بیماری عروق محیطی (PVD) به بیماری های عروق خونی (شریانها و وریدها) واقع در خارج از قلب و مغز اشاره دارد. در حالی که علل بسیاری برای این بیماری وجود دارد اما پزشکان معمولا اصطلاح PAD را زمانی به کار می بروند که در نتیجه آترواسکلروز (تصلب شرایین) عرضه خون به اندام های داخلی، بازوها، و پاها جزئی است و یا کاملا مسدود شده است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت پیرو مطالب قبلی معرفی بیماری های قلبی در مورد بیماری عروق محیطی بیشتر با شما صحبت خواهیم کرد.
آیا آترواسکلروز همان بیماری عروق محیطی می باشد؟
آترواسکلروز یک فرایند تدریجی است که در آن ماده ای به نام کلسترول در دیواره شریان ها رسوب می کند. این تجمع پلاک های کلسترول، باعث سخت شدن دیواره شریان ها و باریک شدن کانال داخلی (لومن) شریان می شود. هنگامی که این اتفاق در گردش خون محیطی می افتد، بیماری عروق محیطی شکل می گیرد. روند آترواسکلروز در اوایل زندگی آغاز می شود. هنگامی که آترواسکلروز خفیف است و سرخرگ ها به طور قابل ملاحظه ای محدود نشده اند، عوارض زیادی برای بدن به وجود نمی آید. بنابراین، بسیاری از بزرگسالان به طور معمول از انباشته شدن پلاک های کلسترول بی اطلاع می باشند. اما زمانی که آترواسکلروز با پیر شدن بدن پیشرفت می کند، می تواند موجب تنگی شریان ها شده و در نتیجه ایجاد ایسکمی بافتی (کمبود خون و اکسیژن در بافت) کند.
شریانی که توسط آترواسکلروز پیشرفته تنگ می شود می تواند موجب ایجاد بیماری در اندام های مختلف شود. به عنوان مثال، آترواسکلروز پیشرفته عروق کرونر (عروقی که به عضلات قلب خون می رسانند) می تواند به آنژین و حمله قلبی منجر شود. آترواسکلروز پیشرفته کاروتید و رگ های مغزی (سرخرگ هایی که خون را به مغز عرضه می کنند) می تواند به سکته مغزی و حملات گذرای ایسکمیک (TIAs) منجر شود. آترواسکلروز پیشرفته در اندام تحتانی می تواند به درد در حین راه رفتن یا ورزش، کند شدن روند بهبود زخم و یا ایجاد زخم در پا منجر شود.
آترواسکلروز اغلب تعمیم می یابد. این به این معنی است که این بیماری سراسر بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین، بیماران مبتلا به حملات قلبی، احتمال ابتلا به سکته مغزی و بیماری عروق محیطی و بالعکس را دارند.
علائم و نشانه های بیماری عروق محیطی (PVD) چیست؟
تقریبا نیمی از افراد مبتلا به بیماری عروق محیطی، علائمی را تجربه نمی کنند. برای بیماران مبتلا به علائم، نشانه های شایع درد در زمان استراحت و فعالیت بدنی است.
- درد در زمان فعالیت بدنی به درد بازو، پاها و دست ها اشاره دارد که با ورزش رخ می دهد و با استراحت از بین می رود. شدت و محل این درد، به محل و وسعت انسداد سرخرگ های درگیر بستگی دارد. رایج ترین محل درد در زمان فعالیت، عضلات ساق پا است که معمولا در هنگام راه رفتن احساس می شود. درد در عضله ساق پا تنها در طی ورزش هایی مانند پیاده روی رخ می دهد، و درد به طور پیوسته با ادامه راه رفتن افزایش می یابد. و تا زمانی که درد غیر قابل تحمل شود ادامه دارد.
- درد در زمان استراحت نیز در صورتی ایجاد می شود که انسداد به حدی است که خون و اکسیژن حتی در زمان استراحت نیز به حدی کافی به اندام ها نمی رسد. این درد معمولا در پاها احساس می شود. شب و زمانی که فرد به پشت دراز کشیده است این درد به حد نهایت خود می رسد.
