریان ها خون را به کلیه ها می رسانند. به مرور زمان، بیماری مزمن کلیه باعث کاهش عملکرد کلیه می شود. عملکرد اصلی کلیه ها حذف ضایعات و آب اضافی از بدن است.
نام دیگر آترواسکلروز، سخت شدن سرخرگها می باشد.
علت آترواسکلروز چیست؟
علت دقیق بیماری آترواسکلروز مشخص نیست. با این حال، مطالعات نشان می دهد که آترواسکلروز یک بیماری آهسته و پیچیده است که ممکن است در دوران کودکی شروع شود. این بیماری با بالا رفتن سن به سرعت رشد می کند.
آترواسکلروز ممکن است زمانی شروع شود که عوامل خاصی به لایه های داخلی شریان ها آسیب رسانده اند. این عوامل عبارتند از:
- سیگار کشیدن
- وجود مقدار زیاد چربی های خاص و کلسترول در خون
- فشار خون بالا
- مقدار زیادی قند در خون به دلیل مقاومت به انسولین یا دیابت
پلاک ممکن است در جایی که شریان ها آسیب دیده اند شروع به رشد کند. با گذشت زمان، پلاک سخت و سفت می شود. در نهایت، ناحیه پلاک ممکن است پاره شود.
وقتی این اتفاق می افتد، بخشی از گلبول های قرمز به نام پلاکت ها به محل آسیب می رسند. آنها به هم می چسبند تا لخته خون ایجاد کرده و خونریزی را متوقف کنند. لخته ایجاد شده شریان ها را تنگ تر کرده و جریان خون غنی از اکسیژن را در بدن محدود می کند.
بسته به اینکه کدام شریان ها تحت تاثیر قرار می گیرند، لخته خون می توانند آنژین (درد قفسه سینه) را افزایش دهند یا باعث حمله قلبی یا سکته مغزی شوند.
محققان همچنان به دنبال علل آترواسکلروز هستند. آنها امیدوارند بتوانند به سوالات زیر پاسخ دهند:
- چرا و چگونه شریان ها آسیب می بینند؟
- چگونه پلاک در طول زمان رشد کرده و تغییر می کند؟
- چرا پلاک پاره می شود و منجر به لخته شدن خون می شود؟
چه کسی در معرض ابتلا به آترواسکلروز قرار دارد؟
علت دقیق بیماری آترواسکلروز مشخص نیست. با این حال، صفات خاص، شرایط یا عادت هایی وجود دارند که ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این شرایط به عنوان عوامل خطر شناخته می شوند. هر چه فاکتورهای خطر بیشتر باشد احتمال ابتلا به آترواسکلروز بیشتر است.
شما می توانید اکثر عوامل خطر را کنترل کرده و به جلوگیری از تصلب شرایین کمک کنید. اما برخی از عوامل خطر را نمی توان کنترل کرد.
عوامل خطر عمده
سطح ناسالم کلسترول در خون
این عامل خطر شامل کلسترول LDL بالا (کلسترول بد) و کلسترول HDL کم (کلسترول خوب) است.
فشار خون بالا
فشار خون بالا به فشاری گفته می شود که دائما بالاتر از ۱۴۰/۹۰ میلی متر جیوه است. اگر دیابت یا بیماری مزمن کلیوی دارید، فشار خون بالای ۱۳۰/۸۰ میلی متر جیوه، فشار خون بالا نامیده می شود.
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن می تواند به عروق خونی صدمه بزند و موجب افزایش سطح کلسترول و افزایش فشار خون شود. سیگار کشیدن همچنین اجازه نمی دهد اکسیژن کافی به بافت های بدن برسد.
مقاومت به انسولین
این وضعیت زمانی رخ می دهد که بدن نمی تواند انسولین را به درستی استفاده کند. انسولین هورمونی است که کمک می کند قند خون توسط سلول هایی که به آن به عنوان یک منبع انرژی نیاز دارند استفاده شود. مقاومت به انسولین ممکن است به دیابت منجر شود.
دیابت
با این بیماری سطح قند خون بدن خیلی بالا است. زیرا بدن یا به اندازه کافی انسولین تولید نمی کند یا از انسولین به درستی استفاده نمی کند.
