تومور مغزی به مجموعه یا کلونی از سلول های غیر طبیعی در مغز گفته می شود. جمجمه استخوانی سفت و سختی است که مغز را محصور کرده است. بنابراین فضای مغز محدود است. به همین خاطر وجود هر نوع تومور یا بافت اضافی، می تواند در این فضای محدود، ایجاد مشکل کند. تومورهای مغزی می توانند سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشند. فرقی نمی کند که تومور خوش خیم باشد یا بد خیم. در هر صورت رشد بافت باعث می شود فشار داخل جمجمه افزایش پیدا کند. این فشار می تواند به حدی باشد که به مغز آسیب رسیده یا حتی منجر به مرگ شود.
تومورهای مغزی به دو نوع تورموهای اولیه و تومورهای ثانویه تقسیم می شوند. تومور اولیه مغز از خود مغز سرچشمه می گیرد. بسیاری از تومورهای مغزی اولیه، خوش خیم هستند. تومور مغزی ثانویه، که به عنوان تومور متاستاتیک مغز نیز شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی از ارگان دیگر، مانند ریه یا سینه به مغز گسترش یافته و موجب ایجاد سرطان در مغز می شوند. پس می توان گفت که تومور مغزی یکی از انواع سرطان است.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت شما را بیشتر با تومور مغزی آشنا می کنیم. در ادامه، سرتیترهای زیر را خواهید خواند:
- انواع تومور مغزی
- عوامل خطری برای ابتلا به تومور مغزی
- علائم تومور مغزی
- تومورهای مغزی چگونه تشخیص داده می شوند؟
- درمان تومورهای مغزی
انواع تومور مغزی
تومورهای مغزی اولیه
منشا تومورهای مغزی اولیه در مغز است. این تومور می تواند در بخش های مختلف مغز از جمله موارد زیر رشد کنند:
- سلول های مغزی
- غشاء که مغز را احاطه کرده است (این غشا مننژ نیز نامیده می شود)
- سلول های عصبی
- غدد
تومورهای اولیه می توانند خوش خیم یا سرطانی باشند. در بزرگسالان، شایع ترین نوع تومور مغزی گلیوما و مننژیوم هستند.
گلیوم
گلیوم تومورهایی هستند که از سلول های گلیال سرچشمه می گیرند. این سلول ها:
- از ساختار سیستم عصبی مرکزی حمایت می کنند.
- سیستم عصبی مرکزی را تغذیه می کنند.
- زباله های سلولی را دفع کرده و تمیز می کنند.
- سلول های عصبی مرده را تجزیه می کنند.
گلیوم ممکن است در انواع سلول های گلیال به وجود آید.
انواع تومورها که در سلول های گلیال آغاز می شوند عبارتند از:
- تومورهای آستروسیتک مانند آستروساتیوما، که از مخ سرچشمه می گیرند و اغلب خوش خیم هستند.
- تومورهای الیگودندروگلیال، که اغلب در لوب گیجگاهی جلو پیدا می شوند.
- گلیوبلاستوم، که از بافت های حمایتی مغز سرچشمه گرفته و تومور تهاجمی هستند.
- مننژیوم، که در غشای مغز یا مننژ ایجاد می شوند.
- شوانوما، که در سلول های تولید کننده پوشش محافظ اعصاب (میلین غلاف) ایجاد می شود. این سلول ها به نام سلول های شوان شناخته می شوند.
مننژیوم و شوانوم اغلب در افرادی که بین سنین ۴۰ تا ۷۰ ساله هستند ایجاد می شود. مننژیوم در زنان نسبت به مردان شایع تر است. اما شوانوم هم در زنان و هم در مردان به صورت مساوی رخ می دهد. این تومورها معمولا خوش خیم هستند ولی به دلیل بزرگیشان ممکن است ایجاد عوارضی کنند. سرطان مننژیوم و شوانوم می توانند بسیار تهاجمی شوند.
دیگر تومورهای مغزی اولیه
تومورهای اولیه مغزی انواع دیگری نیز دارند. این تومورها عبارتند از:
- تومورهای هیپوفیز، که معمولا خوش خیم هستند.
- تومور غده پینه آل، که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.
- اپاندیموما که معمولا خوش خیم هستند.
- کرانیوفارنژیوما که بیشتر در کودکان رخ می دهد و خوش خیم هستند. اما می تواند علائم بالینی مانند تغییر در بینایی و بلوغ زودرس ایجاد کنند.
- لنفوم اولیه مغز که بدخیم هستند.
- لنفوم سیستم عصبی مرکزی اولیه (CNS) معمولا بدخیم است.
- تومورهای اولیه سلول زایا در مغز، که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.
