داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

افسردگی ناشی از مصرف دارو به عنوان یک اختلال برجسته و مداوم موثر بر روی خلق و خوی که در طی یک ماه از شروع مصرف دارو آغاز می شود، تعریف می گردد. بیماران مصرف کننده از داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند ممکن است اختلالاتی را در هر دو حالت اجتماعی و کاری تجربه کنند و ممکن است در زندگی روزمره دچار مشکل شوند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند با شما صحبت کنیم.

افسردگی ناشی از مصرف دارو با مصرف بسیاری از داروها ارتباط دارد. این داروها شامل موارد زیر هستند:

اعتقاد بر این است که این داروها غلظت انتقال دهنده های عصبی (مولکول هایی که سیگنال ها را انتقال می دهند) را در مغز تغییر می دهند. این انتقال دهنده های عصبی (مثلا سروتونین، دوپامین، نوراپی نفرین) مسئول حفظ خلق و خوی هستند. زمانی که سطح این انتقال دهنده های عصبی متعادل نیست، افسردگی اتفاق می افتد. در زیر لیستی از انواع داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند و نحوه ایجاد افسردگی توسط آنها آورده شده است. در کنار نام داروها حروف نشان دهنده کیفیت شواهدی که از این نتایج گرفته شده است، نیز قرار دارد. سطوح شواهد به شرح زیر است:

  • سطح A: از یک یا چند آزمایش بالینی با کنترل کیفیت عالی شواهدی به دست آمده است که نشان می دهد این دارو باعث افسردگی می شود.
  • سطح B: از انواع مختلف آزمایشات با کیفیت مناسب شواهدی به دست آمده ات که نشان می دهد این دارو باعث افسردگی می شود.
  • سطح C: یک یا چند مورد خاص شواهدی را ارائه می دهد که نشان می دهند این دارو باعث افسردگی می شود.

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

داروهای ضد ویروسی

افاویرنز (سطح A)

افاویرنز یک مهارکننده ترانس کپیتاز معکوس غیر نوکلئیدی (NNRTI) است که برای درمان بیماران آلوده به ویروس نقص ایمنی بدن (HIV) مورد استفاده قرار می گیرد. افاویرنز با ابتلا به افسردگی همراه است، اما مکانیسم آن در ایجاد افسردگی ناشناخته است. در بیش از ۱۰۰۰ بیماری که این دارو را برای مدت متوسط ۱٫۶ سال استفاده می کردند، ۱٫۶٪ افراد به افسردگی حاد مبتلا شدند و در ۰٫۶٪ از افراد افکار خودکشی (ایده های خودکشی) ایجاد کرد.

با در نظر گرفتن بیمارانی که سابقه قبلی اختلالات روان پریشی داشتند، خطر افسردگی و افکار خودکشی به ۲٪ افزایش یافت. داده ها حاکی از آن است که درمان طولانی تر از ۶ ماه با افاویرنز، خطر ابتلا به افسردگی را در بیمارانی که بیشتر از این داروها استفاده می کردند پنج برابر افزایش می دهد (بیش از ۲٫۷۴ میکروگرم در هر لیتر).

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند
داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

داروهای قلبی عروقی

داروهایی وجود دارند که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و ممکن است خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهند. آنها به شرح زیر هستند:

کلونیدین (سطح C)

کلونیدین با عمل بر گیرنده های آلفا در عروق خونی، یک اثر دارویی را در بیماران با فشار خون بالا ایجاد می کند. هنگامی که این گیرنده ها مسدود می شوند، ماهیچه های صاف در دیواره رگ های خونی منبسط می شوند. این موضوع باعث پایین آمدن فشار خون می شود. با این حال، کلونیدین ممکن است بر روی یک زیر مجموعه دیگری از گیرنده های آلفا نیز عمل کند که خروجی یک انتقال دهنده عصبی به نام نوراپی نفرین را تنظیم می کند.

هنگامی که این گیرنده ها فعال می شوند غلظت نوراپی نفرین کاهش می یابد و این امر می تواند باعث افسردگی شود. علیرغم این مکانیسم ممکن است داده های متناقض برای نشان دادن ارتباط میان کلونیدین و افسردگی وجود داشته باشد. مطالعات بزرگ نشان می دهد که در هنگام استفاده از این دارو خطر ابتلا به افسردگی (۱٫۵٪ از بیماران) مشابه میزان خطر در جمعیت عمومی است.

