کبد یکی از بزرگترین ارگان ها در بدن شما است و در قسمت سمت راست بالای شکم زیر دنده ها واقع شده است. این عضو مسئول عملکردهای بسیاری می باشد که برای حیات بدن ضروری هستند. به همین دلیل است که باید از علائم آسیب کبدی اطلاع داشته باشید و روش های جلوگیری از آن را بدانید. اگر با ما در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت همراه باشید نحوه تقویت کبد و علائم اولیه آسیب کبدی را متوجه خواهید شد.
مسئولیت اصلی کبد عبارتند از:
- تولید صفرا که برای هضم چربی مورد نیاز است
- حذف سموم از بدن (این عضو نه تنها سموم محیطی، بلکه مواد زائد حاصل از سوخت و ساز بدن را نیز دفع می کند)
- کمک به تنظیم فعالیت های هورمونی
- تولید پروتئین ساختمانی
- تولید مواد بیوشیمیایی لازم برای هضم غذا
همه چیزهایی که ما می خوریم قبل از آن که در سراسر بدن توزیع شود باید توسط کبد پردازش شوند. با توجه به طیف گسترده ای از عملکرد این عضو، سلامت بدن ما به طور مستقیم به عملکرد مناسب کبد مرتبط است. اگرچه کبد می تواند سلول های آسیب دیده خود را جایگزین کند، اما اگر زیاد سلول از دست بدهد و نتواند آن ها را جایگزین کند، قادر نخواهد بود که عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.
علل آسیب کبدی
مشکلات کبد معمولا به تدریج و در طی چندین سال رخ می دهند. شایع ترین علت مشکلات کبدی مصرف طولانی مدت الکل است. علل دیگر عبارتند از:
- ویروس های مختلف از جمله انواع مختلف هپاتیت
- سوء تغذیه
- واکنش ها مختلف به داروهای خاص
- استفاده بیش از حد از برخی داروها
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر
- اختلالات ارثی متابولیسم آهن و مس
- بیماری هایی مانند سرطان کبد و کبد چرب ناشی از چاقی
- بیماران دیابتی با افزایش خطر ابتلا به بیماری های کبدی رو به رو هستند
حتی سیگار کشیدن به طور چشمگیری می تواند نه تنها خطر سرطان ریه را به همراه داشته باشد، بلکه سرطان کبد نیز ایجاد کند. داروهای شیمی درمانی خاص می توانند به سلول ها در کبد آسیب برسانند. حتی مصرف بیش از حد ویتامین A نیز عاملی برای آسیب کبدی است.
نشانه های آسیب کبدی
درد شکم: به خصوص در قسمت سمت راست بالای شکم زیر دنده ها که در آن کبد واقع شده است. به این درد، درد کبد نیز گفته می شود.
خستگی عمومی و سردرگمی: با وجود آسیب کبدی فرد بسیار ضعیف و یا خستگی می شود. این احساس فیزیکی می تواند به سردرگمی ذهنی یا گیجی نیز تبدیل شود. در صورتی که این نشانه ها همراه با دیگر علائم مرتبط رخ دهد، ممکن است یک مشکل کبدی را نشان دهد.
اسهال، یبوست یا خونریزی روده: تغییرات قابل توجه در اجابت مزاج همراه با آسیب کبدی وجود دارد. دوره یبوست یا اسهال یا تغییر رنگ مدفوع و یا اثری از خون در آن نشانه های خوبی نیستند.
خارش پوست: با توجه به نمک های صفراوی که با آسیب کبدی در پوست رسوب می کنند، ایجاد خارش طبیعی است. این خارش مداوم است و می تواند به پوسته پوسته شدن منجر شوند.
یرقان (زردی پوست و چشم ها): این نشانه آسیب کبدی زمانی رخ می دهد که رنگدانه صفرا (یا همان بیلی روبین) در خون و بافت های بدن وارد شده و بدن نتواند آن را حذف کند. این ماده کم کم شروع به تجمع زیر پوست می کند. گاهی اوقات ناخن و یا نوک انگشتان نیز زرد می شود. زردی اغلب در بیماری های کبدی نظیر هپاتیت یا سرطان کبد دیده می شود.
ادرار زرد تیره: با توجه به افزایش سطح رنگدانه صفراوی در بدن که توسط کبد آسیب دیده ایجاد شده است، زرد شدن ادرار نیز ممکن است رخ دهد. افراد گاهی این نشانه را با کم شدن آب بدن اشتباه می گیرند. اما اگر مایعات کافی می نوشید و این اتفاق می افتد، ارتباطی به کم آبی بدن ندارد.
تهوع و استفراغ: با توجه به ایجاد وقفه در دستگاه گوارش، ممکن است سوزش سر دل، تهوع و استفراغ نیز رخ دهد.
از دست دادن اشتها و کاهش وزن: در مراحل پیشرفته بیماری کبدی، ممکن است اشتها کم شود و در پی آن نیز کاهش وزن جدی رخ دهد.
تورم شکم و پاها: در مرحله پیشرفته آسیب کبدی ( یا همان سیروز) یک عارضه شایع به نام احتباس مایعات (ادم) در حفره شکمی رخ می دهد. اما تورم می توانید در مچ پا و ساق پاها نیز ایجاد شود. هنگامی که مایع در شکم وجود دارد، شکم شبیه به شکم یک زن باردار می شود. این مایع می تواند باعث فشار در ریه ها شده و تنفس را دشوار کند.
