تنبلی چشم (آمبلیوپی) ناهنجاری بینایی در یکی از چشم ها است که در دروان کودکی شکل می گیرد. این اختلال معمولا باعث می شود چشم ضعیف تر به داخل یا خارج منحرف شود. تنبلی چشم به طور کلی از بدو تولد تا سن ۷ سال ایجاد می شود. این اختلال علت اصلی کاهش بینایی در یک چشم در میان کودکان است و به ندرت، بر روی هر دو چشم تاثیر می گذارد. تشخیص زود هنگام و درمان می تواند به جلوگیری از مشکلات طولانی مدت در قدرت بینایی کودک کمک کند. تنبلی چشم معمولا می تواند با عینک، لنز و یا اصلاح چشم درمان شود. گاهی اوقات عمل جراحی نیز مورد نیاز است.
نشانه های تنبلی چشم
علائم و نشانه های تنبلی چشم عبارتند از:
- چشم به سمت داخل و یا بیرون منحرف می شود.
- به نظر می رسد هر دو چشم همزمان و با یکدیگر کار نمی کنند.
- اختلال در ادراک عمق دید وجود دارد.
- با بستن یک چشم کودک دچار دو بینی می شود.
- معمولا سر کودک کج می شود.
گاهی اوقات هم بدون معاینه چشم پزشک، تنبلی چشم قابل تشخیص نیست. بنابراین در صورت مشاهده هر کدام از این علائم، به خصوص اگر سابقه خانوادگی تنبلی چشم وجود داشت به پزشک مراجعه کنید. البته برای همه کودکان، معاینه کامل چشم بین سنین ۳ تا ۵ سال توصیه می شود.
علل تنبلی چشم
تنبلی چشم معمولا به دلیل رشد تجربه بصری غیر طبیعی در زندگی است که مسیرهای عصبی اولیه بین یک لایه نازک از بافت (شبکیه) در پشت چشم و مغز را تغییر می دهد. چشم ضعیف تر سیگنال های بصری کمتری دریافت می کند. در نهایت، توانایی آن برای همکاری با چشم دیگر کاهش می یابد. این باعث می شود اطلاعات ورودی از چشم ضعیف تر به مغز نادیده گرفته شود. معمولا هر چیزی که موجب شود دید کودک تار شود می تواند علتی برای تبلی چشم نیز باشد. اما عمده ترین علل ابتلا به این بیماری عبارتند از:
عدم تعادل عضلانی (استرابیسم)
شایع ترین علت تنبلی چشم یک عدم تعادل در عضلات چشم است که موجب عدم ثبات در موقعیت چشم ها می شود. این عدم تعادل می تواند باعث شود چشم ها به درستی با یکدیگر هماهنگ نشود و دیدن و ردیابی اجسام برای آن ها دشوار شود.
تفاوت در وضوح دید بین دو چشم (نامتقارنی شکست)
تفاوت معنا دار در دید دو چشم که اغلب به دلیل دوربینی، گاهی اوقات نیز به دلیل نزدیک بینی یا نقص در سطح چشم (آستیگماتیسم)، موجب ایجاد تنبلی چشم می شود. برای تصحیح این مشکلات انکساری معمولا لنز یا عینک تجویز می شود. البته تنبلی چشم در برخی از کودکان نیز به دلیل ترکیبی از مشکلات انحراف چشم یا استرابیسم، و تفاوت در وضوح دید بین دو چشم ایجاد می شود.
محرومیت ها
هر گونه مشکل در یک چشم مانند وجود یک منطقه ابری در لنز (آب مروارید)، می تواند منجر به تاری دید در کودکان شود. آمبلیوپی ناشی از این محرومیت ها، در مراحل ابتدایی، برای جلوگیری از کاهش دید دائمی، باید درمان شود. تنبلی چشم ایجاد شده توسط این محرومیت ها شدیدترین عوارض را برای کودک به همراه دارد.
عوامل خطر در ابتلا به آمبلیوپی
عوامل مرتبط با افزایش خطر ابتلا به تنبلی چشم عبارتند از:
- تولد نوزاد نارس
- کمبود وزن در هنگام تولد
- سابقه خانوادگی تنبلی چشم
- ناتوانی های رشدی
عوارض ناشی از تنبلی چشم
این اختلال در صورت عدم درمان می تواند منجر به کاهش دید دائمی شود. به طوری که ۲٫۹ درصد از افراد بزرگسال که مشکلات و اختلالات بینایی دارند، در کودکی تنبلی چشم درمان نشده را تجربه کرده اند.
