اسهال مزمن، مدفوع شلی است که بیش از سه بار در روز دفع شده و حداقل به مدت ۴ هفته ادامه داشته باشد. کودکان مبتلا به اسهال مزمن ممکن است مدفوع شل و آبکی داشته باشند، یا اسهال آنها ممکن است به صورت دوره ای شل شود. اسهال مزمن در کودکان ممکن است در هر سنی قبل از شروع دبستان شروع شود.
اسهال که تنها مدت کوتاهی طول می کشد، اسهال حاد نامیده می شود. اسهال حاد، یکی از مشکلات رایج در کودکان است که معمولا چند روز طول می کشد و به خودی خود از بین می رود. اما اسهال مزمن همان طور که گفتیم بیش از ۴ هفته ادامه دارد.
محتویات این مطلب از مجله پیام سلامت را به معرفی عوارض، علل، نشانه ها، روش های تشخیص و درمان اسهال مزمن در کودکان اختصاص داده ایم.
عوارض اسهال مزمن در کودکان چیست؟
سوء جذب
برخی از بیماری ها و شرایطی که باعث اسهال مزمن در کودکان می شوند ممکن است موجب نارسایی جذب در بدن شود. نارسایی یا سوء جذب به حالتی گفته می شود که بدن کودک نمی تواند مواد مغذی را از غذاها جذب کند. سوء جذب منجر به کمبود پروتئین، کالری و ویتامین ها می شود.
کودکانی که مواد مغذی کافی را از مواد غذایی مصرف شده جذب نمی کنند ممکن است دچار سوء تغذیه شوند. سوء تغذیه در طول سال هایی که تغذیه برای رشد و تکامل طبیعی کودک اهمیت دارد، می تواند منجر به مشکلات زیاد در سلامتی او شود.
کم آبی بدن
اسهال مزمن ممکن است منجر به کم آبی شود. با وجود اسهال، به دلیل شل بودن مدفوع، به ویژه در اسهال حاد، بدن کودک مایعات و الکترولیت های بیشتری را نسبت به زمان جامد بودن مدفوع از دست می دهد.
علائم اسهال مزمن در کودکان چیست؟
علائم اصلی اسهال مزمن در کودکان، مدفوع شل و آبکی است که سه بار یا بیشتر از ۳ بار در روز دفع شده و حداقل به مدت ۴ هفته طول می کشد. بسته به علت، کودکان مبتلا به اسهال مزمن همچنین ممکن است یکی یا بیشتر از یکی از علائم زیر را داشته باشند:
- مدفوع خونی
- لرز
- تب
- از دست دادن کنترل دفع مدفوع
- تهوع یا استفراغ
- درد شکم
علائم سوء جذب و کمبود آب در کودکان چیست؟
سوء جذب
علائم سوء جذب ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نفخ
- تغییر در اشتها
- گاز
- دفع مدفوع شل، چرب و بدبو
- کاهش وزن یا عدم وزن گیری
کم آبی
علائم کم آبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تشنگی
- دفع ادرار کمتر از حد معمول، یا خشک بودن پوشک بیشتر از ۳ ساعت
- کمبود انرژی
- خشکی دهان
- گریه بدون اشک
- چروکیده شدن پوست
- گود افتادن چشم ها، گونه ها یا نقطه نرم در جمجمه
چه چیزی باعث اسهال مزمن در کودکان می شود؟
بیماری های شایع و اختلالاتی که باعث اسهال مزمن در کودکان می شوند عبارتند از:
- عفونت دستگاه گوارش
- بیماری سلیاک
- اختلالات عملکردی سیستم گوارش (GI)
- آلرژی غذایی و عدم تحمل
- بیماری التهابی روده
- رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک
عفونت دستگاه گوارش
عفونت های ویروسی، باکتریایی و یا انگلی مضر گاهی اوقات باعث اسهال مزمن می شوند. کودکان ممکن است از طریق آب، نوشیدنی ها یا غذا آلوده شوند؛ یا از طریق تماس با افراد بیمار این بیماری ها را دریافت کنند. پس از عفونت، برخی از کودکان مشکلات هضم کربوهیدراتی مانند لاکتوز یا پروتئین در غذاهایی مانند شیر، محصولات شیر یا سویا را دارند. این مشکلات می توانند اسهال طولانی مدت را تا ۶ هفته پس از عفونت ایجاد کنند. همچنین بعضی از عفونت های باکتریایی و انگلی که باعث اسهال می شوند، بدون درمان از بین می روند.
بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که بر روی روده کوچک اثر می گذارد. این بیماری با خوردن غذاهای حاوی گلوتن ایجاد می شود. گلوتن یک نوع پروتئین است که به طور طبیعی در گندم، جو و چاودار یافت می شود. گلوتن در غذاهایی مانند نان، ماکارونی، کوکی ها و کیک ها نیز وجود دارد. بیماری سلیاک می تواند اسهال مزمن را در کودکان در هر سنی ایجاد کند.
اختلالات عملکردی سیستم گوارش
در اختلالات عملکردی گوارشی علائم ناشی از تغییرات در نحوه عملکرد دستگاه گوارش است. کودکان مبتلا به اختلال عملکردی گوارشی علائم مکرر دارند، اما دستگاه گوارش آن ها آسیب نمی بیند. اختلالات عملکردی یا همان GI بیماری نیستند. این اختلالات گروهی از علائم هستند که با یکدیگر رخ می دهند.
دو اختلال عملکردی GI که سبب اسهال مزمن در کودکان می شوند، عبارتند از اسهال نوزادان و سندرم روده تحریک پذیر (IBS).
اسهال نوزادان
اسهال نوزادان؛ اسهال عملکردی یا اسهال نامطلوب مزمن دوران کودکی نیز نامیده می شود. این بیماری علت شایع اسهال مزمن در کودکان نوپا (سنین ۱ تا ۳ سال) و کودکان پیش دبستانی (سنین ۳ تا ۵ سال) است. کودکان مبتلا به این نوع اسهال بدون هیچ نشانه ای روزانه ۳ الی ۴ بار مدفوع شل دفع می کنند. این کودکان معمولا به خوبی رشد می کنند، وزن می گیرند و سالم هستند.
اسهال نوزادان بین سنین ۶ تا ۳ سالگی ایجاد می شود و معمولا زمانی که بچه ها شروع به تحصیل می کنند، به طور خود به خود از بین می رود. محققان معتقدند که نوشیدن بیش از حد نوشیدنی های شیرین دارای شکر، به خصوص نوشیدنی هایی که حاوی شربت ذرت هستند و فروکتوز و سوربیتول بالایی دارند، ممکن است باعث اسهال نوزادان شود.
IBS
شایعترین علائم IBS درد، ناراحتی یا گرفتگی شکم است و همراه با اسهال، یبوست یا هر دو رخ می دهد. درد یا ناراحتی IBS معمولا با دفع مدفوع یا گاز بهبود می یابد. IBS باعث نشانه هایی مانند کاهش وزن، استفراغ یا حضور خون در مدفوع نمی شود.
IBS یک علت شایع اسهال مزمن در کودکان و نوجوانان دوره ابتدایی است. پزشکان به ندرت IBS را در نوزادان تشخیص می دهند. زیرا نوزادان نمی توانند علائم IBS مانند درد یا ناراحتی شکمی را گزارش کنند.
آلرژی غذایی و عدم تحمل
آلرژی غذایی، عدم تحمل لاکتوز، عدم تحمل فروکتوز و عدم تحمل ساکارز، علت شایع اسهال مزمن در کودکان است.
حساسیت غذایی
آلرژی به شیر، محصولات شیری و آلرژی به سویا شایع ترین آلرژی های غذایی هستند که بر روی دستگاه گوارش در کودکان تاثیر می گذارند. آلرژی غذایی معمولا در اولین سال زندگی ظاهر می شود. بسیاری از کودکان بعد از سن ۳ سالگی آلرژی به شیر، محصولات لبنی و سویا را دیگر تجربه نمی کنند. آلرژی به غذاهای دیگر مانند غلات، تخم مرغ و غذاهای دریایی نیز ممکن است بر روی دستگاه گوارش در کودکان تاثیر بگذارد.
عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز یک بیماری شایع است که ممکن است پس از خوردن یا نوشیدن غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی شیر یا محصولات شیر می باشند، باعث اسهال شود. سطوح پایین لاکتاز یا فقدان وجود آن (آنزیمی که به هضم لاکتوز کمکم می کند) می تواند باعث عدم تحمل لاکتوز شود.
شایع ترین نوع کمبود لاکتاز در کودکان، بعد از سن ۲ سالگی شروع می شود. این زمان زمانی است که بدن کودک شروع به تولید کم لاکتاز می کند. کودکان مبتلا به کمبود لاکتاز ممکن است علائم عدم تحمل لاکتوز را تا نوجوانی یا بزرگسالی تجربه نکنند.
نوزادان طبیعی زیر سن ۱ سالگی به ندرت در معرض ناتوانی در هضم لاکتوز هستند. با این حال، نوزادان نارس ممکن است عدم تحمل لاکتوز را در مدت کوتاهی پس از تولد تجربه کنند. افراد گاهی اوقات حساسیت به شیر را که سبب اسهال در نوزادان می شوند، با عدم تحمل لاکتوز اشتباه می گیرند.
