با تغییر شکلی زندگی افراد و آپارتمان نشین شدن اکثر مردم، بحث بر سر کمبود ویتامین D در جوامع پزشکی داغ شده است. اما این ویتامین چیست و چرا کمبود آن برای بدن ما مضر است؟ برای اطلاع از اثر ویتامین D بر روی بدن ، کارکرد این ویتامین ، منایع تامین آن و اثرات جانبی ناشی از کمبودش تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت ما را همراهی کنید.

اثر ویتامین D بر روی بدن

ویتامین D چیست و چه کاری انجام می دهد؟

ویتامین D یک ماده مغذی موجود در برخی از غذاهایی است که برای سلامتی و محافظت ار استخوان ها مورد نیاز است. ویتامین D این کار را با کمک به بدن در جذب کلسیم (یکی از اجزای اصلی موجود در ساختار استخوان) از غذاها و مکمل ها انجام می دهد. افرادی که دچار کمبود ویتامین D می شوند ممکن است نرمی استخوان، نازکی و شکنندگی این بخش بدنشان را تجربه کنند. این عارضه بیماری است که در کودکان به نام نرمی استخوان و در بزرگسالان به نام پوکی استخوان شناخته می شود.

اثر ویتامین D بر روی بدن نه تنها بر روی استخوان ها، بلکه بر روی بسیاری از عملکردهای بدن ما کاملا مشهود است. برای مثال:

  • عضلات برای حرکت کردن نیاز به این ویتامین دارند.
  • عصب ها برای حمل پیام بین مغز و قسمت ها مختلف بدن از ویتامین D استفاده می کنند.
  • سیستم ایمنی برای مبارزه با باکتری ها و ویروس های مهاجم نیاز به ویتامین D دارد.

مصرف ویتامین D همراه با کلسیم به محافظت از بدن افراد مسن در برابر پوکی استخوان کمک می کند. ویتامین D در سلول های بدن نیز یافت می شود.

چقدر ویتامین D نیاز دارم؟

مقدار ویتامین D که هر روز نیاز دارید به سن شما بستگی دارد. میانگین مقادیر توصیه شده روزانه که توسط Food and Nutrition Board (یک گروه از کارشناسان) برای سنین مختلف ارائه شده است در زیر بر اساس واحد بین المللی (IU) ذکر شده است:

میزان توصیه شده مرحله زندگی
تولد تا ۱۲ ماهگی ۴۰۰ IU
کودکان ۱ تا ۱۳ ساله ۶۰۰ IU
نوجوانان ۱۴ تا ۱۸ ساله ۶۰۰ IU
بزرگسالان ۱۹ تا ۷۰ ساله ۶۰۰ IU
بزرگسالان ۷۱ ساله و بالاتر ۸۰۰ IU
زنان باردار و شیرده ۶۰۰ IU

چه غذاهایی ویتامین D دارند؟

غذاهای بسیار کمی به طور طبیعی دارای ویتامین D هستند. برخی از غذاهای غنی از ویتامین D عبارتند از:

  • ماهی های چرب مانند ماهی قزل آلا، ماهی تن و ماهی مرکب از بهترین منابع هستند.
  • جگر گاو، پنیر و زرده تخم مرغ مقدار کمی از این ویتامین را به بدن ارائه می دهند.
  • قارچ مقدار کمی ویتامین D بدن را تامین می کند. در برخی از قارچ هایی که در فروشگاه ها به فروش می رسد، محتوای ویتامین D شان به وسیله قرار دادن این قارچ ها در برابر نور ماوراء بنفش افزایش یافت است.
  • برخی از شیرهای پاکتی و کیسه ای با ۴۰۰ واحد ویتامین D غنی شده اند. اما فرآورده های تهیه شده از شیر مانند پنیر و بستنی معمولا غنی از این ویتامین نیستند.
  • ویتامین D به بسیاری از غلات و برخی از مارک های آب پرتقال، ماست، روغن ها، مارگارین و نوشیدنی های تهیه شده از سویا اضافه شده است.
اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین
اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین

آیا می توانم ویتامین D را از خورشید دریافت کنم؟

بدن ما اکثر ویتامین D مورد نیاز خود را به صورت مستقیم از قرار گرفتن در معرض آفتاب به دست می آورد. یادتان نرود که پوست پشت پنجره نمی تواند ویتامین D تولید کند. روزهای ابری، قرار گرفتن در سایه، و داشتن پوست تیره نیز باعث کاهش میزان جذب ویتامین D از نور خورشید می شود.