گوانتیدین (سطح C)

گوانتیدین ترشح نوراپی نفرین را در اتصال عصبی کاهش می دهد. نوراپی نفرین معمولا عروق خونی را تحریک می کند تا منقبض شوند و فشار خون را افزایش می دهد. با این حال، با سطح پایین گردش خون، فشار خون کاهش می یابد. با استفاده طولانی مدت، گوانتیدین به تدریج در انتهای عصب تجمع پیدا می کند و جای نوراپی نفرین را می گیرد و از انتشار آن جلوگیری می کند. با کاهش سطح نوراپی نفرین، بیماران ممکن است مبتلا به افسردگی شوند. با توجه به مطالعات گزارش شده موردی، حدود ۱٫۵٪ از بیماران تحت درمان با گوانتیدین به افسردگی مبتلا شدند.

آلفا متیل دوپا (سطح B)

مانند کلونیدین، متیل دوپا برای انبساط رگ های خونی و کاهش فشار خون بر روی گیرنده های آلفا عمل می کند. با این حال، در بدن، به یک آنالوگ نوراپی نفرین تبدیل شده و به گیرنده های نوراپی نفرین در انتهای عصب متصل می شود. این آنالوگ نوراپی نفرین کمتر فعال است و باعث تحریک اعصاب برای تحریک محرک ها نمی شود. این کاهش فعالیت نوراپی نفرین موجب افسردگی می شود. مطالعات انجام شده بر روی بیمارانی که متیل دوپا مصرف می کردند نشان داد که ۳٫۶٪ از بیماران به افسردگی مبتلا شدند.

پروپانولول (سطح ناشناخته)

پروپرانولول بر روی گیرنده های بتا در قلب عمل می کند تا سرعت ضربان قلب را پایین بیاورد و سپس فشار خون را کاهش دهد. علاوه بر این، به گیرنده های سروتونین متصل می شود و مانع اثر سروتونین (انتقال دهنده عصبی) می شود. کاهش سطح سروتونین ممکن است موجب افسردگی شود. موارد متعددی وجود دارد که افسردگی ناشی از پروپرانولول با افزایش دوز تشدید می شود. علایم افسردگی هنگامی که دارو قطع شد، برطرف شد.

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند
داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

مشتقات اسید رتینوئیک

ایزوترتینوئین (آکوتان) (سطح B)

ایزوترتینوئین عمدتا برای درمان آکنه کیستی استفاده می شود. مکانیسم دقیق نحوه عمل این دارو ناشناخته است، اما نشان داده شده است که باعث مرگ سلول در انواع مختلف سلول های بدن می شود. هم چنین توانایی تغییر دوپامین، سروتونین و احتمالا سیستم های نوراپی نفرین را دارد. منابع مختلف نشان می دهند که ارتباطی بین استفاده از ایزوترتینوئین و ابتلا به افسردگی وجود دارد.

بین سال های ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۰، ۳۹۴ مورد افسردگی و ۳۷ مورد خودکشی گزارش شده است. با بررسی این داده ها مشخص شد، استفاده طولانی مدت در ۱ تا ۵/۵ درصد از بیماران مبتلا به افسردگی باعث تشدید بیماری گردید. با این حال، این مطالعات کاملا قطعی نبودند. در مطالعه ای که افرادی که از ایزوترتینوئین استفاده می کردند با بیمارانی که از آنتی بیوتیک های خوراکی استفاده می کردند با هم مورد مقایسه قرار گرفتند هیچ گونه خطر افسردگی یا خودکشی در بیمارانی که از ایزوترتینوئین استفاده می کردند، مشاهده نشد.

مطالعه دیگری ۳۳ مورد را در زمان های مختلف در طول درمان با ایزوترتینوئین مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که درجه افسردگی با بهبود بیماری آکنه در بیمار کاهش یافت، اگرچه این نتایج موردی بودند. از آنجا که هیچ نتیجه گیری روشنی در مورد اینکه آیا استفاده از ایزوترتینوئین می تواند باعث افسردگی شود یا خیر، وجود ندارد این دارو با احتیاط تجویز می شود و بیماران باید در مورد بروز علایم افسردگی تحت نظارت قرار بگیرند.