نشانه ها و علائم دیگر بیماری عروق محیطی عبارتند از:
- بی حسی در پاها
- ضعف و آتروفی (کاهش قدرت و اندازه) عضله ساق پا
- احساس سردی در پاها
- تغییر در رنگ پا
- ریزش موی بیش از بالای پا و ضخیم شدن ناخن پا
- کند شدن روند بهبود زخم در پاها
- زخم دردناک و یا گانگرن در مناطقی از پا که در آن جریان خون کم است
چه کسی در خطر ابتلا به بیماری عروق محیطی (PVD) قرار دارد؟
شیوع بیماری عروق محیطی در ایالات متحده در افراد بالای ۵۰ سال ۱۰ میلیون نفر یعنی ۵ درصد است. این بیماری در مردان اندکی بیشتر از زنان است و اغلب در افراد مسن (بالاتر از ۵۰ سال) رخ می دهد. یکی از عوامل خطرساز برای ابتلا به بیماری عروق محیطی داشتن استعداد آترواسکلروز است. سایر عوامل خطر عبارتند از:
- سطح کلسترول بد (LDL) و تری گلیسیرید بالا
- سطح کلسترول خوب (HDL) پایین
- سیگار کشیدن
- دیابت شیرین (دیابت نوع ۱ و ۲)
- فشار خون بالا و یا سابقه خانوادگی فشار خون
- سابقه خانوادگی بیماری آترواسکلروتیک
- نارسایی مزمن کلیه
- اضافه وزن یا چاقی
- عدم فعالیت فیزیکی
علت این بیماری چیست؟
آترواسکلروز از دو راه موجب بیماری می شود. در روش اول تصلب شرایین موجب می شود که عروق تنگ شده و عرضه خون و اکسیژن به بافت ها در طول فعالیت بدنی که تقاضای اکسیژن زیاد است، کم شود. دومین روش نیز انسداد کامل شریان های ترومبوز یا آمبولی است که در آن نکروز بافت (مرگ بافت) رخ می دهد. آنژین فعالیتی و درد در زمان فعالیت دو عامل مهم است که نشان می دهد که خون و اکسیژن برای پاسخگویی به تقاضای بافت کافی نیست. در حالی که سکته مغزی و حملات قلبی مرگ بافت ناشی از انسداد کامل شریان توسط لخته های خون را نشان می دهد.
شباهت های بسیاری بین بیماری های عروق کرونر (تصلب شرایین) و بیماری عروق محیطی وجود دارد. به عنوان مثال، بیماران مبتلا به آنژین فعالیتی معمولا هیچ علامتی در استراحت ندارند. اما همین افراد به دلیل تنگی عروق در طی فعالیت که میزان تقاضای اکسیژن و خون به عضله قلب زیاد می شود دچار علائمی مانند درد قفسه سینه (آنژین فعالیتی) می شوند. آنژین فعالیتی معمولا زمانی که بیمار از فعالیت دست می کشد آرام می شود. در بیماران مبتلا به درد در زمان فعالیت، شریانهای تنگ در اندام تحتانی (به عنوان مثال، عروق تنگ در کشاله ران) نمی توانند میزان خون و اکسیژن به ماهیچه های ساق پا در هنگام راه رفتن را افزایش دهند. این بیماران درد در عضلات ایجاد کرده و تنها پس از استراحت فروکش خواهد کرد.
تنگی عروق بیماران مبتلا به آنژین ناپایدار به حدی است که عروق کرونر نمی توانند خون و اکسیژن کافی را حتی در زمان استراحت به عضله قلب برسانند. این بیماران درد قفسه سینه در حالت استراحت دارند و خطر قریب الوقوع حملات قلبی در انتظار آن ها است. بیماران مبتلا به انسداد شریان شدید در زمان استراحت (معمولا در پا) درد دارند.
هنگامی که شریان های در نتیجه آترواسکلروز تنگ می شوند، خون در مناطق تنگ لخته می شود. به این حالت اصطلاحا ترومبوس متعدد گفته می شود. گاهی اوقات قطعه ای از لخته از شریان جدا شده و در جریان خون قرار می گیرد و تا زمانی که به محل تنگ دیگر نرسد در خون باقی خواهد ماند. به این حالت آمبولی گفته می شود. ترومبوز و آمبولی می توانند در عروق انسداد ناگهانی و کامل ایجاد کرده و به دلیل عدم وجود اکسیژن منجر به نکروز بافت شود.
به عنوان مثال، انسداد کامل شریان کرونر توسط ترومبوز باعث حمله قلبی می شود. در حالی که انسداد کامل یک کاروتید یا شریان مغزی باعث سکته مغزی ایسکمیک خواهد شد. آمبولی نشات گرفته از آترواسکلروز در آئورت (سرخرگ اصلی که خون را به بدن می رساند) می تواند مانع شریان های کوچک در پا شده در نتیجه انگشتان پا دردناک و آبی رنگ (سیانوز) شده و زخم و حتی گانگرن در آن ایجاد شود.
سایر علل ابتلا به بیماری های عروق محیطی (PVD) به شرح زیر می باشند.
برخی از بیماری ها مانند واسکولیت (التهاب رگ های خونی که معمولا با بیماری های بافت همبند مانند لوپوس رخ می دهد) ممکن است باعث آسیب به عروق خونی در سراسر بدن شود. صدمات ایجاد شده به رگ های خونی، اختلالات لخته شدن خون و آسیب به عروق خونی در حین عمل جراحی نیز می تواند مانع از رسیدن جریان خون کافی به بافت های بدن (ایسکمی) شود.
ایسکمی بافتی حتی گاهی در غیاب آترواسکلروز و یا دیگر اختلالات عروق رخ می دهد. بیماری رینود یکی از حالت هایی است که در آن ایسکمی بدون آترواسکلروز رخ می دهد. در این بیماری اعتقاد بر این است که علت اسپاسم در رگ های خونی، استرس و یا محیط سرد است.