تومورهای مغزی ثانویه
تومورهای ثانویه مغز، اکثر سرطان های مغز را تشکیل می دهند. آنها در یک قسمت از بدن شروع شده و به مغز گسترش می یابند. به این فرایند متاستاز گفته می شود. سرطان های زیر ممکن است به متاستاز مغز منجر شود:
- سرطان ریه
- سرطان پستان
- سرطان کلیه
- سرطان پوست
تومورهای ثانویه مغز همیشه بدخیم هستند. تومورهای خوش خیم هرگز از یک قسمت از بدن به دیگری قسمت ها منتشر نمی شوند.
عوامل خطری برای ابتلا به تومور مغزی
عوامل خطری که منجر به ایجاد تومور مغزی می شوند عبارتند از:
سابقه خانوادگی
تنها در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از تمام سرطان ها ژنتیکی هستند، و یا به ارث برده می شوند. انتقال ژنتیکی تومور مغزی معمولا نادر است. اما اگر در اعضای خانواده خود فرد مبتلایی را دارید، با پزشک مشورت کرده و آزمایشات غربالگری را انجام دهید.
سن
خطر ابتلا به انواع تورموهای مغزی با افزایش سن بیشتر می شود.
نژاد
تومورهای مغزی در سفید پوستان شیوع بیشتری دارد. با این حال، کسانی که نژاد آفریقایی دارند بیشتر به مننژیوم مبتلا می شوند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی
افرادی که در معرض مواد شیمیایی خاص هستند، مانند کسانی که در محیط کارشان این مواد استفاده شده یا منتشر می شود، با خطر ابتلا به سرطان، بیشتر دست و پنجه نرم می کنند.
قرار گرفتن در معرض اشعه
خطر ابتلا به تومور مغزی در افرادی که در معرض پرتوهای یونیزان قرار دارند افزایش می یابد. پرتوهای یونیزان از طریق درمان سرطان با اشعه بالا با بدن در تماس هستند. قرار گرفتن در معرض ذرات رادیواکتیو نیز خطر تورمو مغزی را افزایش می دهد. حوادثی که در نیروگاه های هسته ای در فوکوشیما و چرنوبیل رخ داد نمونه هایی هستند که در آن افراد زیادی در معرض پرتوهای یونیزان قرار گرفتند.
عدم سابقه ابتلا به آبله مرغان
به گزارش انجمن تومور مغزی آمریکا (American Brain Tumor Association)، افرادی که در کودکی آبله مرغان گرفته اند کمتر به تورموهای مغزی مبتلا می شوند.
علائم تومور مغزی
علائم تومورهای مغزی به محل و اندازه تومور بستگی دارد. تومور با حمله به بافت مغز و با ایجاد فشار در جمجمه، باعث آسیب مستقیم در مغز می شود. بنابراین اگر بافت مغز در اثر رشد تومور تحت فشار باشد، علائم در بدن بیمار ایجاد می شود.
سردرد شایع ترین علامت تومور مغزی است. این سردرد معمولا در شرایط زیر رخ می دهد:
- زمانی که بیمار صبح ها از خواب بیدار می شود درد شدیدتر است.
- ممکن است زمانی که خواب هستید نیز درد به سراغتان بیاید.
- سرفه، عطسه، و یا ورزش موجب بدتر شدن سردرد می شوند.
علاوه بر سردرد ممکن است علائم زیر نیز وجود داشته باشد:
- استفراغ
- تاری دید یا دوبینی
- گیجی
- تشنج (به خصوص در بزرگسالان)
- ضعف یک اندام یا بخشی از صورت
- تغییر در عملکرد ذهنی
دیگر علائم شایع عبارتند از:
- گنگی
- از دست دادن حافظه
- گیجی
- ایجاد مشکل در نوشتن و یا خواندن
- تغییرات در توانایی شنیدن، طعم یا بوییدن
- کاهش هوشیاری، که ممکن است شامل خواب آلودگی و از دست دادن هوشیاری باشد.
- مشکل بلعیدن
- سرگیجه
- مشکلات چشمی مانند افتادگی پلک و نابرابری در مردمک چشم
- حرکات غیر قابل کنترل بدن
- لرزش دست
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن کنترل مثانه و روده
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن در یک طرف بدن
- مشکل در صحبت کردن و یا درک آنچه دیگران می گویند
- تغییرات در خلق و خو، شخصیت، احساسات و رفتار
- اختلال در راه رفتن
- ضعف عضلانی در صورت، بازو، یا پا
علائم تومورهای هیپوفیز
علائم زیر می تواند با تومورهای هیپوفیز رخ دهند:
- ترشح از نوک پستان، یا گالاکتوره
- عدم وجود قاعدگی در زنان
- رشد بافت پستان در مردان
- بزرگ شدن دست و پا
- حساسیت به گرما یا سرما
- افزایش مقدار موهای بدن، و یا هیرسوتیسم
- فشار خون پایین
- چاقی
تومورهای مغزی چگونه تشخیص داده می شوند؟
تشخیص تومور مغزی با یک معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی بیمار آغاز می شود.
