هورمون های گوارشی (هورمون روده) یا همان هومورن های هضم غذا، مواد شیمیایی هستند که سیگنال های مختلف را به منظور هماهنگی در جذب مواد به دستگاه های مختلف سیستم گوارشی می فرستند. این هورمون ها ممکن است تنها بر روی یک دستگاه عمل کرده و یا ممکن است سلول و اندامی خاص را درگیر کند.
مهمترین عملکرد هورمون های گوارشی
همان طور که گفتیم هورمون های گوارشی می توانند بر روی هر عضوی از سیستم گوارشی تاثیر بگذارند. این هومون ها حتی می توانند بر روی یک سلول خاص اثر گذار بوده و عملکردهای زیر را ایجاد کنند:
- ترشح آنزیم برای هضم غذا (هضم شیمیایی)
- تحریک عضلات با انقباض، آرامش و باز شدن عضلات نزدیک به ماده غذایی برای حرکت آن در روده
- افزایش جریان خون به روده برای جذب مواد مغذی
- تنظیم جریان آب و الکترولیت بین روده و جریان خون
هورمون های گوارشی نباید با آنزیم های گوارشی اشتباه گرفته شود. هورمون ها با پیام رسانی شیمیایی خود، هماهنگی لازم در جذب مواد غذایی ایجادمی کنند. اما آنزیم، بخشی از هضم شیمیایی است که برای هضم غذا یک کاتالیزور به ماده غذایی در روده اضافه می کند.
از آنجا که اغلب هورمون های گوارشی نقش های متعددی در بدن دارند، کمبود و یا وجود بیش از حد آن ها در بدن می تواند تاثیر عمیقی بر روند گوارش و ایجاد مشکلات گوارشی داشته باشد. آنزیم های گوارشی را به راحتی می تواند جایگزین نمود اما امکان جایگزین کردن هورمون های گوارشی و درمان اختلال در آن ها، به سادگی امکان پذیر نیست.
هدف، منبع ترشح و کارکرد هورمون های گوارشی
هورمون های گوارشی در پاسخ به محرکی خاص ترشح می شوند. این هورمون ها تضمین می کنند که کل روند هضم؛ در پاسخ به تغییرات در روده و در جریان خون، هماهنگ شده است. اقدامات یا عملکرد این هورمون ها و اثرات آن در هضم و جذب غذا به شرح زیر می باشد.
هورمون های گوارشی ممکن است به صورت مستقیم بر روند گوارشی تاثیر نگذارد. این هومون ها نقش های اضافی در بدن بازی می کنند که به طور غیر مستقیم به هضم، جذب و متابولیسم مواد مغذی در بدن کمک می کند. به عنوان مثال، ترشح هورمون گرلین ممکن است هورمون رشد را تحریک کند.
گاسترین
منبع ترشح:
منبع ترشح آن سلول های G در معده می باشد.
موارد محرک برای ترشح:
پروتئین و اسیدهای آمینه ترشح گاسترین را تحریک می کند. اما سوماتوستاتین و اسید ها، سرکوب کننده ترشح گاسترین هستند.
عملکرد:
این هومون برای افزایش ترشح اسید معده طراحی شده است.
سوماتواستاتین
منبع ترشح:
سلول های D که در سراسر دستگاه گوارش (روده) واقع شده اند.
موارد محرک برای ترشح:
خوردن غذاهای چرب باعث تحریک ترشح این هورمون می شود.
عملکرد:
- این هورمون باعث کاهش ترشح گاسترین و اسید می شود.
- ترشح هورمون انسولین را مهار کرده و ترشح آنزیم لوزالمعده را نیز تحت کنترل دارد.
- جذب مواد غذایی ناشی از فعالیت میکروبی روده را کاهش می دهد.
گرلین
منبع ترشح:
این هورمون مستقیما از معده ترشح می شود.
موارد محرک برای ترشح:
این هومون زمانی که ما ناشتا هستیم تحریک شده و ترشح می شود و زمانی که غذا می خوریم و سیر می شویم سرکوب خواهد شد.
عملکرد:
این هومون باعث تحریک اشتها می شود.
کوله سیستوکینین (CCK)
منبع ترشح:
این هورمون ابتدا توسط دو بخش از روده کوچک به نام دئودنوم و ژژنوم و توسط سلول I ترشح می شود. و سپس توسط انتهای عصب آخرین بخش از روده کوچک، به نام ایلئوم و روده بزرگ ترشح می شود.
