رژیم غذایی دیابتی و اثر رژیم های غذایی مختلف بر روی شاخص قند خون

بیماران دیابتی همیشه به دنبال بهترین رژیم غذایی دیابتی به منظور کنترل بهینه سطح قند خون (گلوکز) هستند. در بیانیه ای که در سال ۲۰۱۳ توسط انجمن دیابت آمریکا منتشر شده آمده است که، یک رژیم غذایی مخصوص برای بیماران دیابتی وجود ندارد. با این حال، پزشکان از برخی از رژیم ها به عنوان وسیله ای برای کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت یا کسانی که در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار دارند استفاده می کنند. غذاهای موجود در فهرست این رژیم ها با کاهش وزن، قند خون را بهبود می بخشند.

رژیم غذایی دیابتی

دیابت یک بیماری متابولیکی است که در آن تولید، تشخیص و یا استفاده از انسولین در بدن غیر معمول است. این فرایند باعث ایجاد غلظت قند خون در بدن می شود. بنابراین کسانی که مبتلا به دیابت هستند نیاز به مصرف مواد غذایی دارند، که قند خونشان را تحت تاثیر قرار ندهند. مواد غذایی زیر اصولا در قند خون تغییر ایجاد می کنند:

  • کربوهیدرات
  • سبزیجات نشاسته ای
  • میوه ها
  • شیر و محصولات لبنی
  • غذاهایی فراوری شده حاوی شکر اضافی

گلوکز ناشتا و هموگلوبین A1c یا همان HbA1c دو نشانگر اصلی برای کنترل قند خون هستند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت به بررسی برخی از الگوهای رژیم غذایی و نحوه تاثیر آن ها در مدیریت دیابت پرداخته ایم. الگوهای غذایی بررسی شده در این مطلب عبارتند از:

  • رژیم کم کربوهیدرات
  • رژیم حاوی شاخص گلیسمی پایین
  • رژیم غذایی مدیترانه ای
  • رژیم گیاهخواری
  • رژیم وگان

رژیم غذایی دیابتی ؛ رژیم کم کربوهیدرات

رژیم غذایی دیابتی و اثر رژیم های غذایی مختلف بر روی شاخص قند خون
رژیم غذایی دیابتی و اثر رژیم های غذایی مختلف بر روی شاخص قند خون

از آنجا که کربوهیدرات بر قند خون تاثیر می گذارد، طبیعی است که بیماران دیابتی باید میزان مصرف کربوهیدرات خود را محدود کنند. برای برخی از این بیماران حتی ضروری است که مصرف کربوهیدرات به حداقل برسد. مشکل این است که هیچ تعریف جهانی از رژیم غذایی با کربوهیدرات کم، متوسط یا بالا وجود ندارد. هر تحقیقی تعریف خاص خود را از این رژیم ها دارد.

در تحقیقات گسترده ای که از آزمایشات تصادفی کنترل شده بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ به دست آمده، اثرات رژیم های کم کربوهیدرات (۱۳۰ گرم کربوهیدرات یا ۲۶ درصد کل کالری استفاده شده در روز)، نسبت به رژیم های غذایی حاوی کربوهیدرات زیاد (بیشتر از ۲۳۰ گرم کربوهیدرات یا بیشتر از ۴۵٪ کل کالری استفاده شده در روز) بر وزن، HbA1c و لیپید ها بررسی شد. تحقیقات نشان داد که یک رژیم کم کربوهیدرات برای بهبود کنترل قند خون در کوتاه مدت موثر است. اما تغییرات آن در طولانی مدت ادامه نمی یابد.

همچنین تحقیقات مشخص کرد که رژیم های غذایی کم کربوهیدرات در دستیابی به کنترل قند خون برتر از دیگر رژیم های غذایی نیستند. در واقع، یک آزمایش که اخیرا انجام شده نشان داد که رژیم غذایی حاوی کربوهیدارت کم نسبت به رژیم حاوی کربوهیدرات زیاد با کالری های مشابه، باعث بهبود مشابه در HbA1c و گلوکز ناشتا می شوند.

علاوه بر این، رژیم های کم کربوهیدرات گاهی برای سلامتی ما زیان بار هستند. رژیم های کم کربوهیدرات حاوی پروتئین بالاتری می باشند. پروتئین زیاد ممکن است به عملکرد کلیه ها آسیب برساند. علاوه بر این، رژیم غذایی کم کربوهیدرات در دراز مدت ممکن است تاثیر منفی بر روی متابولیسم کلسیم، کیفیت مواد مغذی ضروری موجود در کربوهیدرات ها و خطر بیماری های قلبی عروقی داشته باشد. در واقع بررسی و متاآنالیزهای انجام شده گزارش دادند که رژیم های کم کربوهیدرات با ریسک قابل ملاحظه ای از مرگ و میر در همه موارد همراه بودند. همه این ها نشان می دهد که رعایت رژیم غذایی کم کربوهیدرات به مدت طولانی بدون نظارت پزشک، به ویژه هنگامی که هیچ تعریف واضحی برای این رژیم وجود ندارد می تواند برای بدن مضر باشد.

