اسهال به معنی مدفوع آبکی است که بیش از ۳ بار در روز دفع می شود. اسهال ممکن است حاد، ماندگار یا مزمن باشد. اسهال حاد یک مشکل رایج است که به طور معمول ۱ یا ۲ روز طول می کشد و به خودی خود از بین می رود. اما نوع مداوم آن بیش از ۲ هفته و کمتر از ۴ هفته طول می کشد. اسهال مزمن حداقل ۴ هفته طول می کشد. علائم آن نیز ممکن است مستمر باشد و یا به صورت دوره ای بروز کند.
ادامه این مقاله مجله پیام سلامت را به بیان علل، نشانه ها، عوارض، روش های تشخیص و درمان این بیماری اختصاص داده ایم.
اسهال چقدر رایج است؟
این بیماری یک مشکل رایج است. نوع حاد آن بیشتر از نوع مداوم یا مزمن است. محققان تخمین می زنند که حدود ۱۷۹ میلیون مورد اسهال حاد در ایالات متحده در سال رخ می دهد.
عوارض این بیماری چیست؟
کم آبی بدن
این حالت ممکن است باعث کمبود آب در بدن شود. این به این معناست که بدن شما به اندازه کافی به مایعات و الکترولیت ها برای کارکرد درست، دسترسی ندارد. بدن هنگامی که مبتلا به مدفوع شل و آبکی می شود بیشتر از زمانی که مدفوع جامد و سفت است مایع و الکترولیت خود را از دست می دهد.
سوء جذب
اسهال، ممکن است موجب سوء جذب شود. اگر بدن نتواند مواد مغذی کافی را از مواد غذایی که می خورید جذب کند، ممکن است دچار سوء تغذیه شود. شرایط خاصی که باعث اسهال مزمن می شوند مانند عفونت، آلرژی غذایی، عدم تحمل برخی از مواد غذایی و برخی از مشکلات دستگاه گوارش نیز ممکن است موجب سوء جذب شوند.
علائم و نشانه های این بیماری چیست؟
علامت اصلی اسهال، دفع مدفوع آبکی بیش از سه بار در روز است. افراد مبتلا به اسهال، ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را نیز داشته باشند:
- نیاز فوری به استفاده از سرویس بهداشتی
- گرفتگی شکم
- کاهش کنترل دفع مدفوع
- حالت تهوع
- درد شکم
افراد مبتلا به اسهال ناشی از برخی از عفونت ها نیز ممکن است یکی یا بیشتر از یکی از علائم زیر را داشته باشند:
- مدفوع خونی
- تب و لرز
- سرگیجه
- استفراغ
اسهال ممکن است باعث کمبود آب بدن و ضعف بدنی شود.
علائم کم آبی و سوء جذب چیست؟
کم آبی و سوء جذب می تواند عوارض جدی اسهال باشد. علائم آنها در بزرگسالان، نوزادان، کودکان نوپا و کودکان به شرح زیر است.
کم آبی
علائم کم آبی بدن در بزرگسالان عبارتند از:
- تشنگی
- ادرار کردن کمتر از حد معمول
- احساس خستگی
- تیره شدن رنگ ادرار
- خشکی دهان
- خشکی پوست
- گود رفتن زیر چشم ها یا گونه ها
- سرگیجه یا غش
علائم کم آبی بدن در نوزادان، کودکان نوپا و کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تشنگی
- ادرار کردن کمتر از حد معمول، یا مرطوب نشدن پوشک ظرف ۳ ساعت یا بیشتر
- کمبود انرژی
- خشکی دهان
- گریه بدون اشک
- خشکی پوست
- گود رفتن زیر چشم ها، گونه ها یا منطقه نرم روی جمجمه
سوء جذب
علائم سوء جذب در بزرگسالان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نفخ
- تغییر در اشتها
- تولید گاز
- مدفوع شل، چرب و بد بو
- کاهش وزن
علائم سوء جذب در نوزادان، کودکان نوپا و کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نفخ
- تغییر در اشتها
- تولید گاز
- مدفوع شل، چرب و بد بو
- کاهش وزن و یا ضعف در افزایش وزن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اسهال، در صورتی که منجر به کم آبی شدید شود، می تواند خطرناک باشد.
بزرگسالان
بزرگسالان با وجود هر کدام از علائم زیر باید به دکتر مراجعه کنند:
- اسهال طولانی مدت که بیش از ۲ روز ادامه دارد
- تب بالاتر از ۱۰۲ درجه فارنهایت
- استفراغ مکرر
- شش و یا بیشتر از شش بار دفع مدفوع شل در ۲۴ ساعت
- درد شدید در شکم یا رکتوم
- مدفوع سیاه یا حاوی خون یا مخاط
- علائم کم آبی بدن
ضمن این که بزرگسالان سالخورده مبتلا به ضعف در سیستم ایمنی یا سایر بیماری ها، که اسهال دارند، باید به پزشک مراجعه کنند.
