تب کریمه کنگو (CCHF) یک بیماری گسترده ناشی از یک ویروس منتقله از راه کنه ای به نام Nairovirus از خانواده Bunyaviridae می باشد. ویروس CCHF باعث شیوع بیماری های شدید ویروسی با میزان کشندگی ۱۰ تا ۴۰ درصد می باشد. گرچه تب کریمه کنگو بیشتر در آفریقا، بالکان، شرق میانه و کشورهای جنوب آسیا مشاهده می شود. اما به تازگی خبر رسیده است که چند نمونه ابتلا به این بیماری در استان اصهفان نیز مشاهده شده است.
به همین دلیل تصمیم گرفته ایم در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت برای کسانی که به دنیال اطلاعاتی از تب کریمه کنگو هستند، علل، نشانه ها، درمان و روش های پیشگیری از آن را شرح دهیم.
تب کریمه کنگو
ویروس CCHF در حیوانات و کنه
میزبان ویروس CCHF شامل طیف گسترده ای از حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند و بز است. بسیاری از پرندگان به عفونت مقاوم هستند. اما شترمرغ به ویروس این بیمار حساس است و ممکن است در این حیوان، عفونت شیوع بالایی را در مناطق بومی نشان دهد. به عنوان مثال، اخیرا شیوع CCHF در کشتارگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی رخ داده است. هیچ بیماری مشهودی در این حیوانات وجود نداشته است.
حیوانات از طریق گزش کنه آلوده به این ویروس، به تب کریمه کنگو مبتلا می شوند. پس از نیش کنه، ویروس به جریان خون حیوان منتقل شده و حدود یک هفته در بدن آن ها باقی می ماند. در این زمان با چرخه کنه-حیوان- کنه، این بیماری گسترش پیدا می کند. اگر چه انواع مختلفی از کنه عامل انتقال این ویروس هستند. اما کنه های جنس Hyalomma، ناقل اصلی این بیماری به شمار می روند.
انتقال بیماری تب کریمه کنگو
ویروس CCHF یا با گزش کنه و یا از طریق تماس با خون حیوان آلوده یا بافت بدن او در طول و یا بلافاصله بعد از کشتار منتقل می شود. اکثر موارد ابتلا به این بیماری را افرادی تشکیل می دهند که در صنعت دامداری مشغول هستند. بنابراین افرادی مانند کارگران کشاورزی، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان در معرض خطر بیشتری هستند.
انتقال این ویروس از انسان به انسان، از طریق تماس نزدیک با خون، ترشحات، ارگان و یا سایر مایعات بدن افراد آلوده منتقل می شود. عفونت بیمارستانی نیز می تواند با توجه به استریل نبودن تجهیزات پزشکی، استفاده مجدد از سوزن و آلودگی تجهیزات پزشکی رخ دهد.
علائم و نشانه های تب کریمه کنگو
طول دوره کمون (فاصله بین قرار گرفتن در معرض ویروس و ایجاد علائم در بدن) بستگی به حالت اکتساب این ویروس دارد. در صورتی که عفونت توسط گزش کنه ایجاد شده باشد، دوره کمون معمولا یک تا سه روز یا حداکثر نه روز است. دوره کمون به دلیل تماس با خون و یا بافت آلوده، معمولا پنج تا شش روز یا حداکثر ۱۳ روز می باشد.
علائم زیر به صورت ناگهانی ایجاد می شود:
- تب
- درد عضلانی
- سرگیجه
- درد گردن و سفتی
- کمر درد
- سردرد
- درد چشم
- ترس از نور (حساسیت به نور)
ممکن است علائم زیر زیر وجود داشته باشد:
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- درد شکم
- گلو درد
- نوسانات خلقی شدید
- سردرگمی
پس از دو تا چهار روز، تحریک ممکن است علائم زیر را به وجود آورد:
- خواب آلودگی
- افسردگی و سستی
- درد شکم که در قسمت فوقانی و راست احساس شده و بر اثر هپاتومگالی قابل تشخیص (بزرگ شدن کبد) ایجاد می شود.
دیگر علائم بالینی عبارتند از:
- تاکی کاردی (ضربان سریع قلب)
- لنفادنوپاتی (بزرگ شدن غدد لنفاوی)
- بثورات پتشی (بثورات ناشی از خونریزی داخل پوست) در سطوح مخاطی داخلی، از جمله در دهان، گلو، و روی پوست
پتشی ممکن است راه را برای بثورات بزرگتر به نام اکیموز، و دیگر پدیده های ناشی از خونریزی باز کند. معمولا شواهدی از هپاتیت وجود دارد و شدید شدن بیماری ممکن است به آسیب سریع کلیوی، نارسایی ناگهانی کبد یا نارسایی ریوی بعد از روز پنجم ابتلا به بیماری منتهی شود.
میزان مرگ و میر ناشی از CCHF حدود ۳۰٪ است. اکثر این مرگ ها نیز در هفته دوم بیماری رخ می دهند. در بیمارانی که بهبود می یابند، علائم بهبودی در روز نهم و دهم پس از شروع بیماری آغاز می شود.
