سل یک بیماری مسری است. این بیماری از طریق عفونت موجود در هوا وارد بدن شده و بافت بدن را از بین می برد. سل ریوی (TB) سلی است که در درجه اول به ریه ها حمله می کند. با این حال، تنها در ریه ها باقی نمی مانند و می توانند به سایر ارگان ها نیز گسترش یابند. سل ریوی با تشخیص زودرس و با آنتی بیوتیک قابل درمان است.
سل ریوی که به نام مرض سل نیز شناخته می شود، به طور گسترده ای به عنوان یک بیماری همه گیر در طول قرن ۱۸ و ۱۹ در شمال آمریکا و اروپا گسترش یافت. پس از کشف آنتی بیوتیک استرپتومایسین، در سال ۱۹۴۴، افراد قادر به درمان و کنترل سل شدند. از آن زمان، شیوع سل کاهش یافت. تا جایی که در سال ۱۹۵۳، به پایین ترین نرخ ابتلا رسید.
با این وجود هنوز هم محافظت از بدن در برابر سل مهم است. زیرا بر اساس گزارش انجمن ریه آمریکا (ALS) بیش از ۹٫۲ میلیون نفر در آمریکا یک فرم فعال باکتری سل را در بدن دارند. این بیماری اگر درمان نشود، می تواند عوارض تهدید کننده ای مانند آسیب دائمی ریه را داشته باشد.
سل ریوی نهفته چیست؟
قرار گرفتن در معرض سل لزوما به این معنی نیست که شما بیماری را دریافت خواهید کرد. ۲٫۲ میلیارد نفر در جهان جوانه باکتری را در بدن دارند که در اکثر این موارد سل نهفته است. این به این معنی است که سیستم ایمنی قادر است از بیمار شدن شما محافظت کند. افراد مبتلا به سل ریوی نهفته مسری نیستند و هیچ نشانه ای ندارند، اما هنوز باید آزمایش ها لازم را انجام دهند. خطر ابتلا به سل در افرادی که سل نهفته دارند ۱۰ درصد است. و هنگامی که علائم در بدن شروع به ظاهر شدن کند، بیماری مسری می شود.
علائم و نشانه های سل ریوی چیست؟
اگر سل ریوی وجود داشته باشد احتمالا فرد نشانه های زیر را دارد:
- سرفه مداوم
- سرفه خونی
- تب ثابت و خفیف
- تعریق شبانه
- درد قفسه سینه
- کاهش وزن بدون علت
علاوه بر این خستگی مداوم نیز می تواند نشانه سل ریوی باشد.
نحوه گسترش سل ریوی
این بیماری عفونی به طرق زیر قابل انتقال است:
- دست دادن
- به اشتراک گذاری مواد غذایی و یا نوشیدنی ها
- خوابیدن در یک تخت
- بوسیدن
سل موجود در هوا به معنی این است که شما می توانید سل ریوی را پس از تنفس در هوای بازدم فرد مبتلا به سل دریافت کنید. این باکتری می توان از طرق زیر در هوا پخش شود:
- سرفه
- عطسه
- خندیدن
- آواز خواندن
این میکروب می تواند چند ساعت در هوا زنده بماند. بنابراین فرد سالم می تواند بدون حضور فرد مبتلا نیز سل ریوی بگیرد. اما عموما تنفس کردن همزمان فرد آلوده و فرد سالم در یک مکان، عامل اصلی انتقال بیماری است.
عوامل خطر برای سل ریوی
خطر ابتلا به سل ریوی برای افرادی که در تماس نزدیک با فرد بیمار هستند، از سایرین بالاتر است. به عنوان مثال خطر ابتلا در کمین افرادی است که در محیط های بیمارستانی کار می کند و یا یکی از نزدیکان و همکارانش سل گرفته است.
افرادی که در معرض ابتلا به بیماری سل ریوی هستند عبارتند از:
- افراد مسن
- کودکان
- افراد سیگاری
- افرادی که اختلال خود ایمنی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید دارند
- افرادی که به بیماری هایی مانند دیابت یا بیماری کلیوی مبتلا هستند
- افرادی که داروهای تزریقی استفاده می کنند.
