آمفیزم یک بیماری ریوی است که باعث تنگی نفس می شود. در افراد مبتلا به آمفیزم، کیسه های هوا در ریه ها (آلوئول) آسیب دیده اند. با گذشت زمان، دیواره های داخلی کیسه های هوا ضعیف می شوند و فضای زیادی که قبلا برای ورود هوا وجود داشت کوچک می شود. این فرایند باعث کاهش حجم ریه ها و میزان اکسیژنی که به جریان خون وارد می شود، خواهد شد.
فرد مبتلا به این بیماری هنگامی که باز دم می کند، آلوئول های آسیب دیده او به درستی کار نمی کنند و هوای قدیمی که داخل ریه است به دام می افتد. به این ترتیب جا برای ورود هوای تازه و غنی از اکسیژن وجود ندارد.
اکثر افراد مبتلا به آمفیزم، برونشیت مزمن نیز دارند. برونشیت مزمن بیماری است که در آن لوله هایی است که هوا را به ریه ها حمل می کنند (لوله های برونشیت) ملتهب شده و سرفه مداوم ایجاد می شود.
آمفیزم و برونشیت مزمن دو بیماری هستند که بیماری مزمن انسدادی ریوی (COPD) را تشکیل می دهند. سیگار کشیدن عامل اصلی COPD است. درمان آن نیز ممکن است پیشرفت COPD را کند کند. اما نمی تواند آسیب را معکوس کند.
در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت در مورد علائم، علل، عوارض، عوامل خطر، تشخیص و روش های درمان آمفیزم صحبت می کنیم.
علائم آمفیزم
بیمار مبتلا به آمفیزم، می تواند سال ها بدون آگاهی و علائمی، این بیماری را در بدن داشته باشد. علامت اصلی آمفیزم، تنگی نفس است که معمولا به تدریج شروع می شود.
در ابتدا فرد کم کم فعالیت هایی که موجب ضعف نفسی می شوند را ترک می کند. بنابراین علائم تا زمانی که در کارهای روزانه بیمار اختلال ایجاد نکنند، مشهود نمی شوند. آمفیزم در نهایت سبب ضعف تنفسی حتی در حالت استراحت می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر چندین ماه است که به طور ناگهانی دچار تنگی نفس می شوید، به پزشک مراجعه کنید. به خصوص اگر این تنگی نفس به مرور بدتر شده و انجام فعالیت های روزانه شما را با اختلال مواجه کرده است. در صورتی که علائم زیر را دارید، معاینه پزشک را به تاخیر نیاندازید:
- خیلی ضعیف شده اید و نمی توانید از پله بالا بروید.
- لب ها یا ناخن هایتان به شدت آبی یا خاکستری می شود.
- هشدار ذهنی ندارید.
علل آمفیزم
علت اصلی ایجاد این بیماری مواجهه طولانی مدت با عوامل تحریک کننده تنفسی از جمله موارد زیر است:
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود دسته دوم سیگار
- دود ماری جوانا
- آلودگی هوا
- دود و گرد و غبار حاصل از مواد شیمیایی
به ندرت، آمفیزم ناشی از کمبود ارثی یک پروتئین است که از ساختارهای الاستیک در ریه ها محافظت می کند. به این حالت کمبود آلفا ۱-آنتی تیپسین نیز گفته می شود.
عوامل خطر
عواملی که خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش می دهند عبارتند از:
سیگار کشیدن: امفیزم به احتمال زیاد در سیگاری های ایجاد می شود. اما افراد غیر سیگاری که به سیگار حساس هستند نیز در خطر می باشند. خطر ابتلا سیگاری ها به این بیماری با تعداد سال ها و میزان مصرف افزایش می یابد.
سن: گرچه آسیب ریوی که در اثر آمفیزم اتفاق می افتد، به تدریج گسترش می یابد، اما اکثر افراد مبتلا به این بیماری که مربوط به مصرف دخانیات است علائم بیماری را بین سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی تجربه می کنند.
قرار گرفتن در معرض دود دست دوم سیگار: دود دست دوم سیگار که به عنوان دود سیگار کشنده یا دود محیطی شناخته می شود، نیز عامل دیگری برای ابتلا به این بیماری است.
قرار گرفتن در معرض آلودگی های شغلی یا گرد و غبار: اگر در معرض مواد شیمیایی خاص یا گرد و غبار ناشی از غلات، پنبه، چوب و یا محصولات معدنی قرار داشته باشید، بیشتر احتمال دارد که آمفیزم بگیرید. این خطر در صورتی که سیگاری باشید بیشتر می شود.
قرار گرفتن در معرض آلودگی داخلی و خارجی: آلاینده های تنفسی مانند گازهای گرمایشی و همچنین آلودگی های موجود در فضای باز به عنوان مثال آلودگی های خارج شده از اگزوز خودرو، خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش می دهد.
عوارض
افراد مبتلا به آمفیزم بیشتر احتمال دارد که بیماری های زیر را بگیرند:
پنوموتوراکس: فروپاشی ریه ها می توانند در افرادی که دارای آمفیزم شدید هستند، حتی کشنده باشد. زیرا عملکرد ریه آن ها در حال حاضر به خطر افتاده است. این اتفاق نادر است ولی زمانی جدی است که رخ می دهد.
بیماری های قلبی: آمفیزم می تواند فشار در شریان های متصل به قلب و ریه را افزایش دهد. این فرایند گاها بیماری به نام نارسایی قلبی ایجاد می کند. در نارسایی قلبی، بخش زیادی از قلب ضعیف می شود.