داروهای ضد میگرن

تریپتان (سطح B)

تریپتان ها (مانند سوماتریپتان، ریزاتریپتان، ناراتریپتان، زولمی تریپتان) برای درمان میگرن و سردردهای خوشه ای استفاده می شوند. آنها با فعال کردن گیرنده های سروتونین در عروق خونی جمجمه و مهار نوروپپتیدها عامل التهاب عمل می کنند. اگر چه مکانیسم دقیق عمل ناشناخته است، اما مطالعه ای وجود دارد که نشان می دهد که تریپتان می تواند موجب افسردگی شود. در این مطالعه، بیماران مبتلا به میگرن تحت درمان با تریپتان که افسردگی را تجربه کرده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند. در حدود ۲/۲۳ درصد از بیماران تحت درمان با تریپتان افسردگی تشخیص داده شد، این میزان در بیمارانی که تریپتان مصرف نمی کردند، ۸/۱۶ درصد بود.

داروهای ضد صرع (AEDs)

داروهای ضد صرع برای درمان بیماران مبتلا به اختلالات تشنج استفاده می شود و باعث ایجاد ثبات رفتاری در افراد دارای اختلالات خلقی (مانند اختلال دوقطبی) می گردد. آنها تحریک بیش از حد نورون ها را با مسدود کردن کانال های سدیم یا افزایش عملکرد گاما ‌آمینو بوتیریک اسید (GABA) سرکوب می کنند. با این حال، انسداد کانال های سدیم در نهایت بر روی نورون هایی که گاما ‌آمینو بوتیریک اسید را آزاد می کنند تاثیر می گذارد و منجر به کاهش سطح گردش خون می شود.

اعتقاد بر این است که سطوح پایین گاما ‌آمینو بوتیریک اسید نشان دهنده یک استعداد ژنتیکی برای اختلالات خلقی و افسردگی است. کم بودن میزان گاما ‌آمینو بوتیریک اسید ناشی از مصرف داروهای ضد صرع ممکن است باعث ایجاد افسردگی در برخی از بیماران شود. این داروهای ضد صرع عبارتند از:

  • لوتیراستام (سطح A)  حدود ۴ درصد از افراد به افسردگی مبتلا می شوند
  • فنوباربیتال (سطح B) حدود ۴۰ درصد از افراد به افسردگی مبتلا می شوند
  • پریمیدون (سطح B) حدود ۷۰ درصد از افراد به افسردگی مبتلا می شوند
  • فنی توئین (سطح A) شناخته شده نیست
  • تیاگابین (سطح A) حدود ۳ درصد از افراد به افسردگی مبتلا می شوند
  • توپیرامات (سطح A) حدود ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران دچار افسردگی می شوند
  • ویگاباترین (سطح A) حدود ۱۲٫۱ درصد از بیماران در معرض افسردگی هستند

تاثیر این داروها بر روی افسردگی

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند
داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

تجزیه و تحلیل تلفیقی از ۱۹۹ آزمایش با استفاده از یازده داروی مختلف ضد صرع، نشان داد که میزان خودکشی در بیماران تحت درمان با داروهای ضد صرع در مقایسه با بیماران تحت درمان با دارونماها تقریبا دو برابر بیشتر می باشد (۰٫۴۳٪ در مقایسه با ۰٫۲۴٪). افزایش خطر ابتلا به افکار و رفتار خودکشی در یک هفته پس از شروع درمان با داروهای ضد صرع دیده شد.

علاوه بر این، این خطر در تمام داروهای ضد صرع بدون در نظر گرفتن کارایی آنها، سازگار بود. این موضوع باعث شد سازمان غذا و داروی آمریکا FDA در باره احتمال خطر خودکشی با استفاده از داروهای ضد صرع اعلام خطر کند. با این حال، مهم است که در نظر داشته باشیم که حتی بدون استفاده از سایر داروها میزان افسردگی در بیماران صرعی بسیار بالا (۳۲-۴۸٪) است. از آنجایی که آزمایشات به علت اخلاقی نمی تواند با دارونماها کنترل شوند، دشوار است که بگوییم آیا این میزان بالای افسردگی می تواند به طور مستقیم به استفاده از داروهای ضد صرع نسبت داده شود.