با این وجود، صرف نظر از اهمیت خورشید برای سنتز ویتامین D، بهتر است برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست، محتاطانه پوست خود را در معرض نور خورشید قرار دهید. اگر می خواهید بیش از چند دقیقه زیر نور خورشید بمانید، لباس های پوشیده بپوشید و از کرم ضد آفتاب با SPF (عامل محافظت از پوست در برابر خورشید) ۳۰ یا بیشتر استفاده کنید. دستگاه های برنزه کننده نیز موجب ایجاد ویتامین D در پوست می شوند، اما خطرات مشابهی را برای ابتلا به سرطان پوست ایجاد می کنند.

افرادی که از قرار گرفتن در معرض نور خورشید اجتناب می کنند یا بدن خود را با کرم های ضد آفتاب یا لباس می پوشانند باید منابع غنی از ویتامین D مصرف کنند و یا مکمل های این ویتامین را در برنامه غذایی خود بگنجانند.

انواع ویتامین D در رژیم غذایی و مکمل های مصرفی کدامند؟

ویتامین D در مکمل ها (و غذاهای غنی شده) در دو نوع مختلف D2 (ارگوکلسیفرول) و D3 (کوله کلسیفرول) یافت می شود. هر دو این مواد، ویتامین D در خون را افزایش می دهند.

آیا من ویتامین D کافی دریافت می کنم؟

از آنجا که ویتامین D می تواند از طریق آفتاب، غذا و مکمل ها تامین شود، بهترین معیار برای اندازه گیری سطح ویتامین D در خون یک فرم شناخته شده به نام ۲۵-هیدروکسی ویتامین D است. این سطح بر اساس واحد نانومول در هر لیتر (Nmol / L) و یا نانوگرم در هر میلی لیتر (ng/mL)، اندازه گیری می شود. ( هر یک نانومول در هر لیتر معادل ۰٫۴ نانوگرم در میلی لیتر است.)

به طور کلی سطوح کمتر از ۳۰ نانومول در هر لیتر (۱۲ نانو گرم در میلی لیتر) برای استخوان ها یا سلامت عمومی بدن بسیار پایین است. سطح بالاتر از ۱۲۵ نانومول در لیتر (۵۰ نانو گرم در میلی لیتر) احتمالا بسیار بالا است. سطح ۵۰ نانومول در هر لیتر یا بالاتر (۲۰ نانو گرم در لیتر یا بالاتر) برای اکثر افراد کافی است.

با این وجود، بسیاری از افراد به خصوص زنان در ایران با کمبود ویتامین D مواجه هستند و تقریبا هیچ کس سطح بالایی از این ویتامین را در بدن ندارد. به طور کلی در بدن جوانان سطح ۲۵ هیدروکسی ویتامین D بالاتر از مردان مسن است و مردان نسبت به زنان ویتامین D بیشتری در بدن دارند. در نژادهای مختلف، سیاه پوستان غیر اسپانیایی پایین ترین سطح و سفید پوستان غیر اسپانیایی بالاترین سطح این ویتامین را در بدن دارند. اکثریت آمریکایی ها سطح ویتامین D خونشان کمتر از ۷۵ نانومول در لیتر (۳۰ نانوگرم در میلی لیتر) است.

اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین
اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین

چه کسانی در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند؟

بعضی گروه ها ممکن است ویتامین D کافی در بدن نداشته باشند. این گروه ها عبارتند از:

  • نوزادان شیرخوار. چرا که شیر انسان یک منبع ضعیف از این ماده مغذی است. نوزادان شیرخوار باید روزانه ۴۰۰ واحد ویتامین D دریافت کنند.
  • افراد مسن. زیرا پوست آنها ویتامین D را در مواجهه با نور خورشید به طور موثر به همان اندازه که جوانان جذب می کنند، نمی گیرد و کلیه های آنها توانایی تبدیل ویتامین D به شکل فعال خود را ندارد.
  • افرادی که پوست تیره دارند. زیرا پوست آنها توانایی کمتری برای تولید ویتامین D از نور خورشید دارد.
  • افراد مبتلا به اختلالاتی نظیر بیماری کرون یا بیماری سلیاک که به درستی چربی را در بدن اداره نمی کنند. ویتامین D نیاز به جذب چربی دارد.
  • افرادی که چاق هستند. چون چربی بدنشان به ویتامین D متصل شده و مانع از ورود آن به خون می شود.

اگر من ویتامین D کافی در بدن نداشته باشم چه اتفاقی می افتد؟

افراد ممکن است کمبود ویتامین D را به دلایل زیر تجربه کنند:

  • به اندازه کافی غذاهای غنی از ویتامین D مصرف نمی کنند.
  • به اندازه کافی این ویتامین را از غذا جذب نمی کنند.
  • در معرض نور آفتاب قرار ندارند.
  • کلیه های آنها نمی توانند ویتامین D را به شکل فعال خود در بدن تبدیل کند.

