بیماری های دردناکی مانند نقرس و سنگ کلیه هر ساله میلیون ها انسان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهند. خوشبختانه هر دو بیماری با ایجاد چند تغییر در امور روزمره و پیروی از یک رژیم غذایی کم پورین به خوبی قالب کنترل هستند. رژیم غذایی کم پورین نه تنها می تواند در پیشگیری از این بیماری های جدی موثر باشد و باعث کاهش میزان پورین در بدن شود بلکه می تواند با در اولویت قرار دادن غذاهای سالم و کامل مانند میوه و سبزیجات، میزان مصرف مواد مغذی مهم را نیز افزایش دهد. به علاوه پیگیری رژیم غذایی نقرس کار آسانی است و علاوه بر کارآیی بالا، مدیریت علائم و جلوگیری از شعله ور شدن آنها را ساده می کند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت هر آنچه را که باید در مورد رژیم غذایی نقرس بدانید، از جمله نحوه پیروی و تاثیر آن بر روی بدن را توضیح می دهیم.
پورین چیست؟
پورین ها نوعی ترکیب ارگانیک هستند که در غذاهای مختلفی یافت می شوند اما در بدن نیز به طور طبیعی تولید می شوند. از نظر شیمیایی پورین ها و پیریمیدین بلوک های ساختاری DNA را تشکیل می دهند و در حفظ سلامت کلی بدن نقش اساسی دارند.
پورین در بدن به اسید اوریک تبدیل می شود. این ترکیب می تواند کریستال هایی را تشکیل دهد که در مفاصل جمع شده و به نقرس منجر شوند. نقرس نوعی آرتروز است که باعث درد و التهاب شدید می شود. به همین دلیل رژیم غذایی کم پورین برای افراد مبتلا به نقرس مفید بوده و در اغلب موارد برای جلوگیری از ایجاد اسید اوریک در خون توصیه می شود.
رژیم غذایی نقرس گاهی اوقات برای کسانی که دارای سنگ کلیه هستند و سنگشان ناشی از تولید اسید اوریک در بدن است مفید می باشد.
رژیم غذایی نقرس چیست؟
رژیم غذایی کم پورین یا همان رژیم غذایی نقرس شامل کاهش میزان مصرف برخی از مواد غذایی خاص برای کاهش مسیرهای متابولیسم پورین است. این مسیرها وظیفه تبدیل پورین به اسید اوریک را بر عهده دارند.
مصرف مواد غذایی سالمی مانند میوه، سبزیجات، آجیل، دانه ها و حبوبات به عنوان بخشی از رژیم غذایی نقرس توصیه می شود. در حالی که مصرف موادی مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی و گوشت ارگان های داخلی بدن حیوانات مانند دل و جگر باید فقط در حد اعتدال مصرف شوند.
در این رژیم خوراکی های پر از فروکتوز که نوعی قند ساده است نیز باید محدود شود. فروکتوز در داخل بدن به پورین تبدیل می شود و می تواند سطح اسید اوریک در بدن را افزایش دهد. اگرچه فروکتوز به طور طبیعی در میوه ها یافت می شود، اما این مواد غذایی حاوی فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی نیز هستند و به این ترتیب می توانند اثرات منفی ناشی از فروکتوز را جبران کنند.
در مقابل نوشابه، آب میوه و غذاهای فرآوری شده همگی حاوی مقدار زیادی فروکتوز هستند و باید مصرف آنها در رژیم غذایی کم پورین محدود شود.
رعایت رژیم های حاوی پورین کم برای افرادی که دچار نقرس یا انواع خاصی از سنگ کلیه هستند، جهت جلوگیری از شعله ور شدن و به حداقل رساندن علائم توصیه می شود. رژیم غذایی کم پورین گاهی اوقات برای جلوگیری از شکل گیری سنگ کلیه اسید اوریک در نژادهای خاصی از سگ ها که ممکن است مستعدتر باشند تجویز می شود.
فواید رژیم غذایی نقرس
جلوی شعله ور شدن علائم نقرس را می گیرد
نقرس نوعی آرتروز است که با تورم، درد و قرمزی مفاصل مشخص می شود. خوشبختانه فقط ایجاد چند تغییر جزئی در رژیم غذایی می تواند به جلوگیری از شعله ور شدن و کاهش علائم نقرس کمک کند.
به عنوان مثال براساس نتایج مطالعه ای که در سال ۲۰۱۲ در بوستون انجام شد؛ مصرف مکرر غذاهای غنی از پورین خطر حملات مکرر نقرس را در بین افراد مبتلا به نقرس افزایش می دهد. مطالعه دیگری که در مجله Clinical Nutrition of Asia Pacific Journal منتشر شده حاکی از آن است که مصرف منظم غذاهای غنی از پورین مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی و الکل موجب افزایش اسید اوریک در خون می شود.
