دمانس عروقی ؛ نشانه ها، علل، عوامل خطر، روش های پیشگیری و روش های تشخیص و درمان

دمانس عروقی یک اصطلاح عمومی است که به مشکلاتی که در استدلال، برنامه ریزی، قضاوت، حافظه و سایر فرآیندهای اندیشیدن بر اثر آسیب مغزی ناشی از اختلال در جریان خون ورودی به مغز ایجاد می شود، اشاره می کند.

شما می توانید دمانس عروقی را پس از بلوک شریان مغزی که بر اثر سکته مغزی ایجاد می شود، تجربه کنید. اما سکته مغزی همیشه باعث ایجاد دمانس عروقی نمی شود. این که آیا سکته مغزی بر تفکر و استدلال شما تاثیر می گذارد یا خیر، بستگی به شدت و موقعیت سکته دارد. دمانس عروقی می تواند ناشی از دیگر بیماری ها که باعث وارد آمدن خسارت به عروق خونی و کاهش گردش خون می شود و مغز را از اکسیژن حیاتی و مواد مغذی محروم می کند نیز باشد.

عوامل افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی، از جمله فشار خون بالا، کلسترول بالا و سیگار کشیدن نیز خطر ابتلا به آسیب دمانس عروق را افزایش می دهند. کنترل این عوامل می تواند باعث کاهش شانس ابتلا به این بیماری شود.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد نشانه ها، علل، عوامل خطر، روش های پیشگیری و روش های تشخیص و درمان دمانس عروقی صخبت خواهیم کرد.

علائم دمانس عروقی

علائم دمانس عروقی، بسته به بخشی از مغز  که جریان خون در آن ضعیف است می تواند متفاوت باشد. علائم این بیماری اغلب با سایر انواع دمانس، به ویژه آلزایمر، همپوشانی دارند.

علائم دمانس عروق ممکن است به طور ناگهانی پس از سکته مغزی ایجاد شود. هنگامی که تغییر در تفکر و استدلال، به وضوح به سکته مرتبط است، به آن  دمانس پس از سکته مغزی گفته می شود.

یکی دیگر از الگوهای مشخص علائم این بیماری، بعد از سکته مغزی جزئی اتفاق می افتد. در این الگو، تغییر در روند مراحل تفکر به طور قابل توجهی از سطح قبلی عملکرد مغز پایین تر آمده است. این علامت بر خلاف کاهش مداوم و تدریجی عملکرد مغز است که معمولا در بیماری آلزایمر اتفاق می افتد.

اما دمانس عروقی می تواند بسیار به تدریج، درست مثل بیماری آلزایمر نیز رشد کند. دمانس عروقی و آلزایمر اغلب با هم رخ می دهند. مطالعات نشان می دهد که افراد مبتلا به زوال عقل معمولا دارای بیش از یک نوع تغییرات مغزی هستند. بعضی از پزشکان این بیماری را دمانس مخلوط می نامند.

مهمترین علائم این بیماری عبارتند از:

  • گیجی
  • مشکل در توجه و تمرکز
  • کاهش توانایی سازماندهی افکار یا کارهایی که قرار است انجام شود
  • کاهش توانایی تجزیه و تحلیل وضعیت ها و ایجاد یک برنامه موثر و ارتباط آن برنامه با دیگران
  • دشواری در تصمیم گیری برای انجام دادن کارهای
  • مشکلات حافظه
  • بی قراری و تحریک
  • راه رفتن به صورت غیرمعمول
  • نیاز ناگهانی یا مکرر برای ادرار کردن یا عدم توانایی برای کنترل ادرار
  • افسردگی

علل ایجاد این بیماری

دمانس عروقی ناشی از بیماری هایی است که به عروق خونی مغزی آسیب می رسانند و توانایی خود را برای تامین خون، مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز مغز برای انجام کارهای فکری به طور موثر کاهش می دهد.

بیماری های شایعی که ممکن است منجر به دمانس عروقی شوند عبارتند از:

سکته مغزی (انفارکتوس) مسدود کننده شریان مغزی

سکته مغزی که موجب انسداد در شریان مغزی می شود معمولا باعث ایجاد علائمی می شود که ممکن است شامل دمانس عروقی نیز باشد. اما برخی از موارد سکته مغزی علائم قابل توجهی را ایجاد نمی کند. به این حالت “انفارکتوس مغزی خاموش” نیز گفته می شود و خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می دهد.

هم در سکته مغزی خاموش و هم در سکته مغزی آشکار، خطر ابتلا به دمانس عروقی با تعداد انفارکتوس هایی که به مرور زمان رخ می دهد افزایش می یابد. دمانسی که شامل تعداد بسیاری سکته مغزی می شود، دمانس چند انفارکتوسی نامیده می شود.

