بیماری ادرار شربت افرا (MSUD) یک اختلال متابولیکی نادر و ارثی است. با وجود MSUD، بدن نمی تواند اسیدهای آمینه خاصی را از بین ببرد. افراد مبتلا به این بیماری، ادرارشان بوی شربت افرا می دهد.
اسیدهای آمینه همان چیزی هستند که بعد از اینکه بدن شما پروتئین موجود در مواد غذایی که می خورید را هضم می کند باقی می ماند. آنزیم های ویژه ای وظیفه پردازش اسیدهای آمینه را به عهده دارند. این پردازش انجام می شود تا بدن بتواند تمام فعالیت های خود را انجام دهد.
اگر برخی از آنزیم های ضروری معیوب باشند یا اصلا وجود نداشته باشند، اسیدهای آمینه و فرآورده های آن ها، که به نام کتواسیدها شناخته می شوند، در بدن جمع می شوند. همانطور که سطح این مواد افزایش می یابد، آسیب های عصبی، کما و شرایط کشنده ای در بدن ایجاد می شود.
در MSUD، بدن گروهی از آنزیم ها به نام آلفا کتواسید دهیدروژناز زنجیره ای پیچیده (BCKAD) را ندارد. آنزیم های BCKAD سه اسید آمینه مهم را تولید می کنند. این اسیدهای آمینه عبارتند از:
- لوسین
- ایزولوسین
- والین
این ها آمینو اسید های زنجیره ای (BCAAs) هستند. BCAA ها در غذاهای غنی از پروتئین مانند گوشت، تخم مرغ و شیر یافت می شوند.
بیماری ادرار شربت افرا با عناوین دیگری مانند موارد زیر نیز شناخته می شود:
- کمبود BCKD
- کمبود آلفا کتواسید دهیدروژناز زنجیره ای زنجیره ای
- کتواسیدمیا
- کتواسیدوریا زنجیره شاخه ای
- کتونوریا I زنجیره شاخه ای
هنگامی که بیماری ادرار شربت افرا درمان نشود می تواند مشکلات فیزیکی و عصبی قابل توجهی را برای بدن ایجاد کند. با این حال، MSUD را می توان با محدودیت های غذایی کنترل کرد. موفقیت روش درمان را نیز می توان با آزمایش خون اثبات کرد. تشخیص و مداخله در اوایل بیماری شانس موفقیت درازمدت را بهبود می بخشد.
انواع بیماری ادرار شربت افرا
چهار نوع MSUD وجود دارد. همه این اختلالات ژنتیکی به ارث برده می شوند. با توجه به میزان فعالیت آنزیم، شدت، سن بیمار و زمانی که بیماری ظاهر می شود، انواع بیماری ادرار شربت افرا متفاوت هستند.
MSUD کلاسیک. شایع ترین شکل این بیماری است. در این فرم، فعالیت آنزیم (در صورت وجود) کم است (حدود دو درصد یا کمتر از دو درصد فعالیت طبیعی این آنزیم). این فرم شدید MSUD است. علائم این بیماری در نوزادان در طی چند روز پس از تولد ظاهر می شوند.
MSUD متوسط. یک شکل بسیار نادر از بیماری است. این بیماری یک نسخه از MSUD کلاسیک است. علائم و سن ابتلا به این نوع بسیار متفاوت است. فعالیت آنزیم در بدن افراد دارای MSUD متوسط نسبت به بدن افراد مبتلا به MSUD کلاسیک بیشتر است. (حدود ۳ تا ۸ درصد از فعالیت طبیعی این آنزیم)
MSUD متناوب. در این نوع بیماری در رشد و توسعه فیزیکی و فکری طبیعی تداخل ایجاد نمی شود. این یک فرم ملایم تر از MSUD کلاسیک است. در MSUD متناوب افراد دارای فعالیت آنزیمی بالاتری هستند (حدود ۸ تا ۱۵ درصد از فعالیت طبیعی این آنزیم). علائم این نوع MSUD معمولا تا زمانی که کودک به سن ۱ تا ۲ سال نرسد ظاهر نمی شود. واکنش اولیه اغلب زمانی اتفاق می افتد که کودک استرس، بیماری یا افزایش غیرمعمول پروتئین را تجربه می کند.