کبودی: خونریزی و کبودی ممکن است به علت کاهش تولید فاکتورهای انعقادی خون رخ دهد.
عدم تعادل در هورمون های جنسی: زمانی که تعادل هورمون ها به هم می خورد، بزرگ شدن سینه ها در مردان و یا کاهش میل جنسی ایجاد می شود.
نارسایی حاد کبدی می تواند نشانه هایی از تجمع مایع در مغز داشته و به نارسایی کلیه منجر شود.
چه زمانی باید برای آسیب کبدی به پزشک مراجعه کنیم؟
- اگر احساس خستگی و ضعف دارید و یا وزنتان بدون هیچ گونه توضیحی کاهش یافته، به دکتر مراجعه کنید.
- اگر زردی، تب مداوم، استفراغ و درد شکم نیز دارید، باید مورد بررسی قرار بگیرد.
چگونگی تقویت کبد و جلوگیری از آسیب کبدی
شما می توانید با تغییر برخی از عادات ناسالم و تغییر در شیوه زندگی از کبد خود مراقبت کنید و موجب تقویت آن بشوید. این تغییرات عبارتند از:
- اگر مقدار زیاد الکل مصرف می کنید، زمانی آن رسیده که مصرف خود را متوقف کنید. از زمانی که علائم آسیب کبدی نمایان می شود، هر چقدر که به نوشیدن الکل بیشتر ادامه دهید، احتمال آسیب های جدی بیشتر می شود.
- مصرف کافئین خود را محدود کنید. مانند الکل، کافئین نیز موجب تجمع سموم در کبد شده و به عملکرد آن آسیب می رساند. لازم نیست به طور کامل از مصرف قهوه اجتناب کنید. تحقیقات اخیر نشان می دهد که مصرف مقدار متوسط قهوه در واقع می تواند به نفع کبد نیز باشد.
- عادت بد دیگر مانند سیگار کشیدن باعث ایجاد مواد سمی در بدن می شود که اثر بدی بر روی کبد می گذارد. پس سیگار را نیز ترک کنید.
- به جای الکل و کافئین، برای کمک به دفع تمام سموم از بدن، مقدار زیادی آب بنوشید. برای تحریک تولید بیشتر صفرا می توانید به آبی که مصرف می کنید مقداری آبلیمو اضافه کنید.
- نوشیدن چای گیاهی و آب میوه های طبیعی و یا مخلوط آن ها برای جلوگیری از آسیب کبدی بسیار مفید است. چای سبز به دلیل آن که سرشار از آنتی اکسیدان است، به بهبود عملکرد کبد و کمک به کاهش ذخیره چربی در آن کمک می کند.
- انواع توت ها، مانند توت فرنگی، تمشک، زغال اخته و بلوبری باعث افزایش سلامت کبد می شوند. این میوه ها به دلیل وجود اسیدهای آلی که موجب کاهش سطح قند خون شده و به شما برای سوزاندن چربی کمک می کند، باعث می شود که شانس بیماری کبد چرب نیز کاهش پیدا کند.
- با حفظ تغذیه مناسب و ورزش منظم وزن خود را کاهش دهید.
- از مصرف غذاهای چرب، تنقلات و غذاهای فرآوری شده که حاوی مقدار زیادی مواد شیمیایی و مصنوعی هستند اجتناب کنید و آن ها را با سبزیجات، سبزی های برگ دار به خصوص سبزیجات تیره مانند چغندر (لبو)، میوه ها، غلات کامل، آجیل و دانه ها جایگزین کنید.
- مصرف سیر را در غذاهای خود افزایش دهید. این ماده با از بین بردن مواد زائد بدن موجب بهبود عملکرد کبد شده و از ایجاد آسیب توسط سموم به کبد جلوگیری می کند.
- نکته بعدی که برای جلوگیری از آسیب کبدی باید رعایت کنید این است که داروهای تجویزی پزشک را طبق دستورالعمل او مصرف کنید. ضمن این که قبل از مصرف دارو برچسب یا بروشور داخل جعبه را مطالعه کنید تا مطمئن شوید که آسیب کبدی از عوارض احتمال آن نیست؟ این موضوع فقط برای داروهای معمولی صدق نمی کند، بلکه مکمل ها و گیاهان دارویی نیز می توانند برای کبد شما مضر باشند.
- اگر دیابت دارید یا از فشار خون بالا رنج می برید، برای نظارت بر سطح قند خون، تری گلیسیرید و کلسترول که ممکن است به بیماری کبد چرب منجر شوند، معاینات دوره ای خود را فراموش نکنید.
- برای جلوگیری از عفونت های ویروسی هپاتیت از طریق غذای آلوده، آب، خون و سایر مایعات بدن، بهداشت را رعایت کنید.
- تحت نظر پزشک از گیاهان دارویی که برای پاکسازی کبد مفید هستند استفاده کنید.
کبد عضوی از بدن است که برای حیات ما بسیار ضروری است. این در حالی است که در حال حاضر هیچ درمانی برای آسیب های کبدی که در دراز مدت ایجاد می شود، به جزء پیوند کبد وجود ندارد. به همین دلیل است که تقویت و سلامت کبد باید برای شما ضروری باشد. پس از همین الان شروع کنید و عادات بدی که منجر به آسیب می شوند را کنار بگذارید. شاید این کار ساده نباشد اما باید بدانید که با ترک این عادات چه فوایدی نسیبتان خواهد شد.