رژیم غذایی دیابتی ؛ رژیم با شاخص گلیسمی پایین

مشابه رژیم غذایی کم کربوهیدرات، محدودیت در خوردن غذاهایی با شاخص گلیسمی بالا (GI) تاثیراتی را بر روی قند خون دارد. GI اندازه گیری می کند که یک ماده حاوی کربوهیدرات در مقایسه با یک ماده مرجع، گلوکز یا نان سفید چقدر باعث افزایش قند خون می شود. طبق گزارش انجمن دیابت آمریکا، نمونه هایی از مواد غذایی حاوی GI بالا عبارتند از:

  • دونات
  • پوسته ذرت
  • بلغور جو دوسر فوری
  • خربزه

نمونه هایی از مواد غذایی با GI کم نیز عبارتند از:

  • بلغور جو دوسر
  • سیب زمینی شیرین
  • سبزیجات غیر نشاسته ای
  • هویج
  • حبوبات
  • عدس

بررسی ها انجام شده بر روی تجربیات، مقایسه ای را بین رژیم غذایی حاوی شاخص گلیسمی پایین و رژیم غذایی حاوی شاخص گلیسمی بالا انجام داده اند. نتایج حاصل از این تحقیقات با هم کمی متفاوت هستند. برخی مطالعات نشان دادند که رژیم غذایی با GI پایین به طور قابل توجهی HbA1c را کاهش می دهد. اما مطالعات دیگر هیچ تفاوتی را بین این دو رژیم نشان نمی دهند. از طرفی هنگامی که یک رژیم غذایی کاهش وزن با تکیه بر شاخص گلیسمی پایین، با یک رژیم غذایی کاهش وزن معمولی مقایسه شد، مشخص گردید که هر دو رژیم به تنهایی HbA1c را به میزان قابل توجهی کاهش می دهند، اما کاهش ایجاد شده این دو رژیم در مقایسه با یکدیگر بسیار متفاوت بود. این موضوع نشان می دهد که رژیم غذایی کاهش وزن متکی بر شاخص گلیسمی پایین به طور موثر به بهبود قند خون کمک می کند.

مانند رژیم غذایی کم کربوهیدرات، هیچ توافقی در مورد تعریف رژیم غذایی حاوی شاخص گلیسمی بالا یا پایین وجود ندارد. برای موارد پیچیده تر، GI می تواند تحت تأثیر بسیاری از عوامل مانند موارد زیر باشد:

  • روش پخت و پز (به عنوان مثال، سبزیجات پخته شده در مقابل سبزیجات خام)
  • زمان پخت (به عنوان مثال، ماکارونی نیم پز در مقابل پاستا نرم)
  • انواع مواد غذایی (به عنوان مثال، برنج سفید دانه بلند در مقابل برنج سفید دانه کوتاه)
  • شیرینی غذا (به عنوان مثال، موز رسیده در مقابل موز نارس)

علاوه بر این، GI یک ماده غذایی به صورت انفرادی متفاوت از شاخص گلیسمی مواد غذایی می باشد که با هم مصرف می شوند. GI همچنین مقدار کربوهیدرات را در اندازه غذا یا یک وعده حساب نمی کند. در نهایت، بسیاری از غذاهای مغذی دارای GI بالاتری نسبت به غذاهایی هستند که ارزش غذایی کمتری دارند. مثلا جو دوسر دارای GI بالاتری نسبت به شکلات و عسل است. اما بلغور جو دوسر نسبت به شکلات و عسل ارزش غذایی بیشتری دارد. این در حالی است که از شکلات و عسل نمی توان به عنوان یک وعده غذایی استفاده کرد. شاخص گلیسمی شاخص قابل اعتمادی برای تاثیر مواد غذایی روی قند خون نیست.