MSUD پاسخ دهنده به تیامین. یک شکل نادری از این بیماری است که اغلب با مصرف دوزهای بالای تیامین یا ویتامین B1 بهبود می یابد. علائم MSU پاسخ دهنده به تیامین معمولا پس از دوران کودکی اتفاق می افتد. اگرچه تیامین می تواند برای این بیماران سودمند باشد، اما رعایت محدودیت های غذایی نیز ضروری است.
علل ابتلا به بیماری ادرار شربت افرا
هر چهار نوع MSUD به علت جهش یا تغییر در ژن هایی رخ می دهند که به بدن شما اجازه می دهند آنزیم های خاصی را تولید کند. این جهش های ژنتیکی بر روی کروموزوم هایی رخ می دهد که از والدین به ارث برده می شوند. هنگامی که ژن های مرتبط با آنزیم BCKAD معیوب هستند، آنزیم های BCKAD تولید نمی شوند و یا در بدن اشتباه فعالیت می کنند.
MSUD یک اختلال ژنتیکی مغلوب است. تمام فرم های MSUD از والدین دریافت می شوند.
به طور معمول والدین کودکان مبتلا به MSUD این بیماری را ندارند. آنها حامل ژن جهش یافته برای ایجاد MSUD هستند. اگرچه آنها ژن معیوب را حمل می کنند، اما تحت تاثیر قرار نمی گیرند. به همین دلیل به والدین فرزندان مبتلا به MSUD حامل گفته می شود.
داشتن MSUD بدان معنی است که شما یک ژن ناقص را از هر یک از والدین به ارث برده اید. هر دو والد باید جهش ژن مرتبط با MSUD را برای انتقال بیماری به فرزند خود داشته باشند.
عوامل خطر ابتلا به بیماری ادرار شربت افرا
متخصصان NORD گزارش داده اند که شیوع بیماری ادرار شربت افرا در مردان و زنان مشابه است. به طوری که از هر ۱۸۵ هزار نفر، یک نفر به این بیماری مبتلا می شود.
خطر ابتلا به هر گونه MSUD بستگی به این دارد که آیا والدین شما حامل بیماری هستند یا نه. اگر هر دو والدین حامل باشند، هر کودک ۲۵ درصد احتمال دریافت دو ژن جهش یافته و ابتلا به MSUD را دارد. احتمال دریافت فقط یک ژن معیوب ۵۰ درصد و احتمال دریافت یک ژن سالم و یک ژن معیوب ۲۵ درصد است. اگر دو ژن طبیعی برای MSUD دارید، نمی توانید این بیماری را به فرزندان خود منتقل کنید.
هنگامی که هم پدر و هم مادر ژن معیوب MSUD را حمل می کنند، ممکن است یکی از فرزندانشان این بیماری را داشته باشد و سایر بچه ها طبیعی باشند. با این حال، کودکان والدینی که حامل هستند نیز می توانند مانند والدین خود حامل یک ژن معیوب باشند.
اگر یکی از فرزندان شما مبتلا به بیماری ادرار شربت افرا باشد، هر یک از کودکان دیگر شما ۵۰ درصد احتمال دارد حامل باشند.
علائم بیماری ادرار شربت افرا
علائم MSUD با توجه به نوع بیماری متفاوت است. در MSUD کلاسیک، که شایع ترین نوع بیماری است، علائم در نوزاد در طی چند روز پس از تولد مشاهده می شود. این علائم معمولا زمانی شروع می شود که بدن نوزاد شروع به پردازش پروتئین دریافتی می کند.