موارد محرک برای ترشح:
- پروتئین و اسیدهای آمینه از مهمترین موادی هستند که ترشح این هومون را تحریک می کنند.
- غذاهای چرب نیز قادرند این هومون را در بدن ترشح کنند.
- تریپسین که آنزیم تولید شده توسط لوزالمعده است محرک ترشح هومون کوله سیستوکینین است. این هومون با هضم پروتئین کم کم سرکوب می شود.
عملکرد:
- این هومون باعث ایجاد احساس سیری شده و کاهش اشتها ایجاد می کند.
- هورمون کوله سیستوکینین ترشح اسید معده را کم کرده و با عبور مواد غذایی از معده به اثنی عشر، باعث تخلیه معده می شود.
- این هومون باعث تحریک ترشح آنزیم لوزالمعده می شود.
- برای تحریک انقباض کیسه صفرا و جریان صفرا، این هومون لازم است.
- کوله سیستوکینین قادر است عضله ODDI که اجازه می دهد تا آنزیم های پانکراس و صفرا برای ورود به روده کوچک آماده شوند را باز کند.
سکرتین
منبع ترشح:
هومون سکرتین نخست در دو بخش از روده کوچک به نام دئودنوم و ژژنوم و توسط سلول های S تولید می شود.
موارد محرک برای ترشح:
اسید های موجود در دوازدهه (روده کوچک) با افزایش PH خود محرک ترشح آن هستند.
همچنین ورود اسیدهای چرب به بدن نیز قادرند محرک سکرتین باشند.
عملکرد:
- سکرتین باعث تحریک مایع پانکراس شده و ترشح بی کربنات برای رقت و خنثی سازی اسید معده در روده کوچک را به عهده دارد.
- با وجود این هومون، ترشح اسید معده کاهش می یابد.
- با عبور مواد غذایی از معده به اثنی عشر باعث تخلیه معده می شود.
موتیلین
منبع ترشح:
این هومون هم در روده کوچک و هم در روده بزرگ ترشح می شود.
موارد محرک برای ترشح:
- روزه و گرسنگی از مهمترین محرک های تولید کننده این هومون هستند.
- غذاهای چرب نیز قادرند ترشح این هورمون را افزایش دهند.
عملکرد:
- این هومون قادر است با تحریک انقباض عضلات صاف و آرامش بخشی به هماهنگی حرکت مواد غذایی در روده، حرکات حلقوی روده را کنترل کند.
- زمانی که بین وعده های غذایی، مواد هضم نشده در روده باقی بماند، حرکت و هضم این مواد را در روده تنظیم می کند.
مهار کننده معده پلی پپتیدی (GIP)
منبع ترشح:
این هومون توسط سلول های K در دوازدهه و ژژونوم ترشح می شود.
موارد محرک برای ترشح:
گلوکز و غذاهای چرب از جمله موادی هستند که این هومون را تحریک می کنند.
عملکرد:
- موجب کاهش ترشح اسید معده می شود.
- موجب تخلیه معده خواهد شد.
- ترشح انسولین را تحریک می کند.
پپتید وازواکتیو روده ای (VIP)
منبع ترشح:
تمام رشته های عصبی در سراسر اندام های گوارشی این ماده را ترشح می کنند.
موارد محرک برای ترشح:
هنوز مشخص نشده است که محرک این هومون چیست.
عملکرد:
- اثرات مختلفی بر بسیاری از نقاط بدن و نه تنها دستگاه گوارش دارند.
- با گشادکردن عروق موجب می شود جریان خون به روده افزایش یابد.
- موجب تخلیه آب و الکترولیت به درون آنزیم های پانکراس و صفرا می شود.
- بر روی حمل آب و الکترولیت بین جریان خون و روده تاثیر می گذارد.
گوانیلین
منبع ترشح:
منبع ترشح این هومون روده کوچک و روده بزرگ است.
موارد محرک برای ترشح:
محرک های این هومون هنوز نامشخص هستند. اما محققان معتقدند که این هورمون ممکن است در پاسخ به محرک های خاص؛ موجب اسهال شود.
عملکرد:
- این هورمون موجب ترشح کلرید می شود.
- علاوه بر این، جذب آب از روده را کاهش می دهد.