اسکوربوت نشان دهنده وضعیت غیرطبیعی اسید آسکوربیک یا کمبود ویتامین C در رژیم غذایی است. اولین مدارک مربوط به علائم ناشی از این بیماری، سهم اساتید مصری است که تا سال ۱۵۵۰ قبل از میلاد مسیح آن ها را جمع آوری کرده بودند. اکثر قربانیان این بیماری را افرادی تشکیل می دهند که در طول دوره رنسانس از قرن شانزدهم تا قرن هجدهم میلادی زندگی می کردند.
در طول سال ۱۷۴۶ یک جراح نیروی دریایی بریتانیا به نام جیمیل لید ثابت کرد که مرکبات از جمله پرتقال و لیمو دارای خواص قوی برای درمان و جلوگیری از اسکوربوت هستند. در نتیجه تلاش دکتر لیند، فراوانی نسبی مصرف این ویتامین، در بین مردان ارتش نیروی دریایی بریتانیا توانست آمار مبتلایان به اسکوربوت که به عنوان کمبود ویتامین C، کمبود اسید اسکوربیک، بیماری کمبود ویتامین C و بیماری بارلو نیز شناخته می شد را کاهش دهد.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید تا از نشانه ها، علل، تشخیص، روش های درمان و پیشگیری از اسکوربوت اطلاع کسب کنید.
اسکوربوت چیست؟
اسکوربوت که به کمبود ویتامین C نیز مشهور است می تواند منجر به کم خونی، بی حوصلگی، خستگی، خونریزی خود به خود، درد در اندام ها و به خصوص پاها، تورم در برخی از قسمت های بدن و گاهی اوقات زخم شدن لثه ها و افتادن خود به خود دندان ها شود.
از زمان یونان و مصر باستان این بیماری شناخته شده و اغلب در ملوانان در قرون ۱۵ تا ۱۸ میلادی، یعنی زمانی که سفرهای دریایی طولانی و سخت برای تامین عرضه ثابتی از محصولات تازه رواج داشت، رخ می داد. بسیاری از مبتلایان به این بیماری در آن قرون جان خود را از دست می دادند.
این بیماری همچنین در طول قحطی سیب زمینی در سال ۱۸۴۵ و جنگ داخلی آمریکا نیز رخ داد. اخیرا شیوع این بیماری در سال ۲۰۰۲ پس از جنگ و خشکسالی در افغانستان نیز گزارش شده است. در حال حاضر وقوع این بیماری در کشورهای صنعتی به خصوص کشورهایی که نان و غلات در آن جا غنی شده و در دسترس همگان قرار دارد نادر است. اما هنوز هم این بیماری می تواند بر روی افرادی که به اندازه کافی ویتامین C مصرف نمی کنند، تاثیر بگذارد.
علائم اسکوربوت
ویتامین C مواد مغذی ضروری است که به بدن کمک می کند آهن را جذب و کلاژن را تولید کند. اگر بدن کلاژن کافی تولید نکند، بافت ها شروع به تجزیه می کند. این ویتامین همچنین برای تولید دوپامین، نوراپی نفرین، اپی نفرین و کارنیتین مورد نیاز برای تولید انرژی، لازم است.
علائم کمبود ویتامین C ممکن است پس از ۸ تا ۱۲ هفته ظاهر شوند. علائم اولیه شامل کاهش اشتها، کاهش وزن، خستگی، تحریک پذیری و بی حالی است.
در عرض ۱ تا ۳ ماه ممکن است نشانه هایی زیر در بدن ایجاد شود:
- کم خونی
- درد عضلانی، یا درد در اندام های مختلف از جمله درد استخوان
- تورم یا ادم
- لکه های کوچک قرمز ناشی از خونریزی زیر پوست
- فر خوردن موها
- التهاب لثه و افتادن دندان ها
- ضعف در بهبود زخم
- تنگی نفس
- تغییرات خلقی و افسردگی
به مرور زمان، فرد نشانه ها زیر را بروز می دهد:
- انتشار تورم به سایر قسمت های بدن
- زردی شدید
- تخریب گلبول های قرمز که به عنوان همولیز شناخته می شود
- خونریزی ناگهانی و خود به خود
- نوروپاتی
- تب
- تشنج
این علائم می توانند مرگبار باشند. نوزادانی که با این کمبود به دنیا می آیند به اضطراب و تحریک پذیری مبتلا می شوند. آنها ممکن است خونریزی sub periosteal را نیز تجربه کنند. این خونریزی نوعی خونریزی است که در انتهای استخوان های طولانی بدن رخ می دهد.