ایجاد سوراخ های بزرگ در ریه ها (bullae): برخی از افراد مبتلا به آمفیزم، در فضاهای خالی ریه هایشان عارضه ای به نام bullae دارند. این تاول ها می توانند حتی به اندازه نیمی از ریه نیز باشند. علاوه بر کاهش فضای موجود برای حرکت ریه، این تاول ها می تواند خطر ابتلا به پنوموتوراکس را افزایش دهند.
تشخیص آمفیزم
برای تعیین و تایید این بیماری، پزشک درباره سابقه بیماری ها از شما سوال می کند و یک معاینه فیزیکی نیز انجام می دهد. حتی ممکن است از انواع آزمایشات زیر نیز استفاده کند.
آزمایشات تصویربرداری
عکس اشعه ایکس از قفسه سینه می تواند به تشخیص پیشرفت آمفیزم کمک کرده و دیگر علل ضعف نفسی را رد کند. اما گاهی با وجود بیماری تصاویر اشعه ایکس قفسه سینه می تواند نتایج طبیعی داشته باشند.
اسکن کامپیوتری توموگرافی (CT) تصاویری اشعه ایکس گرفته شده از جهات مختلف را برای ایجاد عکس های مقطعی از اندام های داخلی، ترکیب می کند. سی تی اسکن می تواند برای تشخیص آمفیزم مفید باشد. اگر کاندیدای جراحی ریه هستید، ممکن است سی تی اسکن برایتان تجویز شود.
تست های آزمایشگاهی
برای اندازه گیری میزان اکسیژن موجود در خون، معمولا نمونه خون گرفته شده بررسی می شود. این آزمایش می تواند چگونگی دفع دی اکسید کربن را از جریان خون نیز بررسی کند.
تست عملکرد ریه
این تست های غیر تهاجمی مقدار رطوبت هوا و مقدار هوایی که به داخل و خارج ریه جریان دارد را اندازه گیری می کند. این تست همچنین می تواند اندازه گیری کنند که ریه ها چگونه اکسیژن را به جریان خون منتقل می کنند.
روش های درمان آمفیزم
آمفیزم و COPD قابل درمان نیستند. اما برخی از روش ها می توانند به رفع علائم و کاهش سرعت پیشرفت این بیماری کمک کنند. در هر صورت روش های کمک درمانی به شرح زیر هستند:
داروها
پزشک ممکن است بسته به شدت نشانه ها، یکی از داروهای زیر را تجویز کند:
- برنشودها (گشاد کننده های برونش): این داروها می توانند با آرام کردن راه های تنفسی، سرفه، تنگی نفس و مشکلات تنفسی را درمان کنند.
- استروئید استنشاقی: داروهای کورتیکواستروئید که به صورت اسپری قابل استفاده هستند باعث کاهش التهاب می شوند و ممکن است به کاهش تنگی نفس کمک کنند.
- آنتی بیوتیک ها: اگر بیمار عفونت باکتریایی مثل برونشیت حاد یا پنومونی داشته باشد، آنتی بیوتیک برای او مناسب است.
درمان های کمکی
- توانبخشی ریوی: یک برنامه توانبخشی ریه می تواند شامل تمرینات تنفسی باشد که به بیمار روش هایی را آموزش می دهد که باعث کاهش تنگی نفس و بهبود توانایی در انجام فعالیت بدنی می شود.
- تغذیه درمانی: در این روش در مورد تغذیه مناسب به بیمار مشاوره داده می شود. در مراحل اولیه آمفیزم، بسیاری از افراد نیاز به کاهش وزن دارند. در حالی که افراد مبتلا به آمفیزم پیشرفته اغلب نیاز به افزایش وزن دارند.
- اکسیژن درمانی: اکسیژن اضافی در شرایطی که آمفیزم شدید موجب کاهش سطح اکسیژن خون می شود، می تواند دامنه فعایت های بیمار را افزایش دهد.
عمل جراحی
بسته به شدت آمفیزم، پزشک ممکن است یک یا چند نوع از جراحی های زیر را پیشنهاد کند:
جراحی کاهش حجم ریه: در این روش، جراحان برش های آسیب دیده ریه را حذف می کنند. از بین بردن بافت به بیمار کمک می کند که بافت باقی مانده ریه رشد کرده، کارآیی بیشتری داشته باشد و به بهبود تنفسی کمک کند.
پیوند ریه: پیوند ریه در صورتی انجام می شود که آسیب شدید ریوی وجود داشته باشد و گزینه های دیگر برای درمان کارایی نداشته باشند.
تغییر در شیوه زندگی و درمان های خانگی
اگر به این بیماری مبتلا هستید می توانید از مراحل زیر برای متوقف کردن پیشرفت آن و محافظت از بدنان در برابر عوارض استفاده کنید:
- سیگار نکشید. این مهمترین کاری است که می توانید برای سلامت بدن و جلوگیری از پیشرفت آمفیزم انجام دهید.
- از سایر تحریک کننده های تنفسی اجتناب کنید. این محرک ها عبارتند از:
- بخار رنگ خودرو
- بوی ماشین
- بعضی از بوها در آشپزی
- عطرهای خاص
- به طور منظم ورزش کنید. سعی کنید از مشکلات تنفسی با انجام تمرین منظم جلوگیری کرده و ظرفیت ریه خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهید.
- از بدن در برابر هوای سرد محافظت کنید. هوای سرد می تواند منجر به اسپاسم راه های برونش شده، و حتی نفوذ آن را دشوارتر کند.
- واکسیناسیون توصیه می شود. به این منظور سالانه از واکسن آنفولانزای انسانی و پنومونی طبق توصیه پزشک استفاده کنید.
- از عفونت های تنفسی جلوگیری کنید. بهترین راه برای جلوگیری از این عفونت ها، اجتناب از تماس مستقیم با افرادی است که سرماخوردگی یا آنفولانزا دارند.