آزمایش خون هماتوکریت (Hct) ؛ دلایل کاهش و افزایش این شاخص و روش های درمان آن

آزمایش خون هماتوکریت بخشی از آزمایش شمارش کامل سلول های خونی (CBC) است و درصد گلبول های قرمز (RBCs) را در خون اندازه گیری می کند. نتایج حاصل از آزمایش خون هماتوکریت (Hct) می تواند به پزشک اطلاعات زیادی را درباره سلامت عمومی بدن بدهد. معمولا، پزشکان در صورتی که سطح Hct کم و یا بالا باشد، عوامل دیگری را در آزمایش خون CBC در نظر می گیرند.

طبیعی بودن سطح هماتوکریت (Hct) نشان می دهد که خون شما دارای گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن به سلول های بدن است. سطح Hct پایین می تواند نشان دهنده این باشد که شما کم خونی، کمبود ویتامین یا خونریزی دارید. کاهش سطح هماتوکریت علائم زیر را ایجاد می کند:

احساس خستگی
خواب آلودگی
مشکل تنفسی

هماتوکریت بالا می تواند به این معنی باشد که فرد به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی کند، از کمبود آب رنج می برد یا در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی است. این عارضه می تواند نشانه های زیر را داشته باشد:

احساس ضعف
سرگیجه
سردرد

در این مقاله مجله پیام سلامت در مورد آزمایش خون هماتوکریت اطلاعاتی جالبی را دریافت خواهید کرد.

هماتوکریت چیست؟

تعریف هماتوکریت، درصد گلبول های قرمز موجود در خون به کل حجم خون است. هماتوکریت در آزمایش خون CBC معمولا به صورت درصد بیان می شود.

دکتر ویلیام شیل در وبسایت MedicineNet می گوید که سطح هماتوکریت می تواند با استفاده از حجم متوسط گلبول های قرمز و تعیین میزان هموگلوبین محاسبه شود. راه دیگری که برای بررسی سطح Hct استفاده می شود این است که خون را در لوله آزمایش قرار داده و آن را سانتریفیوژ می کنند. پزشکان می توانند میزان گلبول های قرمز را که ته نشین شده اند اندازه گیری کنند.

هماتوکریت ۵۰٪ (که محدوده طبیعی هماتوکریت است) به این معنی است که ۵۰٪ از کل حجم خون گلبول های قرمز است. بررسی سطح هماتوکریت یکی از شاخص های RBC است که می تواند به پزشکان کمک کند تا بسیاری از بیماری های زمینه ای را تشخیص دهند.

هماتوکریت (HCT) و هموگلوبین (HGB)

برای فهمیدن نتیجه آزمایش خون، باید تفاوت بین هماتوکریت و هموگلوبین را بدانید.

با توجه به کتاب Clinical Methods، هموگلوبین پروتئین موجود در گلبول های قرمز است. گلبول های قرمز به پروتئین هموگلوبین نیاز دارند تا اکسیژن را به سلول ها و بافت های بدن منتقل کنند. کمبود هموگلوبین در RBC به این معنی است که فرد علائم و نشانه های کم خونی را دارد.

هماتوکریت درصدی است که از مقایسه حجم گلبول های قرمز با حجم کل خون به دست می آید. برای اندازه گیری این معیار تست های آزمایشگاهی باید حجم متوسط سلول های قرمز خون را در نظر بگیرند.

آزمایش خون هماتوکریت

سطح HCT طبیعی

دکتر Mandy Flannery O’Leary از گروه آسیب شناسی در دانشگاه ایالتی لوئیزیانا در مورد محدوده طبیعی هماتوکریت توضیحاتی را به شرح زیر بیان می کند:

نوزادان و کودکان بین ۵۳ الی ۶۹ درصد
مردان بالغ بین ۴۰ الی ۵۴ درصد
زنان بالغ بین ۳۶ الی ۴۶ درصد
برای کودکان ۱۰ ساله و بزرگتر، محدوده طبیعی Hct همانند افراد بزرگسال است.