آسیب دیدن یا ضعف در رگ های خونی

بیماری هایی که باعث ایجاد آسیب درازمدت بر روی رگ های خونی مغز می شوند نیز می توانند منجر به دمانس عروق شود. این بیماری ها که موجب سایش و پاره شدن رگ های خونی بر اثر افزایش سن می شوند عبارتند از:

  • فشار خون بالا
  • سفت شدن سرخرگ ها
  • دیابت
  • لوپوس اریتماتوز
  • خونریزی مغزی
  • آرتریت موقت

عوامل خطر ابتلا به این بیماری

به طور کلی، عوامل خطر ابتلا به دمانس عروقی همانند عوامل خطر ابتلا به بیماری های قلبی و سکته مغزی هستند. عوامل خطر ابتلا به این بیماری عبارتند از:

افزایش سن

خطر ابتلا به دمانس با افزایش سن، افزایش می یابد. وقوع این اختلال قبل از ۶۵ سالگی نادر است. اما زمانی که فرد به ۸۰ و ۹۰ سالگی می رسد، خطر  زیادی او را تهدید می کند.

سابقه حمله قلبی، سکته مغزی یا مینی سکته مغزی

اگر سابقه حمله قلبی داشته باشید، ممکن است خطر ابتلا به مشکل در رگ های خونی منتهی به مغز افزایش یابد. آسیب مغزی که با سکته مغزی یا مینی سکته مغزی (حمله ایسکمیک گذرا) اتفاق می افتد ممکن است خطر ابتلا به دمانس را افزایش دهد.

آترواسکلروز

این بیماری زمانی رخ می دهد که رسوبات کلسترول و سایر مواد (پلاک ها) در شریان ها ایجاد می شود و رگ های خونی باریک می شوند. آترواسکلروز می تواند خطر ابتلا به دمانس عروقی و احتمالا خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را با کاهش جریان خون ورودی به مغز که تغذیه کننده این اندام است، افزایش دهد.

کلسترول بالا

سطح بالای لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) که به اصطلاح “کلسترول بد” نیز نامیده می شود، با افزایش خطر ابتلا به دمانس، و احتمالا با افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر همراه است.

فشار خون بالا

هنگامی که فشار خون بیش از حد بالا می رود، فشار عضلانی بر روی رگ های خونی موجود در همه جای بدن، از جمله مغز وارد می شود. این فشار باعث افزایش خطر ابتلا به مشکلات عروقی در مغز می شود.

دیابت

سطح بالای گلوکز در بدن، عروق خونی را تحریک می کند. آسیب به عروق خونی مغزی می تواند خطر سکته مغزی و ضعف عروقی را افزایش دهد.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن به طور مستقیم بر روی عروق خونی آسیب ایجاد کرده و خطر ابتلا به آترواسکلروز و دیگر بیماری های موثر بر روی گردش خون، از جمله دمانس عروقی را افزایش می دهد.

چاقی

داشتن اضافه وزن یک عامل خطر شناخته شده برای ابتلا به بیماری های عروقی است. بنابراین چاقی احتمال ابتلا به دمانس عروق را افزایش می دهد.

فیبریلاسیون دهلیزی

در این بیماری ریتم قلب غیر طبیعی است و محفظه های بالایی قلب، بدون هماهنگی با محفظه های پایینی شروع به ضرب و شتم سریع و نامنظم می کنند. فیبریلاسیون دهلیزی خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می دهد و موجب ضعف در جریان خون ورودی به مغز و جاهای دیگر بدن می شود.

جلوگیری از این بیماری

سلامت عروق خونی مغزی به طور کلی با سلامت کلی قلب ارتباط دارد. بنابراین حفظ سلامت قلب ممکن است باعث کاهش خطر ابتلا به این بیماری شود.

حفظ فشار خون در محدوده سالم

نگه داشتن فشار خون در محدوده طبیعی می تواند به پیشگیری از آلزایمر و بیماری دمانس کمک کند.

حفظ سطح کلسترول در محدوده سالم

رژیم غذایی سالم، کم چرب و مصرف داروهای کاهش دهنده کلسترول در صورت نیاز، به کسانی که ممکن است در معرض خطر ابتلا به دمانس قرار داشته باشند، با کاهش میزان انباشت پلاک در داخل شریان مغزی، کمک می کند که خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهند.

جلوگیری یا کنترل دیابت

اجتناب از ابتلا به دیابت، با رعایت رژیم غذایی و ورزش کردن، راه دیگری برای کاهش خطر ابتلا به دمانس است. اگر در حال حاضر مبتلا به دیابت هستید، کنترل میزان قند خونتان می تواند به محافظت از عروق خونی موجود در مغز کمک کند.

ترک سیگار

سیگار کشیدن به تمام عروق خونی بدن آسیب می رساند.

ورزش کردن

فعالیت بدنی منظم باید بخش مهمی از برنامه روزانه همه باشد. ورزش علاوه بر تمام مزایایی که دارد، ممکن است به شما در جلوگیری از آسیب منجر به دمانس عروقی کمک کند.

روش های تشخیص

پزشکان تقریبا همیشه می توانند این بیماری را تشخیص دهند. اما هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که نشان دهد شما دمانس عروقی دارید. دکتر تصمیم خواهد گرفت که آیا دمانس عروقی علت اصلی علائم شما می باشد یا خیر؟ سابقه بیماری هایی مانند سکته مغزی یا اختلالات قلبی و عروقی و نتایج آزمایش های زیر ممکن است برای تشخیص این بیماری مفید باشند.