- افرادی که از نظر ایمنی ضعیف هستند مانند کسانی که شیمی درمانی می کنند، استروئید مصرف می کنند، یا کسانی که دارای اچ آی وی یا ایدز هستند.
سل ریوی چطور تشخیص داده می شود؟
آزمایش پوست
برای آزمایش پوست، پزشک ابتدا مقداری پروتئین به زیر پوست تزریق می کند. سپس از شما می خواهد که ۲ الی ۳ روز بعد به مطلب او باز گردید. اگر محل تزریق متورم باشد نشانه سل است. قرمزی در محل تزریق طبیعی است و نشانه ای از عفونت سل نمی باشد. توده سفت که ۵ میلیمتر یا بیشتر متورم شده باشد ممکن است به معنی سل باشد. پنج میلیمتر به اندازه یک نخود است.
آزمایش خون
در این آزمایش یک نمونه از خون گرفته می شود و سپس در آزمایشگاه در معرض سل قرار می گیرد. این تست چگونگی عملکرد سیستم ایمنی بدن را در پاسخ به باکتری که باعث این بیماری شده است نشان می دهد. نتایج آزمایش خون معمولا در عرض ۲۴ ساعت آماده می شود.
سایر آزمایشات
آزمایشاتی که می توانند برای تشخیص سل ریوی در کودکان، افرادی که HIV دارند، و افرادی که مقاومت چند دارویی سل (MDR-TB) دارند استفاده شوند به قرار زیر می باشند:
| تصویربرداری | سی تی اسکن از ریه ها جهت بررسی علائم عفونت |
| برونکوسکوپی | دیدن ریه ها و راه های هوایی از راه دهان و بینی |
| بررسی خلط | آزمایش بر روی نمونه خلط |
| توراسنتز | روشی است که در آن مایع اضافی بین قفسه سینه و ریه ها تخلیه می شود |
| بیوپسی ریه | نمونه برداری از بافت ریه |
درمان سل ریوی
حتی اگر نشانه ای ندارید و سل نهفته در بدنتان وجود دارد باز هم باید این بیماری را درمان کنید. زیرا ممکن است در آینده به سل تبدیل شود. برای درمان ممکن است پزشک از ترکیب داروهای مختلف استفاده کند. اما شایع ترین داروهای درمان سل عبارتند از:
- ایزونیازید
- پیرازینامید
- اتامبوتول
- ریفامپین
اگر داروها را به درستی مصرف نکنید یا یکی از دوز های دارو را فراموش کنید ممکن است به سل مقاوم به دارو که منجر به مقاومت به چند دارو (MDR-TB) می شود، مبتلا شوید. برای این که مصرف دارو را فراموش نکنید پیشنهاد می کنیم از روش های زیر استفاده کنید:
- از یادآور دارو استفاده کنید.
- داروهایی که هر روز باید استفاده کنید را در معرض دیدتان قرار دهید.
- از دیگران بخواهید که مصرف دارور را به شما گوش زد کنند.
مقاومت چند دارویی سل چیست؟
علت اصلی مقاومت چند دارویی سل، درمان نامناسب یا استفاده نادرست از داروهای ضد سل است. ولی گاهی گونه ای از سل می تواند به یک داروی ضد سل مقاوم باشد. کسانی که دچار MDR-TB می شود، گزینه های کمتری برای درمان دارند. درمان خط دوم برای این افراد گران است و ممکن است تا ۲ سال طول بکشد. پس بنابراین اگر بعد از چند روز با مصرف دارو احساس بهتری داشتید هرگز دارو را قطع نکنید.
سل ریوی با درمان قابل علاج است. اما اگر درمان نشود یا دوره درمان به طور کامل طی نشود، ممکن است خطرات و عوارض شدید داشته باشد. در صورت عدم درمان بیماری سل ریوی می تواند به آسیب بلند مدت به ارگان های زیر منجر شود:
- ریه
- مغز
- کبد
- قلب
- ستون فقرات