بعضی از نشانه های اولیه MSUD کلاسیک عبارتند از:
- بی حالی و رخوت
- کمبود اشتها
- کاهش وزن
- توانایی کم در مکیدن
- تحریک پذیری
- خارج شدن بوی شربت افرا از موم گوش، عرق و ادرار
- نامنظم شدن الگوهای خواب
- تجربه علائم متناوبی از هایپرتونیا (سفتی عضله) و هیپوتونیا (لرز عضلانی)
- گریه شدید
علائم MSUD متوسط، بستگی به سن شروع بیماری دارد و بسیار متفاوت است. نوزادان مبتلا به MSUD پاسخ دهنده به تیامین علائم مشابه ای دارند. نشانه های MSU متوسط و پاسخ دهنده به تیامین عبارتند از:
- تشنج
- نقص عصبی
- تاخیر در رشد
- مشکلات تغذیه ای
- کمبود رشد
- خارج شدن بوی شربت افرا از موم گوش، عرق و ادرار
نوزادان مبتلا به MSUD متناوب معمولا تا زمانی که از مرحله نوزادی عبور کنند، علائمی را تجربه نمی کنند. آنها اغلب می توانند سطح طبیعی از آمینو اسیدها را در بدن خود پردازش کنند. با این حال، هنگامی که نوزاد مبتلا به استرس یا عفونت شده و یا گرسنگی را تجربه می کند، ممکن است علائم زیر ظاهر شود:
- بی حالی
- خارج شدن بوی شربت افرا از موم گوش، عرق و ادرار
- آتاکسی (عدم هماهنگی ارادی بین حرکات عضلانی)
عوارض بیماری ادرار شربت افرا
عوارض ناشی از MSUD تشخیص داده نشده و درمان نشده می تواند شدید و حتی کشنده باشد. حتی نوزادانی که یک برنامه درمان خاص دارند می توانند عوارض بیماری های شدید را تجربه کنند. این عوارض معمولا بحران های متابولیکی نامیده می شوند.
بحران های متابولیک زمانی رخ می دهند که افزایش ناگهانی و شدیدی در BCAAs رخ می دهد. اگر این بحران ها درمان نشوند، می توانند منجر به آسیب های جدی جسمی و عصبی شوند. بحران متابولیک معمولا توسط موارد زیر خود را نشان می دهند:
- خستگی شدید یا بی حالی
- کاهش هوشیاری
- تحریک پذیری
- استفراغ
هنگامی که MSUD تشخیص داده نمی شود، یا بحران متابولیک درمان نمی شود، عوارض شدید زیر ممکن است رخ دهد:
- تشنج
- تورم مغز
- نرسیدن خون به مغز
- اسیدوز متابولیک (بیماری است که در آن خون حاوی مقادیر زیادی مواد اسیدی می شود)
- کما
هنگامی که این شرایط اتفاق می افتد، ممکن است عوارض جدی زیر نیز رخ دهد:
- آسیب شدید عصبی
- عقب ماندگی ذهنی
- نابینایی
- اسپاستیک (سفتی عضلانی غیر قابل کنترل)
در نهایت، عوارض کشنده می توانند پیشرفت کنند و منجر به مرگ شوند. نوزادا مبتلا به MSUD کلاسیک درمان نشده در نهایت در عرض چند ماه پس از تولد می میرند.
روش های تشخیص بیماری ادرار شربت افرا
داده های مرکز ملی غربالگری و ژنتیک آمریکا (NNSGRC) نشان می دهد که در همه ایالات ها، آزمایش MSUD به عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان انجام می شود. تشخیص در نوزادان از طریق آزمایش خون انجام می شود. در این آزمایش بیش از ۳۰ اختلال متفاوت نشان داده می شود.
شناسایی حضور MSUD در بدن در هنگام تولد برای جلوگیری از ایجاد آسیب درازمدت حیاتی است. در مواردی که هر دو والد حامل هستند و آزمایش کودک منفی است، ممکن است توصیه های بیشتری برای تایید یافته ها و جلوگیری از شروع علائم شود.
وقتی علائم بعد از تولد نوزاد رخ می دهند، تشخیص بیماری ادرار شربت افرا می تواند با تجزیه و تحلیل ادرار یا آزمایش خون انجام شود. در یک کودک مبتلا به MSUD، تجزیه ادراری نشان می دهد که میزان کتواسیدها در بدن بالا است. تشخیص MSUD را می توان با تجزیه و تحلیل آنزیم گلبول های سفید یا سلول های پوستی نیز انجام داد.