عدم تحمل فروکتوز
عدم تحمل فروکتوز بیماری است که ممکن است پس از خوردن یا نوشیدن موادی که حاوی فروکتوز (قند موجود در میوه ها، آب میوه ها و عسل است) هستند باعث اسهال شود. فروکتوز به بسیاری از غذاها و نوشیدنی های غیر الکلی به عنوان یک شیرین کننده با نام شربت ذرت حاوی فروکتوز اضافه می شود. غلظت بالای فروکتوز باعث عدم تحمل فروکتوز می شود. مقدار فروکتوزی که بدن یک کودک می تواند جذب کند متفاوت است. توانایی کودک برای جذب فروکتوز با بالا رفتن سن افزایش می یابد. بعضی از کودکان با بزرگتر شدن ممکن است قادر به تحمل فروکتوز بیشتری باشند.
عدم تحمل ساکارز
عدم تحمل ساکارز بیماری است که ممکن است پس از خوردن یا نوشیدن غذاها و نوشیدنی های حاوی سوکارز (شکر یا قند سفید) باعث اسهال شود. سوء جذب ساکارز باعث عدم تحمل ساکارز می شود. کودکانی که آنزیم هضم این قند را ندارند به عدم تحمل ساکارز مبتلا می شوند. اکثر کودکان مبتلا، با بالا رفتن سن تحمل این قند را پیدا می کنند.
بیماری التهابی روده (IBD)
دو نوع اصلی IBD عبارتند از بیماری کرون و کولیت اولسراتیو. این اختلالات می توانند در کودکان در هر سنی تاثیر بگذارند. با این حال، آنها معمولا در دوره مدرسه یا دوره نوجوانی شروع می شوند.
رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک (SIBO)
SIBO به معنی افزایش تعداد باکتری ها و یا تغییر در نوع باکتری ها در روده کوچک است. SIBO اغلب به بیماری هایی مانند بیماری کرون اطلاق می شود که به سیستم گوارش آسیب می رسانند.
چگونه پزشکان علت اسهال مزمن در کودکان را پیدا می کنند؟
پزشکان می توانند برای پیدا کردن علت اسهال مزمن کودک، از اطلاعات پزشکی و خانوادگی کودک، معاینه فیزیکی یا آزمایشات استفاده کنند.
سابقه پزشکی و خانوادگی
در این مرحله سوالات زیر پرسیده می شود:
- چه مدت کودک شما اسهال دارد؟
- چقدر مدفوع از بدنش خارج می شود؟
- چند بار دفع دارد؟
- رنگ مدفوعش چه رنگی است؟
- آیا فرزند شما علائم دیگری همراه با اسهال دارد؟
دکتر در مورد غذاهایی که کودک می خورد و نوشیدنی هایی که می نوشید نیز سوال می پرسد. سابقه خانوادگی بیماری های مختلف نیز در تشخیص اهمیت دارد. برخی از بیماری هایی که باعث اسهال مزمن می شوند، مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو ارثی هستند.
معاینه بدنی
- بررسی فشار خون و ضربان قلب
- بررسی علائم کم آبی و کمبود جذب
- گوش دادن به صدای شکم
- فشار وارد کرده روی شکم برای بررسی درد و یا حساسیت
چه آزمایش هایی برای پیدا کردن علت اسهال مزمن در کودکان انجام می شود؟
پزشکان می توانند از تست های زیر برای یافتن علت اسهال مزمن در کودکان استفاده کنند:
آزمایش مدفوع
تست مدفوع می تواند وجود خون و نشانه های عفونت، آلرژی های غذایی و مشکلات دستگاه گوارش مانند ضعف در هضم قندهای خاص، پروتئین ها یا مواد مغذی را نشان دهد.
آزمایش خون
این آزمایش علائم بیماری یا اختلالات خاصی که می توانند باعث اسهال مزمن شوند مانند عفونت ها و یا بیماری سلیاک را تشخیص می دهد.
تست نفس هیدروژن
این آزمون مقدار هیدروژن را در نفس کودک اندازه گیری می کند. به طور معمول، هیدروژن کمی در نفس کودک وجود دارد. با این حال، باکتری ها و قندهایی، مانند لاکتوز، فروکتوز و ساکارز که توسط روده کوچک هضم نشده اند، سطح هیدروژن را در بدن بالا می برند. با اندازه گیری مقدار هیدروژن در نفس کودک پزشک می تواند موارد زیر را تشخیص دهد.