داروهای ضد روان پریشی (سطح C)

داروهای ضد روان پریشی (به عنوان مثال، آریپی پرازول و کوئتیاپین) برای درمان اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی استفاده می شوند. داروهای ضد روان پریشی با مسدود کردن گیرنده ها در مسیرهای دوپامین مغز عمل می کنند. کاهش سطح دوپامین می تواند باعث ایجاد افسردگی شود.

داروهای ضد افسردگی (سطح A)

داروهای ضد افسردگی در درمان بسیاری از بیماری های روانپریشی مانند اختلال افسردگی حاد (MDD) مورد استفاده قرار می گیرند. دسته های مختلفی از داروهای ضد افسردگی وجود دارد:

  • SSRIs (مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین) اثرات سروتونین در بدن را افزایش می دهد
  • SNRIs (مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین و نوراپی نفرین) تاثیرات سروتونین و نوراپی نفرین را در بدن افزایش می دهند
  • TCAs (داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای) اثرات سروتونین و نوراپی نفرین را در بدن افزایش می دهند
  • MAOIs (مهار کننده های مونوآمین اکسیداز)

داروهای ضد افسردگی با خودکشی (افکار خودکشی یا رفتارهای خودکشی) در بیماران زیر ۲۵ سال ارتباط دارند. تجزیه و تحلیل انجام شده بر روی بیش از ۴۴۰۰ کودک و بزرگسال مبتلا به اختلال افسردگی حاد و سایر اختلالات روان پریشی، افزایش خطر ابتلا به خودکشی را نشان داد، با این حال، خودکشی گزارش نشد. تجزیه سنی نشان دهنده کاهش خطر اقدام به خودکشی با افزایش سن بود. در بیماران کمتر از ۱۸ سال، در ۱٫۴٪ از بیماران تحت درمان با داروهای ضد افسردگی موارد خودکشی دیده شد این میزان در بیماران ۱۸ تا ۲۴ ساله ۰٫۰۰۵٪ بود.

در بیماران ۲۵ تا ۶۴ ساله، افزایش خطر اقدام به خودکشی در بزرگسالان دیده نشد، در حالی که در بیماران بالای ۶۵ سال کاهش خطر مشاهده شد. سازمان غذا و داروی آمریکا با توجه به این داده ها از تولیدکنندگان داروهای ضد افسردگی درخواست کرد که برچسب محصولات خود را به روز کنند تا شامل “هشدار جعبه سیاه” برای اطلاع رسانی به بیماران در مورد افزایش خطر ابتلا به خودکشی در بیماران ۱۸ تا ۲۴ ساله باشد.

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند
داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

استروئیدها و هورمون ها

کورتیکواستروئیدها (سطح B)

یکی دیگر از داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند استروئیدها هستند. کورتیکواستروئیدها بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) تاثیر می گذارند، این محور بر انتشار کورتیزول اثر می گذارد که هورمون ترشح شده در شرایط استرس زا است. کورتیکواستروئیدها باعث افزایش میزان کورتیزول در خون می شوند. بیماران با سطوح بالای کورتیزول ممکن است از میزان بالاتری افسردگی برخوردار باشند. علاوه بر این، سطوح کورتیزول بالای غیرطبیعی عمدتا در بیماران مبتلا به اختلال افسردگی حاد دیده می شود.

مطالعات نشان دادند که دوزهای پایین کورتیکواستروئیدها ارتباطی با افسردگی نشان ندادند. با این حال، میزان بروز افسردگی هنگامی که بیماران بیش از ۸۰ میلی گرم در روز معادل آن پردنیزون دریافت کردند، به ۱۸٪ افزایش یافت.

