افزایش وزن در دوران یائسگی عارضه بسیار شایع و متداولی است. در کل عوامل زیادی در افزایش وزن نقش دارند که برخی از آنها عبارتند از:
- هورمون ها
- افزایش سن
- شیوه زندگی
- ژنتیک
با این حال، روند یائسگی بسیار منحصر به فرد است. بنابراین از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد. در این مقاله مجله پیام سلامت به بررسی چرایی افزایش وزن برخی از خانم ها در دوران یائسگی و بعد از آن می پردازیم.
افزایش وزن در دوران یائسگی
چرخه زندگی زنان در دوران باروری
چهار دوره در زندگی زنان وجود دارد که در آنها بدن دچار تغییرات هورمونی می شود. این دوره ها عبارتند از:
قبل از یائسگی
پیش از یائسگی اصطلاحی است که به دوران باروری زنان در زندگی‌شان اشاره می کند. این دوره از بلوغ یعنی از اولین دوره قاعدگی شروع می شود و با آخرین دوره قاعدگی پایان می یابد. این مرحله تقریباً ۳۰ الی ۴۰ سال طول می کشد.
پیش از یائسگی
پیش از یائسگی به معنای واقعی کلمه به دوره ای از زندگی اشاره دارد که نزدیک به یائسگی است. در این مدت، سطح استروژن نامناسب می شود و سطح پروژسترون کاهش می یابد. این دوره در زنان مختلف متفاوت است و ممکن است از اواسط دهه ۳۰ تا اوایل دهه ۵۰ آغاز شود. اما معمولاً در دهه ۴۰ زندگی رخ می دهد و ۴ تا ۱۱ سال به طول می انجامد.
علائم پیش از یائسگی عبارتند از:
- گرگرفتگی و عدم تحمل گرما
- اختلالات خواب
- تغییر در چرخه قاعدگی
- سردرد
- تغییرات خلقی مانند تحریک پذیری
- افسردگی
- اضطراب
- افزایش وزن
یائسگی
یائسگی به طور رسمی زمانی اتفاق می افتد که یک زن به مدت ۱۲ ماه متوالی قاعدگی را تجربه نکند. متوسط سن یائسگی ۵۱ سال است. تا آن زمان، دوره پیش از یائسگی نامیده می شود. بسیاری از خانم ها بدترین علائم خود را در طول این دروه تجربه می کنند. اما علائم برخی از آنها نیز در سال اول یا دو سال بعد از یائسگی شدت می یابد.
پس از یائسگی
این مرحله بلافاصله پس از گذشت ۱۲ ماه از آخرین پریود شروع می شود. یائسگی و پس از یائسگی دو اصطلاح رایج و بسیار نزدیک به هم هستند و گاهی نیز به جای یکدیگر استفاده می شوند. با این وجود برخی از تغییرات هورمونی و جسمی ممکن است بعد از یائسگی نیز ادامه یابند.
چگونگی تغییر هورمونی در بدن بر متابولیسم تأثیر می گذارد؟
در طول دوره پیش از یائسگی، سطح پروژسترون به آرامی و به طور پیوسته کاهش می یابد. در حالی که سطح استروژن از روزی به روز دیگر متفاوت است و حتی ممکن است در یک روز نوسانات زیادی را تجربه کند.
در اوایل این دوره، تخمدان ها اغلب مقدار بسیار زیادی استروژن تولید می کنند. این به دلیل اختلال در سیگنال های بازخورد بین تخمدان ها، هیپوتالاموس و غده هیپوفیز است. بعد از این دوره، یعنی وقتی که چرخه قاعدگی نامنظم تر می شود، تخمدان ها استروژن بسیار کمی تولید می کنند. تولید این هورمون در تخمدان در این مرحله حتی کمتر از دوران یائسگی است.
برخی از مطالعات نشان داده اند که سطح بالای استروژن ممکن است باعث افزایش چربی شود. این به این دلیل است که سطح بالای استروژن با افزایش وزن و تجمع بیشتر چربی در بدن در سال های باروری مرتبط است.
از دوران بلوغ تا پیش از یائسگی، زنان تمایل دارند چربی را بیشتر در باسن و ران خود به عنوان چربی زیر جلدی ذخیره کنند. اگرچه آب کردن این چربی ها کار بسیار سختی است، اما این نوع چربی خطر ابتلا به بیماری را افزایش نمی دهد.
با این حال در دوران یائسگی، سطح پایین استروژن باعث ذخیره چربی در ناحیه شکم و به صورت چربی احشایی می شود. این نوع چربی با مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲، بیماری های قلبی و سایر مشکلات مرتبط است.
تغییر وزن در طول دوره پیش از یائسگی
تخمین زده می شود که زنان در طول دوره پیش از قاعدگی حدود ۲ تا ۵ پوند (۱ الی ۲ کیلوگرم) وزن به دست آورند. با این حال، برخی از آنها وزن بیشتری اضافه می کنند. به نظر می رسد این مشکل به ویژه در مورد خانم هایی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند؛ بیشتر صدق است.
صرف نظر از تغییرات هورمونی، افزایش وزن ممکن است به عنوان بخشی از پیری نیز رخ دهد. محققان به بررسی وزن و تغییرات هورمون ها در زنان بین ۴۲ تا ۵۰ سال در طی یک دوره ۳ ساله پرداختند. بین کسانی که چرخه طبیعی داشتند و کسانی که یائسگی شده بودند؛ اختلاف اندکی وجود دارد.
یک مطالعه بزرگ، زنان میانسال را در طول دوره قبل از یائسگی تحت نظر گرفت. در طول مطالعه، زنان چربی شکمی به دست آوردند و توده عضلانی خود را از دست دادند.