بسته به آزمایشگاهی که آزمایش خون را انجام می دهد، نتایج ممکن است کمی متفاوت باشد.

سطح HCT پایین

به گفته دکتر چارلز پاتریک دیویس در وبسایت eMedicineHealth، عواملی مانند بارداری و زندگی در ارتفاعات بالا می توانند نتایج آزمایش خون هماتوکریت را تحت تاثیر قرار دهند.

به عنوان مثال، زنان حامله Hct پایینی دارند. به طوری که اگر نتیجه آزمایش خون هماتوکریت آن ها کمتر از ۳۰٪ باشد، یعنی HCT پایینی دارند. همچنین افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می کنند نتایج HCT در بدنشان در مقایسه با هماتوکریت طبیعی کمتر است. HCT کمتر ۴۵ درصد در مردان و کمتر از ۴۱ درصد در زنانی که در ارتفاعات زندگی می کنند، HCT پایین است.

سطح HCT بالا (پلی سیتمی)

افزایش هماتوکریت به نام پلی سیتمی شناخته می شود. اگر سطح Hct در آزمون CBC بیش از ۵۴٪ برای مردان و ۴۶٪ برای زنان باشد یعنی هماتوکریت بالا است.

اگر حامله هستید، ممکن است هماتوکریت در خونتان افزایش یابد. زندگی در ارتفاعات بسیار بالا، دامنه هماتوکریت طبیعی را به ۶۱٪ برای مردان و ۵۶٪ برای زنان افزایش می دهد. این به این دلیل است که غلظت اکسیژن در اتمسفر کاهش می یابد.

چرا این آزمایش تجویز می شود؟

آزمایش هماتوکریت اغلب بخشی از آزمایش کامل خون (CBC) است. در این آزمایش اجزای مختلف خون اندازه گیری می شود. این آزمایش همچنین برای کمک به تشخیص اختلالات خونی مانند کم خونی و یا پلی سیتمی ورا کاربرد دارد. در صورت وجود علائم زیر پزشک ممکن است این آزمایش را برای شما تجویز کند. (۱)

علائم کم خونی:

تنگی نفس
ضعف یا خستگی
سردرد
سرگیجه
سردی دست ها و پاها
رنگ پریدگی پوست
درد قفسه سینه

علائم پلی سیتمی ورا:

دو بینی
تنگی نفس
سردرد
خارش
گرگرفتگی پوست
خستگی
تعریق بیش از حد

نتایج این آزمایش چه چیزی را نشان می دهد؟

اگر نتایج آزمایش نشان دهد سطح هماتوکریت در خونتان خیلی پایین است، ممکن است به بیماری ها زیر مبتلا باشید:

کم خونی
کمبود آهن، ویتامین B12 یا فولات
بیماری کلیوی
بیماری مغز استخوان
برخی از سرطان ها مانند لوسمی یا لنفوم

اگر نتایج آزمایش نشان دهد سطح هماتوکریت شما بیش از حد بالا است، ممکن است شرایط زیر در بدن حاکم باشد:

کم آبی، شایع ترین علت بالا رفتن سطح هماتوکریت است. خوردن مایعات بیشتر معمولا سطح این ماده را به حالت طبیعی بر می گرداند.
بیماری ریه
بیماری قلبی مادرزادی
پلی سیتمی ورا

علت کاهش درصد آزمایش خون هماتوکریت

کم خونی

کم خونی انواع مختلفی دارد. با این حال، کاهش سطح Hct معمولا نشان می دهد که فرد مبتلا به کم خونی است و اکسیژن کافی را در یافت نمی کند.

طبق گزارش مجله Medical Critical Care Medicine، تعیین هماتوکریت و تست هموگلوبین ممکن است به تعیین میزان آنمی بیمار کمک کند. کمبود Hct، و همچنین شاخص های دیگر RBC، می تواند به تعیین اینکه چرا کم خونی ایجاد شده است کمک کند.