نوزادان، کودکان نوپا و کودکان
والدین یا سرپرست نوزادان، کودکان نو پا یا کودکان مبتلا به اسهال، باید به دلیل وجود هر کدام از علائم زیر به پزشک مراجعه کنند:
- اسهال طولانی مدت که بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد
- تب بالاتر از ۱۰۲ درجه فارنهایت
- درد شدید در شکم یا رکتوم
- مدفوع حاوی خون یا مخاط
- مدفوع سیاه
- علائم کم آبی بدن
چه چیزی باعث اسهال می شود؟
اسهال حاد و پایدار ممکن است علل متفاوتی از اسهال مزمن داشته باشد. در بسیاری از موارد پزشکان علت این بیماری را پیدا نمی کنند. اکثر موارد اسهال، در طی ۴ روز از بین می رود و نیازی به پیدا کردن علت ندارند.
اسهال حاد و مداوم
شایع ترین علل نوع حاد و مداوم این بیماری عفونت، اسهال مسافران و عوارض جانبی داروها است.
عفونت ها
سه نوع عفونت که باعث اسهال می شوند عبارتند از:
عفونت های ویروسی: بسیاری از ویروس ها، از جمله نوروویروس و روتا ویروس باعث اسهال می شوند. گاستروانتریت ویروسی یکی از علل شایع اسهال حاد است.
عفونت های باکتریایی: انواع مختلفی از باکتری ها می توانند بدن شما را از طریق مواد غذایی یا آب آلوده کنند. باکتری های معمولی که باعث اسهال می شوند عبارتند از:
- کمپیلوباکتر
- اشرشیاکلی (E.coli)
- سالمونلا
- شیمگلا
عفونت انگلی: انگل می تواند از طریق غذا یا آب وارد بدن شما شده و در دستگاه گوارش جا خوش کند. انگل هایی که باعث اسهال می شوند عبارتند از:
- کریپتوسپوریدیوم
- انتامبا هیستولیتیکا
- ژیاردیا
- لامبلیا
عفونت های دستگاه گوارش که از طریق غذاها یا نوشیدنی ها پخش می شوند، به نام بیماری های ناشی از مواد غذایی شناخته می شوند. عفونت های طولانی مدت، بیش از ۲ هفته و کمتر از ۴ هفته باعث اسهال مداوم می شود.
اسهال مسافران
اسهال مسافران به وسیله خوردن غذا یا آب آلوده شده با باکتری ها، ویروس ها و یا انگل ها ایجاد می شود. این بیماری اغلب حاد است با این حال، برخی از انگل ها باعث اسهالی می شوند که زیاد طول می کشد. این بیماری بیشتر در افرادی که به کشورهای در حال توسعه سفر می کنند، رخ می دهد.
عوارض جانبی داروها
بسیاری از داروها ممکن است باعث اسهال شوند. داروهایی که ممکن است این بیماری را ایجاد کنند عبارتند از:
- آنتی بیوتیک ها
- آنتی اسیدهای حاوی منیزیم
- داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان
اسهال مزمن
در برخی از موارد عفونت ها، آلرژی های غذایی و عدم تحمل، مشکلات دستگاه گوارش، جراحی شکم و استفاده طولانی مدت از داروها می توانند باعث اسهال مزمن شوند.
عفونت ها
بعضی از عفونت های باکتریایی و انگلی که باعث اسهال می شوند، به سرعت و بدون درمان از بین می روند. گاهی پس از عفونت، افراد ممکن است مشکلاتی در هضم کربوهیدرات هایی مانند لاکتوز یا پروتئین موجود در غذاهایی مانند شیر گاو، محصولات لبنی یا سویا داشته باشند. مشکلات هضم کربوهیدرات ها یا پروتئین ها باعث اسهال می شود.
آلرژی غذایی و عدم تحمل
آلرژی به غذاهایی مانند شیر گاو، سویا، غلات، تخم مرغ و غذاهای دریایی ممکن است باعث اسهال مزمن شود.
عدم تحمل لاکتوز یک بیماری شایع است که ممکن است پس از خوردن یا نوشیدن مایعات حاوی شیر یا محصولات لبنی اسهال، به وجود آورد.
عدم تحمل فروکتوز بیماری است که ممکن است پس از مصرف غذا یا نوشیدن مایعات حاوی فروکتوز (شکر موجود در میوه ها، آب میوه ها و عسل) باعث اسهال شود. فروکتوز به بسیاری از غذاها و نوشیدنی های غیر الکلی به عنوان شیرین کننده و در قالب ماده اولیه ای به نام شربت ذرت با فروکتوز اضافه می شود.
قندهای الکلی مانند سوربیتول، مانیتول و زایلیتول ممکن است در بعضی افراد باعث اسهال شود. آب نبات و آدامس های بدون قند اغلب حاوی این نوع قندها هستند.