روش های تشخیص تب کریمه کنگو
عفونت ویروس CCHF ممکن است توسط چندین تست آزمایشگاهی مختلف تشخیص داده شود. این تست ها عبارتند از:
- آزمون آنزیم وابسته ایمونوسوربنت (ELISA)
- تشخیص آنتی ژن
- خنثی سازی سرم
- ترانس کریپتاز معکوس واکنش زنجیره ای پلیمراز (RT-PCR)
- جداسازی ویروس با کشت سلولی
بیماران مبتلا به حالت کشنده بیماری، و همچنین بیمارانی که در چند روز اول بیماری به سر می برند، معمولا با اندازه گیری پاسخ آنتی بادی قابل تشخیص نیستند. بنابراین تشخیص در این افراد توسط ویروس و یا RNA نمونه ها خون و یا بافت انجام می شود.
آزمایش بر روی نمونه های بیماران، مخاطرات شدیدی دارد و تنها باید تحت شرایط مهار بیولوژیکی حداکثر انجام شود. با این حال اگر نمونه ها غیر فعال شده باشند (به عنوان مثال با virucides، اشعه گاما، فرمالدئید، گرما، و غیره)، خطر کمتری برای افراد مستقر در آزمایشگاه دارد.
درمان تب کریمه کنگو
مراقبت های حمایتی عمومی با درمان علائم، رویکرد اصلی مدیریت CCHF در انسان است. ریباویرین داروی ضد ویروسی است که برای درمان عفونت CCHF مفید است و استفاده می شود. دو فرمولاسیون خوراکی و داخل وریدی از این دارو وجود دارد.
پیشگری و کنترل تب کریمه کنگو
کنترل CCHF در حیوانات و کنه
پیشگیری یا کنترل عفونت CCHF در حیوانات و کنه دشوار است. زیرا ما نمی توانیم متوجه چرخه کنه-حیوان-کنه شویم. ضمن این که عفونت در حیوانات خانگی معمولا آشکار نیست. علاوه بر این، تعداد و شیوع کنه متعدد و گسترده است. بنابراین کنترل آن ها با آفت کش ها (مواد شیمیایی که برای کشتن کنه استفاده می شود) یک گزینه واقع بینانه در صنعتی دامداری برای جلوگیری از شیوع این بیماری است.
به عنوان مثال، طی یک شیوع در کشتارگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی (که در بالا ذکر کردیم)، اقدامات لازم برای اطمینان از این که شترمرغ ها از کنه دور هستند انجام شد. به این منظور قبل از کشتار شترمرغ ها، آن ها ۱۴ روز در قرنطینه بودند. به این ترتیب خطر آلودگی حیوان در زمان کشتار کمتر شد و افرادی که در زمان کشتار در تماس با دام آلوده بودند نیز با خطر کمتری برای ابتلا به عفونت مواجه بودند.
هیچ واکسنی جهت جلوگیری از تب کریمه کنگو برای استفاده در حیوانات وجود ندارد.
کاهش خطر ابتلا به عفونت در انسان
اگر چه واکسن غیر فعال ویروس CCHF در یک مقیاس کوچک در شرق اروپا استفاده شده است. اما در حال حاضر هیچ واکسن بی خطر و موثری به طور گسترده برای استفاده انسان در دسترس نیست. بنابراین در صورت عدم وجود واکسن، تنها راه برای کاهش عفونت در انسان ها، افزایش آگاهی از عوامل خطر و آموزش لازم به آن ها در مورد اقداماتی است که می تواند قرار گرفتن در معرض این ویروس را به حداقل برساند.
بنابراین توصیه های بهداشتی عمومی زیر برای کاهش خطر ابتلا به تب کریمه کنگو توصیه می شود.
کاهش خطر ابتلا به بیماری از طریق کنه به انسان:
- پوشیدن لباس های محافظ (آستین بلند، شلوار بلند)
- پوشیدن لباس روشن و رنگی تا امکان تشخیص کنه بر روی لباس آسان باشد.
- استفاده از آفت کش ها مورد تایید (مواد شیمیایی که برای کشتن کنه استفاده می شود) بر روی لباس
- استفاده از مواد دافع تایید شده بر روی پوست و لباس
- بررسی منظم لباس و پوست برای یافتن کنه
- از بین بردن و یا کنترل هجوم کنه در حیوانات، اصطبل و انبارها
- اجتناب از قرار گیری در مناطق و فصولی که در آن کنه فراوان است
کاهش خطر ابتلا به بیماری از طریق حیوانات به انسان:
- پوشیدن دستکش و دیگر لباس های محافظ در زمانی که قصد دست زدن به حیوانات و یا بافت بدن او را در مناطق بومی، به ویژه در طول کشتار و قصابی کردن دارید
- قرنطینه کردن حیوانات قبل وارد کردن آن ها به کشتارگاه و یا درمان حیوانات با آفت کش ها دو هفته قبل از کشتار
کاهش خطر ابتلا به بیماری از طریق انسان به انسان:
- اجتناب از تماس فیزیکی نزدیک با افراد آلوده به CCHF
- پوشیدن دستکش و تجهیزات حفاظتی در هنگام مراقبت از افراد بیمار
- شستن منظم دست ها پس از مراقبت و یا ملاقات از افراد بیمار
ضمن این که افرادی که در بیمارستان ها و مراکز درمانی فعالیت دارند نیز باید برای پیشگیری از ابتلا به تب کریمه کنگو اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهند:
- استریل کردن دست ها
- استفاده از لباس های محافظ
- استفاده از تجهیزات پزشکی شخصی
- اتخاذ شیوه امن برای تزریق
- شیوه های تدفین امن