اضافه وزن یا چاقی
اصطلاح “اضافه وزن” و “چاقی” به وزنی اشاره دارد که بیشتر از استاندارد متناسب با قد است.
کمبود فعالیت بدنی
فقدان فعالیت بدنی می تواند سایر عوامل خطر ابتلا به آترواسکلروز از جمله افزایش سطح کلسترول ناشتا، فشار خون بالا، دیابت و اضافه وزن و چاقی را افزایش دهد.
رژیم ناسالم
رژیم ناسالم می تواند خطر ابتلا به آترواسکلروز را افزایش دهد. غذاهایی که دارای چربی های اشباع و ترانس زیادی هستند و یا کلسترول، سدیم (نمک) و شکر دارند، می توانند سایر عوامل خطر آترواسکلروز را بدتر کنند.
سن
با افزایش سن خطر ابتلا به آترواسکلروز افزایش می یابد. عوامل ژنتیکی یا سبک زندگی باعث ایجاد پلاک در شریان های شما می شود. در مردان، این خطر پس از سن ۴۵ سالگی افزایش می یابد. در زنان، خطر پس از سن ۵۵ سالگی افزایش می یابد.
سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های قلبی زودرس
خطر ابتلا به آترواسکلروز زمانی که پدر یا برادر شما قبل از ۵۵ سالگی مبتلا به بیماری قلبی بوده یا مادر یا خواهر شما قبل از ۶۵ سالگی بیماری های قلبی را تجربه کرده اند، افزایش می یابد.
اگرچه سن و سابقه خانوادگی یکی از عوامل خطر هستند، اما این به این معنا نیست که اگر یک یا هر دو را داشته باشید، حتما به آترواسکلروز مبتلا خواهید شد. کنترل عوامل دیگر اغلب می تواند تاثیرات ژنتیک و خطر ابتلا به آترواسکلروز را حتی در افراد مسن کاهش دهد.
مطالعات نشان می دهد که تعداد کودکان و نوجوانان در معرض ابتلا به آترواسکلروز رو به افزایش است. این اتفاق به علل مختلفی از جمله افزایش نرخ چاقی در کودکان رخ داده است.
عوامل خطر در حال کشف
دانشمندان همچنان در حال بررسی سایر عوامل خطر احتمالی برای ابتلا به آترواسکلروز هستند.
- سطح بالای پروتئینی به نام پروتئین واکنشی C یا همان CRP در خون ممکن است خطر ابتلا به آترواسکلروز و حمله قلبی را افزایش دهد. سطح بالای CRP نشانه ای از التهاب در بدن است. التهاب پاسخ بدن به آسیب یا عفونت است. به نظر می رسد آسیب به دیواره های داخلی شریان ها موجب التهاب و رشد پلاک می شود. افرادی که سطوح پایینی از CRP را دارند ممکن است آترواسکلروز را با سرعت بیشتری نسبت به افرادی که سطوح بالایی از CRP دارند، تجربه کنند.
- سطح بالای تری گلیسیرید در خون نیز ممکن است خطر ابتلا به آترواسکلروز را به ویژه در زنان افزایش دهد. تری گلیسرید نوعی چربی است.
مطالعات در حال بررسی این موضوع هستند که آیا ژنتیک می تواند نقش مهمی در خطر ابتلا به آترواسکلروز داشته باشد؟
عوامل خطر دیگری برای ابتلا به بیماری آترواسکلروز
عوامل دیگری نیز وجود دارند که ممکن است خطر ابتلا به آترواسکلروز را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
آپنه خواب: آپنه خواب یک نوع اختلال خواب است که باعث می شود در خواب فرد چند دقیقه نفسش بند بیاید. آپنه خواب درمان نشده می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، دیابت و حتی حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد.
استرس: تحقیقات نشان می دهد که اغلب یک واقعه عصبی به ویژه خشم و استرس می تواند منجر به حمله قلبی شود.
نوشیدن الکل: الکل می تواند به عضله قلب آسیب برساند و سایر عوامل خطر ابتلا به آترواسکلروز را بدتر کند.
علائم و نشانه های آترواسکلروز چیست؟
آترواسکلروز معمولا تا زمانی که عروق خونی را محدود نکرده یا جریان خون را متوقف نکند، علائم و نشانه ای ایجاد نمی کند. به همین خاطر بسیاری از افراد تا زمانی که یک موقعیت اورژانس پزشکی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی برایشان ایجاد نشود، پی به تصلب شرایین در بدن نمی برند.