مشکلات دستگاه گوارش
مشکلات دستگاه گوارش که ممکن است باعث نوع مزمن این بیماری شوند عبارتند از:
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- سندرم روده تحریک پذیر و دیگر اختلالات عملکردی در دستگاه گوارش (GI)
- رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک
- کولیت اولسراتیو
جراحی شکم
بعد از عمل های جراحی که روی شکم انجام می شوند ممکن است اسهال مزمن ایجاد کنند. جراحی شکمِ جراحی است که روی بخش های زیر انجام می شود:
- آپاندیس
- کیسه صفرا
- روده بزرگ
- کبد
- پانکراس
- روده کوچک
- طحال
- معده
استفاده طولانی مدت از داروها
داروهایی که باید برای مدت طولانی مصرف شوند ممکن است باعث اسهال مزمن شوند. بعضی از داروها مانند آنتی بیوتیک ها می توانند تعادل نرمال باکتری های روده را تغییر دهند و شانس ایجاد عفونت با کلستریدیوم دیفیسیل که باکتری است که می تواند باعث اسهال مزمن شود را بیشتر کند.
چگونه پزشکان علت این بیماری را پیدا می کنند؟
پزشکان به طور معمول نیازی به یافتن علت اسهال حاد ندارند. اگر اسهال، بیش از ۴ روز طول بکشد یا علائمی نظیر تب و یا مدفوع خونی نیز وجود داشته باشد، پزشک ممکن است نیاز به پیدا کردن علت داشته باشد. پزشک از اطلاعات پزشکی و خانوادگی، معاینات فیزیکی یا آزمایشات تشخیصی برای پیدا کردن علت اسهال، استفاده می کند.
چه آزمایش هایی را برای پیدا کردن علت این بیماری استفاده می کنند؟
پزشک شما ممکن است از آزمایش های زیر برای پیدا کردن علت بیماری استفاده کند.
- آزمایش مدفوع
- آزمایش خون
- آزمایش هیدروژن موجود در تنفس
- آزمون ناشتا
- اندوسکوپی
چگونه می توان اسهال حاد را درمان کرد؟
در اکثر موارد، اسهال حاد را می توان با داروهای خارج از نسخه مانند لورئامید (Imodium) و بیسموت ساب سالیسیلات (Pepto-Bismol، Kaopectate) درمان کرد. پزشکان معمولا توصیه نمی کنند که برای افرادی که مدفوع خونی یا علائم تب ناشی از عفونت باکتریایی یا انگلی دارند، دارو تجویز شود. اگر اسهال، بیش از ۲ روز طول بکشد، بلافاصله باید به پزشک مراجعه کنید.
چگونه می توانم اسهال حاد کودکم را درمان کنم؟
داروهای خارج از نسخه که برای درمان اسهال حاد در بزرگسالان تجویز می شود می توانند برای نوزادان، کودکان نوپا و کودکان خطرناک باشند. قبل از دادن این داروها به کودک با پزشک صحبت کنید. اگر اسهال کودک شما بیش از ۲۴ ساعت طول کشید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
چگونه می توان اسهال مزمن را درمان کرد؟
چگونگی درمان اسهال مداوم و مزمن، بستگی به علت ایجاد آن دارد. پزشکان ممکن است آنتی بیوتیک و داروهایی که انگل ها را هدف قرار می دهند را برای درمان عفونت های باکتریایی یا انگلی تجویز کنند. برای درمان بعضی از بیماری هایی که باعث اسهال مزمن می شوند مانند بیماری کرون، سندرم روده تحریک پذیر، و یا کولیت اولسراتیو نیز دارو تجویز می شود. درمان اسهال مزمن در کودکان نیز به علت ایجاد آن بستگی دارد.
پزشکان ممکن است در این شرایط پروبیوتیک ها را توصیه کنند. پروبیوتیک ها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که شبیه به میکروارگانیسم های عادی در بدن می باشند. محققان هنوز در حال مطالعه بر روی استفاده از پروبیوتیک ها برای درمان اسهال می باشند.
به دلایل افزایش سطح ایمنی، قبل از استفاده از پروبیوتیک ها یا هر نوع دارو یا مکمل دیگری، با پزشک صحبت کنید. اگر پزشک پروبیوتیک را توصیه می کند، با او درباره اینکه چه مقدار پروبیوتیک باید مصرف کنید و چه مدت آن را در رژیم غذایی خود بگنجانید، مشورت کنید.
در زمان ابتلا به این بیماری باید از خوردن چه غذاهایی اجتناب کنیم؟
شما باید از غذاهایی که ممکن است اسهال شما را بدتر کنند، اجتناب کنید. این غذاها عبارتند از:
- نوشیدنی های الکلی
- نوشیدنی ها و غذاهای حاوی کافئین
- محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و بستنی
- چربی و غذاهای چرب
- نوشیدنی ها و مواد غذایی حاوی فروکتوز
- میوه هایی مانند سیب، هلو و گلابی
- غذاهای ادویه دار
- نوشیدنی های رژیمی و آدامس بدون قند و آب نبات حاوی شیرین کننده هایی مانند سوربیتول، مانیتول و زایلیتول
تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از موارد این بیماری پس از محدود کردن رژیم غذایی درمان نمی شود. بنابراین اکثر کارشناسان محدودیت در رژیم غذایی را توصیه نمی کنند.