معاینه فیزیکی شامل معاینه عصبی بسیار دقیق است. پزشک در این آزمایش اعصابی را که از مغز و جمجمه سرچشمه می گیرند بررسی می کند. سپس داخل چشم را با افتالموسکوپ مشاهده می کند. افتالموسکوپ ابزاری است که نور را از طریق مردمک وارد شبکیه می کند. این کار به پزشک اجازه می دهد تا واکنش مردمک به نور را مشاهده کند. همچنین اجازه می دهد که پزشک به طور مستقیم به چشم نگاه کرده و هر گونه تورم عصب بینایی را بررسی کند. هنگامی که فشار داخل جمجمه افزایش پیدا می کند تغییراتی در عصب بینایی رخ می دهد.
برای ارزیابی بیشتر موارد زیر نیز بررسی می شود:
- قدرت عضلانی
- هماهنگی
- حافظه
- توانایی انجام محاسبات ریاضی
پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری را بعد از پایان معاینه فیزیکی تجویز کند. این آزمایشات عبارتند از:
سی تی اسکن از سر: سی تی اسکن، آزمایش دقیقی است که با استفاده از دستگاه اشعه ایکس از داخل بدن تصاویر واضحی ایجاد می کند. این آزمایش می تواند با یا بدون کنتراست انجام شود. کنتراست در سی تی اسکن از سر با استفاده از یک رنگ خاص انجام می شود. با انجام این آزمایش، پزشک می تواند ساختارهایی مانند رگ های خونی را با وضوح بیشتری ببیند.
MRI سر: به کمک این آزمایش تومور در تصویر تغییر رنگ ایجاد کرده و پزشک به کمک آن می تواند بیماری را تشخیص دهد. MRI متفاوت از سی تی اسکن است زیرا در این آزمایش از تابش اشعه استفاده نمی شود.
آنژیوگرافی: در این مطالعه یک رنگ معمولا از طریق رگ های کشاله ران به عروق تزریق می شود. این رنگ به سمت عروق در مغز حرکت می کنند. در همان زمان اسکنی از مغز گرفته می شود. ورود این رنگ به رگ ها مغز می تواند جریان خون به تومور را نشان دهد. این اطلاعات در زمان عمل جراحی مفید می باشند.
اسکن مغز: اسکن مغز با استفاده از ماده رادیواکتیو بی ضرر که در یک ورید تزریق می شود انجام خواهد شد. هنگامی که رنگ وارد رگ های تومور می شود، تصویر برداری انجام خواهد شد.
عکس اشعه ایکس از جمجمه: گاهی تومورهای مغزی شکستگی در استخوان های جمجمه ایجاد می کنند. عکس اشعه X خاصی می تواند نشان دهد که این اتفاق افتاده است یا خیر. این اشعه X همچنین می تواند رسوب کلسیم، که گاهی اوقات در یک تومور موجود است را نشان دهد. اگر سرطان به استخوان نفوذ کرده باشد این رسوب کلسیم در جریان خون وجود دارد.
بافت برداری: در این آزمایش قطعه کوچکی از تومور در طول نمونه برداری برداشته می شود. سپس متخصص نوروپاتولوژیست آن را بررسی می کند. بیوپسی می تواند تومورهای خوش خیم یا بدخیم را تشخیص دهد. همچنین تعیین خواهد کرد که آیا سرطان از مغز سرچشمه گرفته است یا از بخش دیگری از بدن به مغز سرایت کرده است.
درمان تومورهای مغزی
درمان تومور مغزی بستگی به موارد زیر دارد:
- نوع تومور
- اندازه تومور
- محل تومور
- سلامت عمومی بیمار
رایج ترین درمان برای تومورهای بدخیم مغز، عمل جراحی است. هدف این درمان حذف همه آثار سرطان بدون ایجاد آسیب به بخش های سالم مغز است. محل برخی از تومورهای اجازه می دهند تا جراح بتواند به روش امن و ساده تومور را خارج کند. اما برخی از تومورها در منطقه ای واقع شده اند که جراح را محدود می کنند. در این شرایط پزشک تا جایی که می تواند تومور را بر می دارد. زیرا حتی حذف بخشی از سرطان مغز می تواند مفید باشد.
خطرات ناشی از عمل جراحی مغز عبارتند از:
- عفونت
- خونریزی
از نظر بالینی تومورهای خوش خیم خطرناک نیز باید با جراحی برداشته شوند. تومورهای متاستاتیک مغز نیز با توجه به نوع سرطان اولیه درمان می شوند. جراحی را می توان با درمان های دیگر، مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی ترکیب کرد. فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی می تواند به بیمار کمک کند که پس از جراحی مغز و اعصاب زودتر بهبود پیدا کند.
دور نمای بهبود تومور مغزی بستگی به عوامل زیر دارد:
- نوع تومور
- اندازه تومور
- محل تومور
- سلامت عمومی بیمار
درمان زودرس می تواند از عوارض که ممکن است بر اثر رشد تومور و فشار روی جمجمه و مغز ایجاد شوند جلوگیری کند.