رژیم غذایی دیابتی ؛ رژیم غذایی مدیترانه ای

رژیم غذایی دیابتی و اثر رژیم های غذایی مختلف بر روی شاخص قند خون
رژیم غذایی دیابتی و اثر رژیم های غذایی مختلف بر روی شاخص قند خون

الگوی رژیم غذایی مدیترانه ای غنی از سبزیجات، میوه ها، دانه های جامد و روغن زیتون به عنوان منبع اولیه چربی، مقادیر کم و متوسطی از لبنیات، تخم مرغ، ماهی و غذاهای دریایی، مرغ و الکل و گوشت قرمز و قند بسیار کم است. در بررسی اخیر که در آن رابطه بین رژیم غذایی مدیترانه ای و قند خون در مبتلایان به دیابت بررسی شد مشخص گردید که، پس از ۲ ساعت از مصرف این نوع رژیم غذایی HbA1c عددی متوسط رو به پایین را نشان داد.

یکی دیگر از تحقیقات سیستماتیک، اثرات رژیم غذایی حاوی کربوهیدرات کم، گیاهان زیاد، با شاخص GI پایین، فیبر بالا و پر پروتئین در مقایسه با رژیم های کنترل شده حاوی چربی کم، GI بالا و پروتئین کم را مورد بررسی قرار داد. محققان نتیجه گرفتند که رژیم غذایی مدیترانه ای حاوی کربوهیدرات، GI و پروتئین کم در مقایسه با رژیم کنترل شده منجر به بهبود بیشتری در HbA1c می شود. مطالعات متعدد برای بررسی اثرات رژیم غذایی مدیترانه ای بر روی دیابت ادامه دارد.

علیرغم منافع بالقوه رژیم مدیترانه ای، باید گفت که این رژیم بدون ایراد نیست. از آنجا که این رژیم غذایی بر روی غذاهای تازه تمرکز می کند، زمان و انرژی لازم برای برنامه ریزی، خرید و تهیه مواد اولیه آن زیاد است. افرادی که وضعیت اقتصادی اجتماعی پایینی دارند ممکن است نتوانند از عهده رعایت این رژیم بر بیایند. علاوه بر این، رژیم غذایی مدیترانه یک الگوی غذایی است، نه یک ابزار کاهش وزن.

رژیم غذایی دیابتی ؛ رژیم گیاهخواری یا وگان

برخی از گیاهخواران و وگان ها تنها از مصرف گوشت حیوانات اجتناب می کنند. اما برخی از آن ها پا را فراتر نهاده و از تمام محصولات حیوانی نظیر تخم مرغ، لبنیات و محصولات لبنی نیز استفاده نمی کنند. یک بررسی سیستماتیک و متاآنالیز ناشی از آزمایش های بالینی که در مورد بررسی ارتباط رژیم های گیاهی و کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ انجام شد نشان داد که این رژیم ها با کاهش قابل توجهی در میزان HbA1c و کاهش غیرمستقیم قند خون ناشتا همراه هستند. رژیم گیاه خواری تقریبا شبیه رژیم غذایی مدیترانه ای است و یک الگوی تغذیه ای سنگین و گیاهی دارد که رعایت آن کمی دشوار است.

آیا تاثیر این رژیم ها بر قند خون ناشی از کاهش وزن است؟

کاهش وزن یک عامل شناخته شده برای کنترل قند خون است. از آنجایی که بیشتر مطالعات مربوط به این رژیم ها نشان داده اند که این گونه غذا خوردن باعث کاهش وزن می شود، اگر تاثیر آن ها بر میزان قند ناشی از الگوهای غذایی یا کاهش وزن نباشد، می توان گفت که هنوز این تاثیر ناشناخته است. بنابراین، بررسی سیستماتیک به منظور تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از کارآزمایی های کنترل شده تصادفی برای یافتن پاسخ این سوال انجام شد. نتایج این آزمایشات نشان داد که رژیم غذایی مختلف با میانگین کاهش وزن بین گروه ها متفاوت به طور معنی داری تفاوت نیست. نتایج نشان دادند که عوامل مستقل از کاهش وزن مانند GI پایین، کربوهیدرات و چربی کم ممکن است بر روی HbA1c اثر مثبتی داشته باشند.

نتیجه

به طور خلاصه باید گفت که یک رژیم غذایی دیابتی واحدی وجود ندارد. به جای پیروی از یک رژیم غذایی خاص، احتمالا ضروری است که از اطلاعات فیزیولوژیک بیمار، غذاهایی که قند خونشان را بالا می برند، پاسخ فردی به غذاهای خاص، فعالیت بدنی و مدیریت وزن برای کنترل قند خون استفاده شود. هر رژیمی که قصد ادامه آن را دارید، باید با وضعیت اجتماعی و شخصی شما سازگار باشد. همچنین این رژیم باید تحت نظر پزشک و متخصص تغذیه و با شناخت بیشتر از این که چطور غذا بر قند خون تاثیر می گذارد رعایت شود. به این ترتیب می توان کنترل بهتری بر روی دیابت داشت.