داروهای ضد بارداری خوراکی (سطح B)

داروهای ضد بارداری خوراکی به دلایل مختلف ازجمله تنظیم هورمونی تا کنترل بارداری استفاده می شوند. آنها اغلب حاوی استروژن هستند که اثرات متعددی بر بدن دارد، از جمله کاهش پیریدوکسین. پیریدوکسین برای ساخت انتقال دهنده های عصبی مانند سروتونین و گاما ‌آمینو بوتیریک اسید در سیستم عصبی مرکزی (CNS) مهم است. تخریب سروتونین و گاما ‌آمینو بوتیریک اسید ممکن است خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد.

در واقع، افسردگی رایج ترین دلیل برای قطع داروهای ضد بارداری خوراکی است. یک مطالعه نشان داد که میزان افسردگی در زنانی که دوز کم استروژن (کمتر از ۳۵ میکروگرم) دریافت کردند مشابه با گروه کنترل بود. با این حال، بیمارانی که دوزهای بالاتری از استروژن دریافت کردند، بیشترین میزان افسردگی را داشتند. برای بیماران مبتلا به افسردگی ناشی از داروهای ضد بارداری خوراکی، مکمل پیریدوکسین مفید است.

آگونیست های GnRH (سطح B)

آگونیست های GnRH یا آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (به عنوان مثال، گوسرلین، لوپرورلین، نافارلین و تریپتورلین) استفاده های بسیاری دارند اما عمدتا برای سرکوب استروژن استفاده می شوند. غلظت پایین استروژن در خون با علایم خلقی همراه است، که اغلب باعث ایجاد علایم افسردگی در حدود ۵۰٪ از بیماران می شود. توصیه می شود که بیماران تحت درمان با آگونیست های GnRH قبل از درمان از داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین استفاده کنند.

تاموکسیفن (سطح A)

تاموسیفن، آنتاگونیست مهارکننده استرادیول، برای کاهش میزان استروژن در بیماران مبتلا به سرطان پستان استفاده می شود. غلظت های پایین تر استروژن با علایم خلقی و افسردگی در ۱۵ تا ۲۰ درصد بیماران همراه است.

با این حال، مطالعاتی که این درصد را نشان می دهند عوامل دیگری مانند اثرات بیماری یا واکنش های نامطلوب شیمی درمانی که بیمار در معرض آن قرار دارد را در نظر نگرفتند.

داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند
داروهایی که باعث ایجاد افسردگی می شوند

داروهای ترک سیگار

وارنیکلین (سطح B)

وارنیکلین مهارکننده های نیکوتین را تحریک می کند و یک داروی مفید برای ترک سیگار است. این دارو به کاهش میل به سیگار و ترک سیگار کمک می کند. هم چنین به طور غیر مستقیم ترشح دوپامین را کاهش می دهد. این کاهش سطح دوپامین می تواند منجر به ایجاد علایم افسردگی شود. مطالعات انجام شده بر روی ۴۴۰۰ بیمار نشان داد که درمان با وارنیکلین نسبت به افرادی که درمان دریافت نکردند با افزایش خطر افسردگی همراه است. علاوه بر این، نشان داده شد که حوادث روان شناختی عصبی جدی، مانند خودکشی، در طول نظارت در طی دوران درمان و پس از درمان با وارنیکلین رخ داده است.

عوامل ایمونولوژیک (اینترفرون ها)

اینترفرون آلفا (سطح A) و بتا اینترفرون (سطح A)

اینترفرون ها پروتئین هایی هستند که در هنگام ابتلا به عفونت (ویروسی یا باکتری) به منظور ارتباط با سلول های همسایه و فعال سازی سیستم ایمنی بدن توسط سلول های انسان ساخته و ترشح می شوند. اینترفرون ها در بیماری های چند گانه مانند میاستنی گراویس، مولتیپل اسکلروز، هپاتیت مزمن B و C استفاده می شوند. استفاده از آن با افزایش میزان افسردگی همراه است.

با این حال، یک ارتباط روشن به مکانیسم عمل آن مشخص نشده است. در حال حاضر، ۱۳ تا ۳۳ درصد از بیمارانی که از اینترفرون آلفا استفاده می کنند مبتلا به افسردگی می شوند، این میزان در بیمارانی که از اینترفرون بتا استفاده می کنند ۰ تا ۳۳ درصد می باشد. پیشنهاد می شود بیمارانی که از اینترفرون استفاده می کنند قبل از شروع درمان از داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین استفاده کنند.