- عدم تحمل لاکتوز
- عدم تحمل فروکتوز
- عدم تحمل ساکارز
- رشد بیش از حد باکتری ها در روده کوچک (SIBO)
برای آزمایش تست تحمل لاکتوز، به کودک یک نوشیدنی حاوی مقدار معینی لاکتوز خورانده می شود. برای آزمایش عدم تحمل فروکتوز، کودک یک نوشیدنی حاوی مقدار معینی فروکتوز مصرف می کند. برای آزمایش عدم تحمل ساکارز، کودک شما نوشیدنی حاوی مقدار زیادی ساکارز را می خورد. برای آزمون SIBO، کودک یک نوشیدنی حاوی شکر را استفاده می کند. سپس کودک در بالون دمیده و هیدروژن نفس اندازه گیری می شود. اگر سطح هیدروژن بالا باشد، یعنی یکی از این ۴ اختلال در بدن وجود دارد.
روش حذف
برای تشخیص اینکه آیا آلرژی یا عدم تحمل غذایی باعث ایجاد اسهال مزمن شده است یا خیر، پزشک توصیه می کند که مصرف غذاهای حاوی لاکتوز، کربوهیدرات، گندم یا سایر مواد غذایی متوقف شود تا ببینید آیا تغییر در رژیم غذایی باعث کاهش یا توقف اسهال می شود یا خیر.
اندوسکوپی
پزشک ممکن است از اندوسکوپی برای دیدن داخل بدن کودک استفاده کند تا علت اسهال مزمن او را بیابد. روشهای آندوسکوپی عبارتند از:
- کولونوسکوپی
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (GI)
چگونه پزشکان اسهال مزمن در کودکان را درمان می کنند؟
این که اسهال مزمن در کودکان چگونه درمان می شود بستگی به علت ایجاد آن دارد. پزشکان ممکن است با درمان علائم، اسهال مزمن را کاهش دهند یا متوقف کنند.
عفونت دستگاه گوارش
در این حالت آنتی بیوتیک برای درمان عفونت های باکتریایی و داروهایی ضد انگل برای درمان عفونت های انگلی استفاده می شود. اگر کودک پس از عفونت دچار مشکلات طولانی مدت در هضم کربوهیدرات ها یا پروتئین های خاصی باشد ممکن است تغییراتی در غذاهایی که می خورد نیز توصیه شود.
اختلالات عملکردی گوارشی
اسهال نوزادان
این نوع اسهال معمولا نیاز به درمان ندارد. اکثر کودکان از زمانی که شروع به مدرسه رفتن می کنند (حدود ۵ سالگی) اسهالشان کمتر می شود. در بسیاری از کودکان، کاهش مصرف نوشیدنی های شیرین و افزایش مقدار فیبر و چربی در رژیم غذایی ممکن است علائم اسهال نوزادان را بهبود بخشد.
سندرم روده تحریک پذیر
پزشک ممکن است سندروم روده تحریک پذیر را با تجویز تغییرات در تغذیه کودک و تجویز داروها درمان کند.
آلرژی غذایی و عدم تحمل
حساسیت غذایی
اگر فرزند شما آلرژی غذایی داشته باشد، پزشک اجتناب از خوردن مواد غذایی که باعث آلرژی می شود را توصیه می کند.
بیماری سلیاک
اگر کودک شما دارای بیماری سلیاک باشد، باید از تمام غذاها و محصولات حاوی گلوتن اجتناب کند.
عدم تحمل لاکتوز
اگر فرزندتان ناتوانی در هضم لاکتوز داشته باشد، پزشک توصیه می کند که غذاها یا نوشیدنی هایی که حاوی شیر یا محصولات لبنی می باشند را کاهش داده یا از آن ها اجتناب کنند. اکثر کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند مقدار کمی لاکتوز را تحمل کنند. میزان تغییرات مورد نیاز برای هر کودک بستگی به میزان لاکتوزی که او می تواند بدون ایجاد علائم هضم کند دارد. پزشک ممکن است مکمل های غذایی حاوی لاکتاز (آنزیمی که به هضم لاکتوز کمک می کند) را توصیه کند. پزشک گاهی مکمل کلسیم تجویز می کند.
عدم تحمل فروکتوز
اگر فرزند شما در هضم فروکتوز مشکل دارد، کاهش یا اجتناب از غذاها و نوشیدنی هایی حاوی فروکتوز می تواند به او کمک کند.
عدم تحمل ساکارز
در این حالت هم باید از مصرف غذاها و نوشیدنی هایی که حاوی ساکارز هستند اجتناب کنید.
بیماری التهابی روده
برای درمان بیماری های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو از دارو، جراحی و تغییر غذایی استفاده می کنند.