یکی دیگر از عواملی که در افزایش وزن پیش از یائسگی موثر است، افزایش اشتها و کالری دریافتی در پاسخ به تغییرات هورمونی می باشد. در یک مطالعه، سطح هورمون گرسنگی (گرلین) در بدن زنانی که در دوره قبل از یائسگی قرار داشتند نسبت به زنانی که یائسه شده بودند؛ به طور قابل توجهی بیشتر بود.
پایین آمدن سطح استروژن در اواخر یائسگی ممکن است عملکرد لپتین و نوروپپتید Y (هورمونی که احساس سیری و اشتها را کنترل می کند) ضعیف کند. بنابراین، زنان در اواخر این دوره که میزان استروژن پایینی در بدن دارند ممکن است به سمت مصرف کالری بیشتر هدایت شوند.
اثرات پروژسترون بر روی وزن در دوران گذر از یائسگی به همان اندازه مورد مطالعه قرار نگرفته است. با این حال برخی محققان معتقدند که ترکیب استروژن کم و پروژسترون می تواند خطر چاقی را افزایش دهد.
تغییر وزن در دوران یائسگی و بعد از آن
ممکن است با ترک این دوره و ورود به دوره یائسگی، تغییرات هورمونی و افزایش وزن ادامه یابد. یک مطالعه که بیش از ۱۹۰۰ زن در آن شرکت کرده بودند نشان داد زنانی که زودتر از میانگین سنی یعنی ۵۱ سالگی وارد یائسگی می شوند؛ چربی کمتری در بدن دارند.
علاوه بر این، چندین عامل دیگر وجود دارد که ممکن است در افزایش وزن در دوران یائسگی نقش داشته باشند.
زنان یائسه معمولاً نسبت به زمان جوانی فعالیت کمتری دارند و این موضوع باعث کاهش انرژی سوزی می شود و حجم عضلات را از بین می برد. زنان یائسه به طور مکرر انسولین ناشتا بالایی دارند و بیشتر به مقاومت به انسولین مبتلا هستند. این عوامل نیز باعث افزایش وزن و افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی می شود.
اگر چه استفاده از این روش درمانی هنوز بحث برانگیز است؛ اما درمان جایگزینی هورمون در کاهش چربی شکم و بهبود حساسیت به انسولین در دوران یائسگی مؤثر بوده است.
نحوه جلوگیری از افزایش وزن در دوران یائسگی
در اینجا چند راهکار ساده را معرفی می کنیم که برای جلوگیری از افزایش وزن در دوران یائسگی مفید هستند:
کاهش مصرف کربوهیدرات ها: به منظور کاهش افزایش چربی در ناحیه شکم، که منجر به مشکلات متابولیکی می شود، مصرف کربوهیدرات ها را قطع یا محدود کنید.
افزایش مصرف فیبر: از رژیم غذایی پر از فیبر استفاده کنید که شامل تخم کتان نیز می شود. این رژیم ممکن است حساسیت به انسولین را بهبود بخشد.
انجام تمرینات بدنی قدرتی: برای بهبود ترکیب و فرم بدن، افزایش قدرت و عضله سازی و حفظ آن، حرکات ورزشی قدرتی انجام دهید.
استراحت کردن و خواب کافی: سعی کنید قبل از خواب بدن خود را ریلکس کنید و به میزان کافی بخوابید تا هورمون ها متعادل و اشتهایتان کم شود.
اگر این مراحل را دنبال کنید؛ حتی ممکن است در این مدت وزنتان کم هم شود.
نکته آخر
یائسگی چه از نظر جسمی و چه از نظر عاطفی می تواند دوره چالش برانگیزی برای خانم ها باشد. با این حال رعایت یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و استراحت کافی می تواند به جلوگیری از افزایش وزن و کاهش خطر ابتلا به بیماری ها کمک کند.
اگرچه ممکن است مدتی طول بکشد تا با فرآیندهای رخ داده در بدن سازگار شوید؛ اما سعی کنید تمام تلاش خود را برای پذیرش این تغییرات انجام دهید. چرا که بیشتر آنها به ناچار با افزایش سن اتفاق می افتند.
منابع:
- Genetics of Early and Normal Menopause
- Ovarian aging and the perimenopausal transition: the paradox of endogenous ovarian hyperstimulation
- Does oestrogen allow women to store fat more efficiently? A biological advantage for fertility and gestation
- The role of estrogens in control of energy balance and glucose homeostasis
- Weight gain at the time of menopause
- Changes in body composition in women over six years at midlife: ovarian and chronological aging
- Change in adipocytokines and ghrelin with menopause
- The role of ovarian sex steroids in metabolic homeostasis, obesity, and postmenopausal breast cancer: molecular mechanisms and therapeutic implications
- Body fatness and endogenous sex hormones in the menopausal transition
- Lower resting and total energy expenditure in postmenopausal compared with premenopausal women matched for abdominal obesity
- Ageing and the response of plasma insulin, glucose and C-peptide concentrations to intravenous glucose in postmenopausal women
- Meta-analysis: effect of hormone-replacement therapy on components of the metabolic syndrome in postmenopausal women
- Carbohydrate restriction improves the features of Metabolic Syndrome. Metabolic Syndrome may be defined by the response to carbohydrate restriction
- Dietary modulation of the gut microbiota–a randomised controlled trial in obese postmenopausal women
- Sixteen weeks of resistance training can decrease the risk of metabolic syndrome in healthy postmenopausal women
- Metabolic effects of sleep disruption, links to obesity and diabetes