مطالعات حیوانی نشان داده است که کمبود ویتامین C در زن باردار می تواند منجر به مشکلاتی در رشد مغز جنین شود.
علل و عوامل خطر ابتلا به اسکوربوت
علت اصلی این بیماری مصرف ناکافی ویتامین C یا اسید اسکوربیک است. بدن انسان نمی تواند ویتامین C را سنتز کند. بنابراین این ویتامین باید از منابع خارجی، به ویژه میوه ها و سبزیجات یا غذاهای غنی شده تهیه شود.
کمبود ویتامین C ممکن است از موارد زیر ناشی شود:
- رژیم غذایی ضعیف که حاوی میوه ها و سبزیجات تازه نیستند. این کمبودها احتمالا به علت کم بودن درآمد و یا قحطی رخ می دهد
- بیماری هایی مانند بی اشتهایی عصبی و سایر اختلالات روانی
- رژیم های محدود کننده، به علت آلرژی، اختلالاتی مانند بی اشتهایی و …
- سن بالاتر
- مصرف بیش از حد الکل یا استفاده از مواد مخدر
- از شیر گرفتن دیر یا ناموفق نوزاد نیز می تواند منجر به اسکوربوت شود.
بیماری ها، درمان ها، و یا عادت هایی که توانایی بدن برای جذب مواد مغذی را تحت تاثیر قرار می دهند مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، شیمی درمانی و سیگار کشیدن، خطر ابتلا به اسکوربوت را افزایش می دهد.
تشخیص و درمان
پزشک با معاینه فیزیکی و آزمایشات آزمایشگاهی جهت ارزیابی ویتامین C در خون، تشخیص را شروع می کند. آزمایشات تصویربرداری نیز می توانند آسیب داخلی ناشی از این بیماری را نشان دهند.
درمان اصلی این بیماری نیز شامل مصرف ویتامین سی به شیوه زیر است:
- ۱ تا ۲ گرم در روز به مدت ۲ تا ۳ روز
- ۵۰۰ میلی گرم در روز به مدت ۷ روز
- ۱۰۰ میلی گرم در روز به مدت ۱ تا ۳ ماه
در عرض ۲۴ ساعت پس از درمان، بیماران می توانند انتظار داشته باشند که خستگی، بی حالی، درد، بی اشتهایی و سردرگمی در بدنشان بهبود پیدا کند. کبودی، خونریزی و ضعف نیز در عرض ۱ تا ۲ هفته شروع به درمان می کنند.
پس از ۳ ماه، بازسازی کامل بدن امکان پذیر است. اثرات درازمدت در این بیماری بعید است. اما در مورادی که آسیب شدید به دندان وارد شده باشد، عوارض جبران ناپذیر می شود.
سطوح اسید آسکوربیک سرم خون
- سطح اسید اسکوربیک سرم بیشتر از ۰٫۶ میلی گرم بر دسی لیتر به طور کلی خطر ابتلا را رد می کند.
- سطح اسید اسکوربیک بیش از ۰٫۲ میلی گرم بر دسی لیتر برای بدن کافی است.
- سطح اسید اسکوربیک ۰٫۱۰ تا ۰٫۱۹ میلی گرم در دسی لیتر تقریبا در سطح پایین است.
- سطح اسید اسکوربیک کمتر از ۰٫۱۰ میلی گرم در دسی لیتر کمبود قابل توجهی را نشان می دهد.
آزمایش خون جایگزین
اندازه گیری دقیق تر غلظت اسید آسکوربیک به کمک آزمایش سلول های سفید خون انجام می شود. این روش، یک معیار دقیق برای تعیین کمبود ویتامین C فراهم می کند.