اگر نگران حامل بودن MSUD هستید، آزمایش ژنتیک می تواند تایید کند که آیا شما ژن معیوبی که باعث ایجاد این بیماری می شود را دارید یا خیر. در طی دوران بارداری، پزشک می تواند با روش نمونه گیری از پرزهای جفتی (CVS) یا آمنیوسنتز بیماری را در نوزاد کشف کند.
روش های درمان بیماری ادرار شربت افرا
اگر نوزاد شما به MSUD مبتلا است، درمان فوری پزشکی می تواند از ایجاد مشکلات جدی و عقب ماندگی ذهنی جلوگیری کند. درمان اولیه شامل کاهش میزان BCAA در خون کودک می باشد.
به طور معمول، این درمان شامل تزریق داخل وریدی (IV) آمینو اسیدهای حاوی BCAAs، همراه با گلوکز برای اضافه کردن کالری به بدن است. این درمان استفاده از لوسین، ایولولین و ولین موجود در بدن را افزایش می دهد و همزمان باعث کاهش سطح BCAA و پروتئین لازم می شود.
پزشک متخصص تغذیه می تواند یک برنامه درمانی طولانی مدت را برای کودک مبتلا به MSUD طرح ریزی کند. هدف از طرح این درمان این است که تمام پروتئین ها و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و نمو سالم برای نوزاد تامین شود. این طرح همچنین از تجمع بیش از حد BCAAS ها در خون جلوگیری خواهد کرد.
طرح درمانی
یک طرح درمان برای کنترل MSUD اغلب شامل اجزای زیر است:
- نوزاد باید از شیر خشک مخصوص استفاده کند. این شیر خشک حاوی مقادیر دقیقی از BCAA را بدون لوسین، ایزولوسین یا والین فراهم می کند. به این صورت اطمینان حاصل می شود که کودک تمام ویتامین ها، مواد معدنی، مواد مغذی و پروتئین مورد نیاز برای رشد را دریافت می کند.
- زمانی که کودک به غذا خوردن می افتد، رژیم غذایی او باید کنترل شود تا از مصرف بیش از حد BCAA ها جلوگیری شود. این امر مستلزم صرف غذائی است که دارای پروتئین بالا هستند. مانند گوشت، ماهی، آجیل، تخم مرغ و محصولات لبنی.
- کودک در نهایت یاد می گیرد که مسئولیت رژیم غذایی خود را بر عهده بگیرد. محدودیت های غذایی لازم برای کنترل MSUD تا پایان عمر همراه اوست.
- اگر بیمار دارای MSUD پاسخ دهنده به تیامین باشد، مصرف مکمل تیامین ممکن است مفید باشد. با این حال، کودکان مبتلا به این نوع بیماری باید محدودیت های غذایی را رعایت کنند.
- سطح اسید آمینه بدن با آزمایش های منظم اندازه گیری می شود. نتایج نشان می دهد که تغییرات غذایی دیگر لازم است یا خیر؟
چشم انداز بلند مدت افراد مبتلا به بیماری ادرار شربت افرا
کودکان مبتلا به بیماری ادرار شربت افرا می توانند زندگی فعال و طبیعی داشته باشند. نظارت منظم بر وضعیت بیمار و توجه دقیق به محدودیت های غذایی می تواند به کودک کمک کند تا از عوارض احتمالی جلوگیری کند. بهترین نتایج زمانی حاصل می شود که درمان به موقع شروع شود.
با این حال، حتی با نظارت دقیق، ممکن است با وجود شرایط زیر بحران متابولیکی فوران کند:
- کاهش اشتها
- خستگی شدید یا بی حالی
- استفراغ
- بیماری
- هر گونه عفونت
- تب
- تغییرات رفتاری
جلوگیری از بیماری ادرار شربت افرا
از آنجا که MSUD یک بیماری ارثی است، هیچ روش پیشگیری برای آن وجود ندارد. مشاور ژنتیک می تواند به شما در تعیین خطر ابتلا کودکتان به MSUD کمک کند. تست ژنتیک می تواند به شما بگوید که آیا شما یا شریک زندگیتان حامل بیماری هستید یا خیر؟ آزمایش DNA می تواند بیماری را قبل از تولد در جنین تشخیص دهد.