سایر علائم کم خونی می تواند شامل موارد زیر باشد:

خستگی و کمبود انرژی
افزایش یا نامنظم شدن ضربان قلب
رنگ پریدگی صورت
تنگی نفس

کمبودهای تغذیه ای

هماتوکریت پایین می تواند بدین معنی باشد که شما دارای کمبود های خاصی در تغذیه خود هستید که با کم خونی مرتبط هستند. مجله World Journal of Gastroenterology گزارش داد که کاهش سطح Hct می تواند کمبود اسید فولیک و ویتامین B12 را نشان دهد. این کمبودها اغلب همراه با کمبود آهن ایجاد شده و نشان دهنده علائم کلاسیک کم خونی هستند.

بسیاری از افراد کمبود ویتامین B دارند. این کمبود شامل اسید فولیک (ویتامین B9)، ویتامین B6 و ویتامین B12 می باشد. همچنین نشانه هایی از کمبود B12 می تواند شامل موارد زیر باشند:

نوسانات خلقی
سردرد
مشکلات تمرکزی
مشکلات گوارشی
تغییر در الگوهای خواب

آرتروز (آرتریت)

اگر از آرتریت روماتوئید رنج می برید، ممکن است هماتوکریت در بدنتان کم بود و کمبود سلول های غنی از اکسیژن داشته باشید.

مجله Clinical and Experimental Reumatology یک مطالعه را بر روی نتایج آزمایش خون در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید منتشر کرد. در این مطالعه مشخص شد که کاهش میزان هماتوکریت در خون معمولا با شدت بیماری ارتباط دارد. کاهش سطح هماتوکریت در بیماران مبتلا به آرتریت می تواند منجر به بیماری های دیگر شود.

اگر از التهاب مفصلی و درد ناشی از آرتریت رنج می برید، باید کمبود ویتامین D را در بدن بررسی کنید. همچنین باید مواد غذایی مصرف کنید که باعث کاهش التهاب می شوند و می توانند به عنوان یک درمان طبیعی برای آرتریت عمل کنند.

افسردگی

عدم وجود هماتوکریت کافی در خون می تواند نشانه ای از افسردگی، افزایش اضطراب و اختلال هراس باشد.

بر اساس اطلاعات منتشر شده در مجله Human Psychopharmacology: Clinical and Experimenta، افسردگی می تواند پاسخ های التهابی را در بدن افزایش دهد. این پاسخ ها باعث می شوند که هماتوکریت پایین تر از محدوده طبیعی باشد. محققان همچنین نتایج آزمایش خون را در افراد افسرده بررسی کردند که نشان دهنده افزایش نوتروفیل ها و لکوسیت ها بودند.

برخی از روش های طبیعی برای کمک به درمان علائم افسردگی عبارتند از:

مصرف مکمل ۵-HTP یا SAM
روان درمانی

می توانید از مکمل زردچوبه نیز استفاده کنید. زیرا برخی مطالعات نشان داده اند که زردچوبه می تواند اثر ضد افسردگی داشته باشد.

فیبرومیالژیا

اگر از درد مزمن مرتبط با فیبرومیالژیا رنج می برید، نتایج آزمایش ها ممکن است نشان دهد که هماتوکریت در خونتان کمتر از حد نرمال است. التهاب در بدن بر روی تولید گلبول های قرمز و گلبول های سفید تاثیر می گذارد.

مجله Arquivos de Neuro-Psiquiatria در سال ۲۰۱۶ گزارش داد که فیبرومیالژیا می تواند بر روی سلامت بسیاری از زنان تاثیر بگذارد. به عنوان مثال، افسردگی و اختلال در عملکرد جنسی برخی از بیماری های مرتبط با فیبرومیالژیا هستند. این مطالعه همچنین نشان داد که اغلب مبتلایان به فیبرومیالژیا سطح هموگلوبین و هماتوکریت در خونشان کمتر از حد طبیعی است.

بیماری کلیوی

بیماری کلیوی نیز می تواند باعث کاهش تولید گلبول های قرمز شود و هماتوکریت را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

یک مطالعه منتشر شده در سال ۲۰۱۷ در مجله Biochemical Medicine نشان داد که تولید گلبول قرمز توسط هورمون هایی که توسط کلیه ها ترشح می شوند کنترل می شود. افراد مبتلا به بیماری های مزمن کلیوی معمولا کمتر از حد طبیعی هماتوکریت و هموگلوبین دارند.