تست های آزمایشگاهی

ابتدا پزشک موارد زیر را با استفاده از تست های اختصاصی بررسی می کند:

  • فشار خون
  • کلسترول
  • قند خون

او همچنین می تواند آزمایش هایی را برای رد کردن سایر علل احتمالی کاهش حافظه و سردرگمی تجویز کند. این علل عبارتند از:

  • اختلالات تیروئید
  • کمبود ویتامین

معاینه عصبی

پزشک احتمالا با آزمایش کلی بدن، سلامت عصبی را بررسی می کند:

  • رفلکس
  • تن و قدرت عضله و بررسی قدرت یک طرف بدن و مقایسه آن با طرف دیگر
  • توانایی بلند شدن از روی صندلی و راه رفتن در اتاق
  • بررسی احساس لامسه و بینایی
  • هماهنگی
  • تعادل

تصویربرداری از مغز

تصاویر مغز می تواند ناهنجاری های ناگهانی ناشی از سکته مغزی، بیماری های رگ های خونی، تومورها و یا تروما را مشخص کند. این عوامل ممکن است باعث تغییر در تفکر و استدلال شود. تصویر برداری از مغز می تواند به پزشک کمک کند تا علل احتمالی دیگر بیماری ها را رد کند.

روش های تصویربرداری مغز که ممکن است پزشک از آن ها برای تشخیص دمانس عروقی استفاده کند عبارتند از:

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن)

برای سی تی اسکن، بیمار روی تختی دراز می کشد. سپس اشعه ایکس از زوایای مختلف از بدن عبور می کند و یک کامپیوتر از این اطلاعات برای ایجاد تصاویر دقیق مقطعی (قطعه ای)  استفاده می کند. این آزمایش بدون درد است و حدود ۲۰ دقیقه طول می کشد.

CT اسکن می تواند اطلاعاتی درباره ساختار مغز ارائه کند و شواهد سکته مغزی، مینی سکته مغزی (حملات ایسکمی گذرا)، تغییر در رگ های خون یا تومورها را تشخیص دهد. گاهی اوقات یک ماده کنتراست به داخل ورید (IV) نیز تزریق می شود.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

در MRI از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می شود. کل این آزمایش می تواند یک ساعت یا بیشتر طول بکشد. MRI بدون درد است، اما برخی افراد بعد از قرار گرفتن در داخل دستگاه و شنیدن سر و صدای آن احساس هراس می کنند. MRI می تواند جزئیات بیشتری را در مورد سکته مغزی و رگ های خونی ارائه کند.

سونوگرافی کاروتید

این روش با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، شریان های کاروتید که از دو طرف گردن به طرف مغز کشیده می شوند، را نشان می دهد. این آزمایش نشانه هایی از تنگ شدن رگ های خونی در نتیجه تجمع رسوبات پلاک یا مشکلات ساختاری را نشان می دهد. این تست ممکن است شامل سونوگرافی داپلر باشد. این آزمایش علاوه بر نشان داده ویژگی های ساختاری، جریان خون در شریان ها را نیز نشان می دهد.

تست های عصبی و روانی

این نوع تست ها توانایی شما را برای موارد زیر اندازه گیری می کنند:

  • صحبت کردن، نوشتن و درک زبان
  • کار با اعداد
  • یادگیری و یادآوری اطلاعات
  • توانایی حل مشکل
  • پاسخگویی به شرایط فرضی

روش های درمان دمانس عروقی

کنترل بیماری های زمینه ای و عوامل خطر

کنترل شرایطی که بر سلامت عمومی قلب و عروق خونی تأثیر می گذارد، گاهی اوقات سرعت شکل گیری دمانس عروقی را کاهش می دهد و گاهی اوقات از بدتر شدن بیماری جلوگیری می کند. با توجه به وضعیت فردی، پزشک ممکن است داروهایی را برای موارد زیر تجویز کند:

  • پایین آوردن فشار خون
  • کاهش سطح کلسترول
  • جلوگیری از لخته شدن خون و باز نگه داشتن شریان ها
  • کنترل قند خون

داروهای آلزایمر

اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) داروی خاصی را برای درمان تغییرات در قضاوت، برنامه ریزی، حافظه و سایر فرآیندهای ذهنی ناشی از دمانس عروقی تایید نکرده است. با این حال، برخی از داروهای تایید شده توسط FDA که برای درمان این علائم تجویز می شوند و ممکن است به افراد مبتلا به زوال عقلی نیز کمک کنند عبارتند از:

مهار کننده های کولین استراز از جمله دونپزیل، گالانتامین و ریواستیگمین با افزایش سطح مواد شیمیایی پیام رسان در مغز که در فرایند حافظه و قضاوت دخیل هستند به بیماران کمک می کنند. عوارض جانبی این داروها می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • تهوع
  • استفراغ
  • گرفتگی عضلانی
  • اسهال

ممانتین یک پیام رسان شیمیایی دیگر در مغز است که برای پردازش، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات کاربرد دارد. عوارض جانبی آن نیز شامل موارد زیر است:

  • سردرد
  • یبوست
  • سردرگمی
  • سرگیجه