در کودکان کمبود ویتامین D موجب نرمی استخوان می شود. در این بیماری استخوان ها نرم و خمیده می شود. این بیماری یک بیماری نادر است اما هنوز هم شیوع دارد. به ویژه در میان نوزادان و کودکانی از نژاد آفریقایی آمریکایی. کمبود ویتامین D در بزرگسالان منجر به پوکی استخوان می شود. این بیماری درد استخوان و ضعف عضلانی ایجاد می کند.

اثر ویتامین D بر روی بدن چیست؟

در مطالعه مختلف اثر ویتامین D بر روی بدن و ارتباط احتمالی این ویتامین با چندین بیماری، از جمله دیابت، فشار خون بالا و بیماری های خود ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس مورد بررسی قرار گرفته است. در زیر به دو مورد از این بیماری ها یعنی اختلالات استخوانی و انواع سرطان پرداخته ایم.

اختلالات استخوانی

با افزایش سن میلیون ها نفر (بیشتر زنان) در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرند. این بیماری در نتیجه عدم دریافت کافی کلسیم و ویتامین D به مدت طولانی رخ می دهد. تحقیقات ثابت کرده اند که مصرف ۷۰۰ الی ۸۰۰ IU مکمل ویتامین D3 در روز و ۵۰۰ الی ۱۲۰۰ میلی گرم مکمل کلسیم در روز، خطر کاهش تراکم استخوان و شکستگی را در افراد سالمندی که بین سنین ۶۲ تا ۸۵ سال هستند، کاهش می دهد. مردان و زنان باید با پزشک خود در مورد نیازهای بدنشان به ویتامین D و کلسیم به عنوان بخشی از برنامه کلی پیشگیری یا درمان پوکی استخوان مشورت کنند.

سرطان

برخی مطالعات نشان می دهند که ویتامین D ممکن است از بدن در مقابل سرطان روده بزرگ و شاید حتی سرطان پروستات و پستان محافظت کند. اما سطح بالای ویتامین D در خون با افزایش شانس ابتلا به سرطان پانکراس ارتباط دارد. با تحقیقات موجود هنوز خیلی زود است که بگوییم کمبود ویتامین D خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد یا این که سطح بالای این ماده در خون در بعضی افراد از بدن در برابر سرطان محافظت می کند.

اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین
اثر ویتامین D بر روی بدن و پاسخ به چند سوال مهم در مورد این ویتامین

آیا ویتامین D برای بدن مضر است؟

بله، زمانی که میزان این ویتامین در خون زیاد می شود. علائم مسومیت که شامل موارد زیر هستند ظهور پیدا می کند:

  • تهوع
  • استفراغ
  • بی اشتهایی
  • ضعف
  • کاهش وزن

ویتامین D بیش از حد، با افزایش سطح کلسیم در خون می تواند علائم زیر را ایجاد کند:

  • سردرگمی
  • گیجی
  • مشکلاتی در ریتم قلب

ویتامین D بیش از حد می تواند به کلیه ها آسیب برساند.

حد بالای ویتامین D برای افراد مختلف به شرح زیر است:

  • ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ IU در روز برای نوزادان
  • ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ IU در روز برای کودکان ۱ تا ۸ ساله
  • ۴،۰۰۰ IU در روز برای کودکان بزرگتر از ۹ سال، بزرگسالان، نوجوانان، زنان باردار و زنان شیرده

مسمومیت با ویتامین D تقریبا همیشه ناشی از مصرف بیش از حد مکمل ها است. قرار گرفتن در معرض آفتاب موجب مسمومیت با ویتامین D نمی شود. زیرا بدن مقدار تولید این ویتامین را تنظیم می کند.

آیا ویتامین D ممکن است با داروهای مختلف تداخل داشته باشد؟

همانند اکثر مکمل های غذایی، ویتامین D نیز ممکن است با دیگر داروها یا مکمل هایی که مصرف می کنید، تعامل و یا تداخل داشته باشد. در اینجا چند نمونه از این تداخلات را مطرح می کنیم:

  • پردنیزون و دیگر داروهای کورتیکواستروئید که برای کاهش التهاب تجویز می شوند باعث کاهش اثر ویتامین D بر روی بدن شده و به مرور زمان منجر به کاهش جذب کلسیم و از دست دادن استخوانها  می شود.
  • هر دو داروی ارلیستات که برای کاهش وزن تجویز می شود و کلستیرامین که دارو پایین آورنده کلسترول خون است می توانند جذب ویتامین D و دیگر ویتامین های محلول در چربی (A، E و K) را کاهش دهند.
  • فنوباربیتال و فنیتوئین، مورد استفاده برای پیشگیری و کنترل تشنج های صرعی، ویتامین D و جذب کلسیم را کاهش می دهند.