برخی افراد ممکن است علائم و نشانه های بیماری را داشته باشند. علائم و نشانه ها بستگی به این دارد که کدام شریان آسیب دیده است.
عروق کرونر
شریان های عروق کرونر خون را به قلب می رسانند. اگر پلاک جریان خون ورودی به قلب را کاهش دهد یا آن را متوقف کند (CHD)، یکی از علائم رایج درد قلبی یا همان آنژین است. آنژین درد یا ناراحتی قفسه سینه است که وقتی عضله قلب به اندازه کافی خون غنی از اکسیژن دریافت نمی کند احساس می شود.
آنژین ممکن است احساس فشار در قفسه سینه ایجاد کند. گاهی در شانه ها، بازو ها، گردن، فک و یا کمر نیز این درد احساس می شود. درد آنژین حتی ممکن است باعث سوء هاضمه شود. این درد با فعالیت بدتر می شود و با استراحت از بین می رود. استرس احساسی نیز می تواند باعث درد شود.
علائم دیگر CHD ضعف تنفس و آریتمی است. آریتمی به معنی تغییر در سرعت یا ریتم ضربان قلب می باشد.
پلاک می تواند در عروق کوچک قلب نیز ایجاد شود. این بیماری به نام بیماری رگ های میکروسکوپی عروق کرونر (MVD) نامیده می شود. نشانه های MVD کرونری عبارتند از:
- آنژین
- تنگی نفس
- مشکلات خواب
- خستگی
- کمبود انرژی
عروق کاروتید
شریان های کاروتید خون غنی از اکسیژن را به مغز می رسانند. اگر پلاک در این شریان ها ایجاد شود (انسداد عروق کاروتید)، ممکن است نشانه های سکته مغزی شروع شود. این علائم عبارتند از:
- ضعف ناگهانی
- فلج (عدم توانایی حرکت دادن اندام ها)
- بی حسی صورت، بازوها یا پاها، به ویژه در یک طرف بدن
- گیجی
- مشکل در صحبت کردن یا درک صحبت های دیگران
- مشکل در بینایی یک یا هر دو چشم
- مشکلات تنفسی
- سرگیجه، مشکل در راه رفتن و یا از دست دادن تعادل یا هماهنگی اندام ها
- از دست دادن هوشیاری
- سردرد ناگهانی و شدید
شریان های محیطی
پلاک می تواند در شریان های اصلی که خون غنی از اکسیژن را به پاها، بازو و لگن (بیماری شریان محیطی) می رسانند نیز ایجاد شود. اگر این شریان های اصلی تنگ یا مسدود شوند، ممکن است علائم زیر رخ دهد:
- سوزش
- بی حسی
- درد
- عفونت های خطرناک
شریان های کلیه
شریان های کلیه خون را به کلیه ها می رسانند. اگر پلاک در این شریان ها ایجاد شود، ممکن است بیماری مزمن کلیوی رخ دهد. با گذشت زمان، بیماری مزمن کلیه باعث کاهش عملکرد کلیه می شود. بیماری های کلیوی خفیف اغلب علائم و نشانه ای ندارند. اما همانطور که بیماری بدتر می شود نشانه های زیر ظهور می کنند:
- خستگی
- تغییر در نحوه ی ادرار کردن
- کاهش اشتها
- تهوع
- تورم در دست یا پا
- خارش و یا بی حسی
- مشکل در تمرکز کردن
تشخیص آترواسکلروز چگونه است؟
پزشک بر اساس تاریخچه پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش، آترواسکلروز را تشخیص می دهد. آزمایش های تشخیصی مورد استفاده برای تشخیص عبارتند از:
- تست خون
- EKG (الکتروکاردیوگرام)
- ایکس ری ( X Ray) قفسه سینه
- اکوکاردیوگرافی
- اسکن توموگرافی کامپیوتری
- تست استرس
- آنژیوگرافی
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
آترواسکلروز چگونه درمان می شود؟
درمان های مربوط به آترواسکلروز ممکن است شامل تغییرات در سبک زندگی، مصرف داروها، و روش های پزشکی یا جراحی باشد. اهداف درمان عبارتند از:
- کاهش خطر ابتلا به لخته شدن خون
- پیشگیری از بیماری های مرتبط با آترواسکلروز
- کاهش عوامل خطر برای آهسته یا متوقف ساختن تشکیل پلاک
- از بین بردن علائم
- باز کردن یا رفع انسداد شریان های مسدود شده با پلاک
تغییر در سبک زندگی
اگر آترواسکلروز دارید، تغییرات زیر در سبک زندگیتان می تواند اهداف درمانی را محقق کند:
- مصرف غذاهای سالم
- کنترل وزن
- کنترل استرس
- انجام فعالیت بدنی
- ترک سیگار
داروها
گاهی اوقات تغییر در شیوه زندگی به تنهایی برای کنترل سطح کلسترول کافی نیست. به عنوان مثال، ممکن است به داروهای استاتین برای کنترل یا کاهش کلسترول نیاز داشته باشید. با کاهش سطح کلسترول می توانید احتمال ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی را کاهش دهید. پزشکان معمولا استاتین را برای افرادی که دارای شرایط زیر هستند توصیه می کنند:
- بیماری عروق کرونر، بیماری عروق محیطی، یا سکته قبلی
- دیابت
- کلسترول LDL بالا
ممکن است داروهای دیگر با اهداف زیر نیز تجویز شوند:
- کاهش فشار خون
- کاهش سطح قند خون
- جلوگیری از لخته شدن خون
- جلوگیری از التهاب
طبق تجویز پزشک، تمام داروها را مرتب مصرف کنید. مقدار دارو را تغییر ندهید و یا نوبت های مصرف را فراموش نکنید. مگر اینکه پزشک توصیه کرده باشد. حتی اگر داروهای درمان آترواسکلروز را مصرف می کنید تغییر در سبک زندگی نیز می تواند کمک کننده باشد.
روش های پزشکی و جراحی
اگر آترواسکلروز شدید باشد، پزشک ممکن است یک روش پزشکی یا جراحی زیر را توصیه کند.
- مداخله عروق کرونری (PCI)، که به عنوان آنژیوپلاستی کرونر نیز شناخته می شود. این روش روشی است که عروق کرونر تنگ شده را باز می کند. PCI می تواند جریان خون را بهبود بخشیده و درد قفسه سینه را کاهش دهد. گاهی اوقات یک لوله کوچک مش به نام استنت نیز در رگ کار گذاشته می شود تا رگ مجدد بسته نشود.
- پیوند عروق کرونر (CABG) یک نوع جراحی است. در CABG، از شریان ها یا رگ های دیگر بدن برداشته شده و با جای عروق مسدود شده پیوند زده می شود. CABG می تواند جریان خون را بهبود بخشد، درد قفسه سینه را کاهش دهد و احتمالا از حمله قلبی جلوگیری کند.
- اندآرترکتومی کاروتید یک نوع عمل جراحی برای برداشتن پلاک از سرخرگ کاروتید در گردن است. این روش جریان خون را به مغز باز می گرداند و می تواند از سکته مغزی جلوگیری کند.
چگونه می توان از بیماری آترواسکلروز جلوگیری کرد یا آن را به تاخیر انداخت؟
کنترل عوامل خطر می تواند به جلوگیری یا تسریع بیماری های مربوط به آترواسکلروز کمک کند. برای کاهش خطر ابتلا به آترواسکلروز اقدامات زیر را انجام دهید:
- از غذاهای سالم و مفید برای قلب استفاده کنید. این غذاها عبارتند از:
- میوه ها و سبزیجات مختلف (از جمله لوبیا و نخود فرنگی)
- غلات کامل
- گوشت بدون چربی
- مرغ بدون پوست
- غذاهای دریایی
- شیر و محصولات لبنی بدون چربی یا کم چرب
در این رژیم باید مصرف مواد زیر نیز محدود شود:
- سدیم
- قند
- چربی های جامد
- دانه های تصفیه شده
- فعالیت بدنی داشته باشید.
- سیگار را ترک کنید.
- وزنتان را کنترل کنید.
- از سابقه خانوادگی ابتلا به آترواسکلروز اطلاع کسب کنید.