داروهای کورتیکواستروئیدی هورمون های انسانی هستند که معمولا به نام استروئیدها بیرونی نامیده می شوند. آن ها شبیه به هورمون کورتیزول (گلوکوکورتیکوئیدها) هستند که توسط غدد آدرنال در بدن انسان ساخته می شوند. داروهای کورتیکواستروئیدی در اشکال مختلف به صورت قرص، اسپری، لوسیون موضعی و تزریق تولید می شوند. این داروها به عنوان داروهای ضد التهابی عمل می کنند و سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کنند. داروهای کورتیکواستروئیدی در کنترل و یا درمان بیماری هایی مانند اگزما، آسم، رینیت، بیماری های التهابی روده و اسکلروز متعدد (ام اس) استفاده می شود. این استروئیدها متفاوت از استروئیدهای آنابولیک است که توسط ورزشکاران استفاده می شود. در ادامه این مطلب می خواهیم شما را با عوارض داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی آشنا کنیم.
داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی عبارتند از:
- بکلومتازون
- بودزونید
- فلوتیکازون
- مومتازون
پزشکان به صورت کلی مزایای داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی را بیش از خطرات و عوارض جانبی آن می دانند. این مزایا عبارتند از:
- عملکرد ریه را بهبود می بخشند.
- حملات آسم را کاهش می دهند.
- منجر به انحطاط بافت های سالم نمی شوند.
- آن ها باعث ایجاد عفونت ریه نمی شوند.
- سرطان، دیابت یا فشار خون بالا ایجاد نمی کند.
اگر چه داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی مزایای زیادی دارد ولی عوارضی نیز به شرح زیر برای بدن ایجاد می کنند.
عوارض داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی
به طور کلی، پزشکان برای درمان و یا کاهش التهاب در راه های هوای از داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی استفاده می کنند. پس بیماران مبتلا به آسم برای تنفس صحیح به این داروها نیاز دارند. داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی باید به طور منظم استفاده شود تا اثرات مثبت خود را نشان دهند. بهبود بیماری در عرض ۳ هفته پس از استفاده دیده می شود و بهترین نتایج پس از ۳ ماه ایجاد خواهد شد.
دوز استفاده از داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی برای هر بیمار متفاوت است. اما به طور کلی دوز بالای ۱۰۰۰ میکروگرم در روز دوز بالایی محسوب می شود. برای اکثر بیماران، دوز کم و استفاده کوتاه مدت از این داروها عوارضی جانبی به همراه ندارد.
در حالی که دوزهای بالا کورتیکواستروئیدهای استنشاقی برای بیماران مبتلا به آسم شدید و مداوم تجویز می شوند. اگر چه، مزایای استفاده از کورتیکواستروئید بیش از خطرات آن است. اما زمانی که به مدت طولانی و دوز زیاد از آن ها استفاده شود، عوارض جانبی زیادی دارد.
مهمترین عوارض جانبی این داروها عبارتند از:
- عوارض جانبی موضعی ناشی از مصرف داروهای کورتیکواستروئیدهای استنشاقی
- سرفه کردن
- خشونت صدا
- کاندیدیازیس دهانی (برفک)
- عوارض جانبی شدید مصرف داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی
استفاده طولانی مدت از دوز بالای استنشاق کورتیکواستروئیدها باعث عوارض جانبی مانند موارد زیر می شود:
- اختلال رشد در کودکان
- کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان. گلوکوکورتیکوئیدها تشکیل استخوان را کاهش داده و موجب تحلیل استخوان با تاثیر مستقیم بر استئوبلاست می شود. این فرایند می تواند به از دست دادن کلسیم از طریق ادرار و کاهش جذب کلسیم از طریق ویتامین D منجر شود. کاهش کلسیم در استخوان ها منجر به تضعیف استخوان می شود.
- عوارض جانبی سیستمیک کورتیکواستروئیدهای استنشاقی نیز بر روی روده تاثیر می گذارد، در نتیجه ذخیره کلی کلسیم در بدن را کاهش می دهد.
- نازک شدن پوست و کبودی
- اختلالات چشم مانند آب مروارید و آب سیاه
برای تشخیص عوارض این داروهای از روش های زیر استفاده می شود:
- اندازه گیری تغییرات رشد در طول استفاده از این داروها در بازه ۲ الی ۴ هفته پس از بالا بردن دوز دارو.
- اندازه گیری تراکم استخوان
- سطح کورتیزول ادراری یا خونی برای بیماران با علائم کبودی پوست بررسی می شود.
- بررسی چشم در بزرگسالان برای ابتلا به آب مروارید و یا گلوکوم.
عوارض داروهای استنشاقی کورتیکواستروئیدی چگونه درمان می شود؟
استراتژی اصلی در درمان عوارض جانبی کورتیکواستروییدهای استنشاقی، کاهش خطرات ناشی از آن است. در این حالت معمولا بعد از بهبود بیماران مبتلا به آسم بین ۲۵ تا ۵۰ درصد دوز دارو کاهش پیدا می کند. با این وجود هرگز نباید مصرف این داروها توسط افراد مبتلا به آسم کاملا قطع شود. در کنار این موارد، آموزش صحیح استفاده از داروها برای بیماران نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
برای به حداقل رساندن عوارض جانبی کورتیکواستروئیدهای استنشاقی پیشنهادات زیر را رعایت کنید:
- هنگامی که بیمار عوارض جانبی خفیف را به دلیل استفاده از کورتیکواستروئیدهای استنشاقی احساس می کند، می تواند در برابر این عوارض دهان را با آب ولرم بشویید و دارو و سایر پس مانده های غذا را از بین ببرد.
- دوز دارو باید به تدریج کاهش بیابد.
- در صورت لزوم فشار خون بررسی و کنترل شود.
- آزمایش تراکم استخوان انجام شده و در صورت لزوم از داروهای محافظت کننده از استخوان استفاده شود.
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی برای کنترل بلند مدت آسم موثرترین روش هستند. دوز پایین این داروها برای درمان آسم معمولا توصیه می شود. در این دوز عوارض جانبی کمی بیمار را تهدید می کند. با استفاده از این داروها عوارض جانبی بد بیماری مانند حملات آسم رخ نمی دهد.
اگر چه این بیماری ها توسط قرص استروئید نیز قابل درمان است اما معمولا قرص ها عوارض جانبی بیشتری دارند. کورتیکواستروئیدهای استنشاقی اغلب در دوزهای پایین برای کودکان و بزرگسالان امن است اما حتما باید توسط پزشک تجویز شوند. عوارض جانبی حاصل از این دارو را می توان با اقدامات پیشگیرانه به حداقل رساند.