مصرف بیش از حد قند، سیگار کشیدن، مصرف الکل و کمبود فعالیت بدنی باعث ایجاد فشار بر روی کلیه ها می شود. نوشیدن مقدار زیادی آب یکی از بهترین راه های محافظت از کلیه ها و جلوگیری از عفونت است.

مشکلات گوارشی

کاهش سطح هماتوکریت می تواند به معنای این باشد که در دستگاه گوارش شما التهابی ایجاد شده که بر میزان گلبول های قرمز خون تاثیر گذاشته است.

مجله International Archives of Allergy گزارش داد که کولیت اولسراتیو (یک نوع بیماری التهابی روده است) می تواند سطح هماتوکریت را تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به اختلالات گوارشی و بیماری های خودایمنی اغلب علائم و نشانه های کم خونی را نشان می دهند. این نشانه ها به علت خونریزی داخلی در سیستم گوارشی رخ می دهند.

بیماری کرون و کولیت اولسراتیو فقط دو دلیل برای این موضوع است که سیستم گوارش شما به درست کار نمی کند. علائم دیگر بیماری های التهابی گوارشی عبارتند از:

اسهال پس از غذا خوردن
دفع مدفوع چرب
درد زیر دنده ها
سوزش سر دل

بیماری های خود ایمنی

بیماری خاص خود ایمنی اغلب منجر به کاهش سطح Hct می شوند. به عنوان مثال، مجله Transfusion Medicine and Hemotherapy گزارش می دهد که برخی از بیماری های خودایمنی می توانند منجر به کم خونی شوند.

متوسط حجم پلاکتی (MPV) در تست های آزمایشگاهی نیز می تواند برای شناسایی برخی از بیماری های خودایمنی استفاده شود.

علائم کاهش سطح آزمایش خون هماتوکریت

پزشکان اغلب آزمایش خون هماتوکریت را برای افرادی که از علائم کمبود این ماده در بدن رنج می برند تجویز می کنند. دلایل کاهش سطح Hct به این موضوع باز می گردد که گلبول های قرمز سریع تر از بین می روند و به شکل طبیعی جایگزین نمی شوند.

محققان مرکز پزشکی دانشگاه روچستر می گویند که علائم کمبود هماتوکریت شامل موارد زیر هستند:

تنگی نفس
احساس سرگیجه
سردردهای مکرر
درد قفسه سینه
رنگ پریدگی پوست

علت افزایش درصد آزمایش خون هماتوکریت

نتیجه آزمایش خون که نشان می دهد سطح Hct افزایش یافته است می تواند بیانگر وجود بیماری های زیر در بدن باشد.

بیماری قلبی

افراد مبتلا به بیماری های قلبی ارثی اغلب سطح Hct در بدنشان بالاتر از حد نرمال است. مجله European Review for Medical and Pharmacological Sciences نشان داد که اندازه گیری هماتوکریت و اوره و در نظر گرفتن جنسیت فرد می تواند در تشخیص خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی در برخی از بیماران کمک کند.

دکتر چارلز پاتریک دیویس می گوید که افراد مبتلا به بیماری های قلبی مادرزادی معمولا دارای هماتوکریت بالا هستند.

مهم است که به طور منظم ورزش کنید، رژیم غذایی متعادل دارای مقدار زیادی میوه و سبزیجات داشته باشید و استرس خود را کنترل کنید.

فشار خون بالا

اگر از فشار خون بالا رنج می برید، احتمال دارد که در نتایج CBC؛ هماتوکریت خونتان بالا باشد.

مطالعه ای که در سال ۲۰۱۷ در Clinical Laboratory Analysis منتشر شده نشان می دهد که بیماران مبتلا به فشار خون بالا اغلب مقدار Hct، هموگلوبین و شمارش گلبول قرمز خونشان بالا است. همچنین مشخص شد که در این بیماران شاخص های دیگر RBC مانند گستره توزیع گلوبول های قرمز (RDW) نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. محققان معتقدند که افزایش هماتوکریت می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا را نشان دهد.