تشخیص تنبلی چشم
برای تشخیص این اختلال معمولا پزشک چشم را معاینه دقیق کرده و با استفاده از بررسی مواردی مانند انحراف چشم، تفاوت در دید هر دو چشم و تاری دید، از سلاکت چشم مطمئن می شود. قطره های چشمی معمولا برای اتساع چشم استفاده می شود. این قطره های چشمی، از چند ساعت تا یک روز موجب تاری دید می شوند.
روش مورد استفاده برای تست دید بستگی به سن و مرحله رشد کودک دارد. اما معمولا دو روش زیر برای تشخیص تنبلی چشم مورد استفاده قرار می گیرد:
- نوزادان: دستگاه های ذره بینی می توانند برای شناسایی آب مروارید مورد استفاده قرار گیرند. تست های دیگر که می تواند برای تشخیص تنبلی چشم در نوزادان مورد استفاده قرار گیرد، تعقیب نگاه او در بینهایت و حرکت چشم او برای دنبال کردن اجسام است.
- کودکان ۳ سال و بالاتر: در این گروه از کودکان با استفاده از تصاویر دید کودک ارزیابی می شود. برای این کار هر چشم را به طور مجزا بررسی می کنند.
درمان تنبلی چشم
دقت داشته باشید که پیگیری و درمان تنبلی چشم در اسرع وقت و در کودکی، جایی که ارتباط پیچیده چشم و مغز در حال شکل گیری است، بسیار مهم و حیاتی است. اگر چه نیمی از افراد مبتلا به تنبلی چشم بین ۷ تا ۱۷ سال اقدام به درمان می کنند اما بهترین زمان برای درمان این اختلال قبل از ۷ سالگی است. گزینه های درمان به علت تنبلی چشم و این که این اختلال چه مقدار بر بینایی کودک تاثیر گذاشته است، بستگی دارد. دکتر ممکن است روش های درمانی زیر را توصیه کند:
- ابزار اصلاحی: عینک و یا لنز می تواند مشکلات مانند نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم که در چشم تنبل اتفاق افتاده است را درمان کند.
- اصلاح چشم: برای تحریک چشم ضعیف تر، پزشک از شما می خواهد در طول روز بین ۲ تا ۶ ساعت ( بسته به شدت تنبلی) چشم سالم را ببندید تا چشم ضعیف تحریک به دیدن شود.
- فیلتر گرتر: این فیلتر، فیلتر خاص است که بر روی لنز و یا عینک چشم قوی تر قرار می گیرد. فیلتر باعث می شود چشم قوی تر تار شده و مانند چشم ضعیف شود. این کار برای تحریک چشم ضعیف تر مورد استفاده قرار می گیرد.
- قطره های چشمی: مصرف قطره ای از دارویی به نام آتروپین (Isopto آتروپین) دو بار در هفته، می تواند به طور موقت بینایی چشم قوی تر را محو کند. این کار بدن کودک را به استفاده از چشم ضعیف تر تشویق می کند و روشی جایگزین برای اصلاح چشم و استفاده از پدهایی است که چشم کودک را با آن می بندند. این دارو عوارض جانبی مانند حساسیت به نور را به همراه دارد.
- عمل جراحی: اگر کودک دچار انحراف شدید چشم شده باشد ممکن است پزشک عمل جراحی بر روی عضلات چشم را توصیه کند. در صورت وجود افتادگی پلک و یا آب مروارید نیز عمل جراحی انجام می شود.
درمان هایی نیز بر مبنای فعالیت، مانند نقاشی کشیدن، تکمیل کردن پازل و یا انجام بازی های کامپیوتری وجود دارند که گاهی تجویز می شوند. اما اثر بخشی این فعالیت ها بر روی درمان تنبلی چشم هنوز ثابت نشده است. برای اکثر کودکان درمان های ذکر شده در عرض چند هفته و یا چند ماه موجب بهبود دید می شود. معمولا طول دوره درمان، بسته به شدت تنبلی، بین شش ماه تا دو سال است. با وجود تمام این موارد و حتی در صورت درمان کامل، مهم است که از عود بیماری در کودک جلوگیری شود. حدودا ۲۵ درصد از کودکان پس از درمان نیز دچار عود تنبلی می شوند. اگر این بیمار عود کند مجددا باید از یکی از روش های درمانی بالا استفاده کرد.