آیا آزمونی برای تشخیص بیماری عروق محیطی (PVD) وجود دارد؟
در طول معاینه فیزیکی، مشاهده نشانه های بیماری عروق محیطی، از جمله ضربان ضعیف یا فقدان ضربان در عروق اندام ها، شنیدن صداهای خاص در محل رگ با گوشی پزشکی، تغییر در فشار خون در اندام ها در حالت استراحت و یا در طی ورزش کردن، و تغییر رنگ پوست و ناخن به علت ایسکمی بافت می تواند در تشخیص کمک کننده باشند.
علاوه بر سابقه علائم و نشانه های فیزیکی بیماری عروق محیطی که در بالا توضیح دادیم، پزشکان می توانند از آزمایشات تصویربرداری در تشخیص بیماری عروق محیطی استفاده کنند. این آزمایشات تصویربرداری عبارتند از:
- سونوگرافی داپلر
- سونوگرافی دوبلکس
- آنژیوگرافی
- آنژیوگرافی اشعه ایکس
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
مدیریت و درمان بیماری عروق محیطی
درمان بیماری عروق محیطی شامل موارد زیر می باشد:
- تغییر در شیوه زندگی
- ورزش
- دارو
- آنژیوپلاستی
- جراحی
تغییر در شیوه زندگی
- ترک سیگار عامل خطر اساسی که موجب پیشرفت بیماری می شود را کاهش می دهد. ترک سیگار همچنین برای پیشگیری از سکته قلبی و مغزی نیز مفید است.
- رعایت رژیم غذایی سالم می تواند کلسترول خون و دیگر چربی ها بدن را کاهش دهد و به کنترل فشار خون نیز کمک کند.
- دیگر عوامل خطر مانند دیابت، سطح چربی و فشار خون را تحت نظر پزشک، مصرف دارو و ورزش منظم کنترل کنید.
ورزش
ورزش مناسب می تواند شرایط عضلات را برای استفاده از اکسیژن به طور موثر بهبود بخشد و گردش خون را سریع کند. آزمایشات بالینی نشان داده اند که ورزش منظم می تواند علائم درد در زمان فعالیت را کاهش دهد. در حالت ایده آل، برنامه های ورزشی باید توسط دکتر تجویز شوند. در این ورزش ها از بیمار خواسته می شود که حداقل سه بار در هفته و هر جلسه بیش از ۳۰ تا ۴۵ دقیقه از تمرینات طراحی شده استفاده کند. این ورزش ها معمولا شامل راه رفتن بر روی تردمیل می شود. در هر جلسه از بیمار خواسته می شود تا مدت بیشتری پیاده روی کند. بیمارانی که درد قفسه سینه یا بی نظمی ریتم قلب دارند در طول ورزش تحت نظر پزشک خواهند بود.
دارو
در صورتی که تغییر در شیوه زندگی برای بیمار موثر نباشد از داروها زیر برای درمان استفاده می شود:
- داروهای ضد پلاکت
- داروهای ضد انعقاد
- داروهای کاهنده کلسترول
- سیلوستازول
- پنتوکسی فیلین
- داروهای کنترل کننده فشار خون بالا
آنژیوپلاستی
آنژیوپلاستی، یک روش غیر جراحی است که می تواند عروق تنگ و یا مسدود شده را باز کند. در این روش یک لوله نازک (کاتتر) را به داخل سرخرگ در کشاله ران یا بازو وارد می کنند و از آن طریق لوله را به منطقه تنگ هدایت می کنند. پس از رسیدن کاتتر به محل انسداد بالون کوچکی که در نوک کاتتر وجود دارد متورم شده و محل تنگ را باز می کند. گاهی اوقات در این روش استنت (فنر یا همان مش) نیز داخل رگ قرار می دهند تا عروق مدت بیشتری باز بماند. در موارد دیگر، داروهای ترومبولیتیک (داروهایی که حل کننده لخته خون هستند) نیز ممکن است به این منطقه مسدود شده از طریق کاتتر تزریق شود.
جراحی
این روش برای افرادی استفاده می شود که انجام آنژیوپلاستی برای آن ها دشوار است. به عنوان مثال افرادی که ضایعات بخش طولانی از رگ هایشان را پوشانده است و یا مناطق متعددی از یک رگ تنگ شده است از این روش استفاده می شود. در این روش یک رگ از بخش دیگری از بدن جدا شده و یا با استفاده از یک رگ مصنوعی، یک مسیر انحرافی برای خون ایجاد می شود که خون هنگام عبور انسداد را دور بزند. در این روش یک سر رگ پیوندی به قبل از محل انسداد و سر دیگرش به بعد از انسداد دوخته می شود. با این کار جریان خون قادر خواهد بود منطقه مسدود شده را دور بزند. این عمل نیاز به بیهوشی عمومی دارد.