- سطح WBC صفر نشان می دهد که ممکن است اسکوربوت وجود داشته باشد.
- سطح WBC بین ۰ تا ۷ میلی گرم در دسی لیتر، نقطه عطف قابل توجهی از کسری می باشد.
- سطح WBC بین ۷ تا ۱۵ میلی گرم در دسی لیتر سطح قابل قبولی است.
- سطح WBC بالاتر از ۱۵ میلی گرم در دسی لیتر، نشانه خوبی از کافی بودن تغذیه است.
وقوع اسکوربوت و مرگ و میر
اکوربوت اثرات نامطلوبی بر بلوغ صحیح مغز نوزاد دارد. بر اساس آسیب احتمالی کمبود ویتامین C، اخیرا مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که مغز کودک تازه متولد شده در برابر عوارض ناشی از اسکوربوت آسیب پذیرتر است. در نوزادان و بزرگسالان مبتلا نیز شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ارتباطی بین مرگ ناگهانی و غیر منتظره ناشی از نارسایی قلبی و بیماری اسکوربوت وجود دارد.
یکی از عوارض جانبی بلند مدت این بیماری خونریزی عمقی پوست است که یک عارضه مکرر بوده و میزان مرگ و میر را در کودکان و بزرگسالان افزایش می دهد. خونریزی باعث درد شدید و ضعف های جسمی در استخوان و سایر ساختارهای مرتبط می شود. به طور مثال، اگر محل خونریزی در مغز باشد، می تواند میزان مرگ و میر را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
پیشگیری از اسکوربوت
با مصرف کافی ویتامین C، ترجیحا از طریق رژیم غذایی و در برخی از مواقع نیز از طریق مصرف مکمل ها، می توان از بیماری اسکوربوت جلوگیری کرد.
اداره مکمل های غذایی (ODS) در ایالات متحده، مصرف ویتامین C را به میزان های زیر توصیه می کند:
- تا ۶ ماهگی: ۴۰ میلی گرم، در صورتی که نوزاد به طور معمول و با شیر مادر تغذیه شود.
- ۷ تا ۱۲ ماهگی: ۵۰ میلی گرم
- ۱ تا ۳ سالگی: ۱۵ میلی گرم
- ۴ تا ۸ سالگی: ۲۵ میلی گرم
- ۹ تا ۱۳ سالگی: ۴۵ میلی گرم
- ۱۴ تا ۱۸ سالگی: ۷۵ میلی گرم برای مردان و ۶۵ میلی گرم برای زنان
- ۱۹ سال و بالاتر: ۹۰ میلی گرم برای مردان، ۷۵ میلی گرم برای زنان
- در طول بارداری، زنان باید ۸۵ میلی گرم ویتامین C مصرف کنند، در حالی که شیرده هستند نیز باید مصرف خود را تا ۱۲۰ میلی گرم افزایش دهند.
- سیگاری ها باید ۳۵ میلی گرم بیشتر از افراد غیر سیگاری از این ویتامین استفاده کنند.
منایع غذایی غنی از ویتامین C
- مرکبات، مانند گریپ فروت، پرتقال، نارنگی، لیمو ترش و لیمو شیرین
- توت سیاه
- گوجه سبز
- کیوی
- گیلاس
- هسته میوه ها
- توت ها
- گواوا
- طالبی
- فلفل قرمز شیرین
- کلم بروکلی
- جوانه بروکسل
- نخود فرنگی
- کاهو
- کاساوا
- گل کلم
- سیب زمینی
- کلم
- خربزه
- اسفناج
- سیب زمینی
- گوجه فرنگی
یک پرتقال متوسط حاوی ۷۰ میلی گرم ویتامین C و یک فلفل سبز حاوی ۶۰ میلی گرم از این ویتامین است. فراموش نکنید که اسید اسکوربیک از طریق گرما در در حین پخت و پز تا حدودی زیادی از بین می رود. لذا خوردن میوه ها و سبزیجات تازه و خام بهترین روش عرضه ویتامین C به بدن می باشد.