فشاز خون خود را کنترل کنید تا خطر سکته مغزی، بیماری قلبی و دیگر مشکلات قلبی عروقی را کاهش دهید.

مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲

تحقیقات نشان داده اند که Hct بالا می تواند با افزایش مقاومت به انسولین همراه باشد و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد.

مجله International Medical Research نشان داد که آزمایش خون افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، افزایش هماتوکریت، هموگلوبین، و LDL ( کلسترول بد) را نشان می دهد. معمولا افرادی که در معرض خطر ابتلا به دیابت بودند BMI بالاتری داشته و اضافه وزن داشتند.

Hct بالا می تواند یکی از علائم اولیه دیابت باشد. برای کاهش خطر ابتلا به دیابت، مهم است که نکات زیر را رعایت کنید:

از لحاظ جسمی فعال باشید.
وزن کم کنید.
به اندازه کافی بخوابید.
غذاهایی که به کنترل دیابت کمک می کنند را استفاده کنید.

سندرم متابولیک

سندرم متابولیک مجموعه ای از بیماری هایی مانند فشار خون بالا، چربی بیش از حد شکمی و کلسترول بالا را توصیف می کند. اغلب افراد دارای اضافه وزن یا چاق هماتوکریت غیر طبیعی دارند.

مجله Diabetes & Metabolic Syndrome در سال ۲۰۱۸ گزارشی را منتشر کرده که نشان می دهد افزایش هماتوکریت و سایر شاخص های گلبول قرمز در افرادی که علائم سندرم متابولیک دارند، رایج است.

[quote font_size=”18″ color=”#37a02b”]

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:

انواع آزمایش خون و کاربرد آن ها

آزمایش خون معمولا شامل چه آزمایش هایی است؟

راهنمای تفسیر نتایج آزمایش خون

[/quote]

علائم افزایش سطح آزمایش خون هماتوکریت

افزایش سطح آزمایش خون هماتوکریت بدین معنی است که خون شما غلیظ تر از آن است که باید باشد. این عارضه به مرور زمان می تواند علایم و عوارض مختلفی را که همراه با پلی سیتمی ورا (سرطان خون با رشد آهسته) است ایجاد کند.

محققان National Heart, Lung, And Blood Institute می گویند که علائم هماتوکریت بالا می تواند شامل موارد زیر باشد:

احساسات ضعف عمومی و احساس سرگیجه
سردرد
بزرگ شدن طحال که موجب نفخ در قسمت فوقانی شکم می شود
خارش در سراسر بدن پس از استفاده از دوش آب گرم
خونریزی از لثه ها
آرتریت نقرسی
کاهش وزن نامعلوم
تعرق مفرط

روش های افزایش هماتوکریت

اگر نشانه های کمبود هماتوکریت را دارید، راه هایی وجود دارد که می توانید به طور طبیعی برای افزایش این شاخص در بدن استفاده کنید. مهم این است که بدانید روش های زیر راه هایی برای درمان هماتوکریت پایین نیست، بلکه راه هایی برای بهبود سلامت قلب و عروق و رفع کمبودهای تغذیه ای است.

ورزش ایروبیک
ورزش های شدید با شدت بالا
مصرف غذاهای غنی از آهن
مصرف روغن کتان

روش های کاهش هماتوکریت

در اغلب موارد رعایت توصیه های حرفه ای و درمان مناسب برای کاهش سطح هماتوکریت ضروری است. این درمان ها معمولا شامل کاهش رقت خون با کاهش سطح هموگلوبین و تعداد گلبول های قرمز می شود. یک مطالعه که در سال ۲۰۱۷ انجام شد نشان داد که ورزش های استقامتی مانند ماراتن می توانند هماتوکریت را کاهش دهند و نتایج آزمایش سلول های قرمز خون که حجم RBC را اندازه گیری می کنند را بهبود بخشند.