در برابر سنگ کلیه از بدن محافظت می کند
انواع خاصی از سنگ کلیه وجود دارد که در اثر تولید اسید اوریک زیاد در بدن شکل می گیرند. افزایش دفع اسید اوریک از طریق ادرار باعث اسیدی تر شدن ادرار می شود و شکل گیری سنگ های اسید اوریکی را آسان تر کرده و باعث ایجاد علائمی مانند کمردرد، تهوع، استفراغ، تب، لرز و خون در ادرار می شود.
یک مطالعه که در ایران انجام شده است نشان می دهد؛ افزایش مصرف غذاهای غنی از پورین با شانس بیشتر برای ابتلا به سنگ کلیه ارتباط دارد. یک بررسی که در سال ۲۰۱۳ توسط Universidade Federal de Soo Paulo منتشر شده نیز خاطر نشان کرد که کاهش مصرف پروتئین حیوانی می تواند به کاهش پورین و دفع اسید اوریک منجر شده و برای جلوگیری از سنگ کلیه مفید باشد.
غذاهای متراکم و مغذی را در اولویت قرار می دهد
مصرف مواد مغذی مانند میوه، سبزیجات، آجیل، دانه ها و حبوبات به عنوان بخشی از یک برنامه غذایی کم پورین توصیه می شود. در ضمن مصرف سایر مواد غذایی مانند گوشت قرمز، گوشت فرآوری شده و الکل نیز باید در این رژیم محدود شود.
این الگوی غذایی نه تنها می تواند مواد مغذی مورد نیاز بدن را برایمان تامین کند؛ بلکه می تواند برای جلوگیری از کمبودهای غذایی و همچنین علائمی مانند خستگی، ریزش مو، ضعف و یبوست نیز موثر باشد.
مواد غذایی مجاز
لیست مواد غذایی کم پورین بسیار متعادل و حاوی مجموعه ای از ترکیبات سالم از جمله میوه، سبزیجات، آجیل، دانه ها و حبوبات است. در اینجا به چند مورد از موادی که می توان به عنوان بخشی از برنامه غذایی کم پورین از آنها استفاده کرد اشاره می کنیم:
میوه هایی مانند:
- سیب
- پرتقال
- موز
- گلابی
- هلو
- ملون
- انواع توت
سبزیجاتی مانند:
- کلم بروکلی
- گل کلم
- سیب زمینی
- کدو سبز
- هویج
- سیر
- پیاز
- کلم بروکسل
آجیل هایی مانند:
- بادام
- گردو
- آجیل ماکادامیا
- پسته
- بادام زمینی
دانه هایی مانند:
- تخم چیا
- تخم کتان
- تخم کنف
- تخمه کدو
- تخمه آفتابگردان
حبوباتی مانند:
- لوبیا
- نخود فرنگی
- عدس
- نخود
- بادام زمینی
غلات سبوس دار مانند:
- جو دوسر
- ارزن
- کینوا
- کوسکوس
- فارو
- گندم سیاه
- جو
محصولات لبنی مانند:
- شیر
- ماست
- پنیر
- کفیر
- کره گیاهی
- زرده و سفیده تخم مرغ
ادویه جاتی مانند:
- دارچین
- فلفل سیاه
- زردچوبه
- زنجبیل
- گشنیز
- پونه کوهی
- ریحان
نوشیدنی هایی مانند:
- آب
- چای
- قهوه
مواد غذایی غیرمجاز
گوشت فرآوری شده، ماهی و گوشت ارگان های داخلی بدن حیوانات همه نمونه هایی از غذاهای پرمصرفی هستند که باید در رژیم غذایی کم پورین مصرف آنها محدود شود. در اینجا به برخی از مواد کلیدی غنی از پورین که باید در حد اعتدال استفاده شوند اشاره می کنیم:
گوشت اندام های داخلی بدن حیوانات مانند:
- قلوه
- جگر
- دل
غذاهای دریایی مانند:
- ماهی قزل آلا
- خرچنگ
- شاه ماهی
- ساردین
- ماهی تن
- ماهی خال مخالی
گوشت های قرمز مانند:
- گوشت گاو
- گوشت بره
- گوشت خوک
گوشت شکار مانند:
- گوشت گوزن
- گوشت اردک
- گوشت گوساله
- گوشت آهو
گوشت های فرآوری شده مانند:
- ژامبون
- هات داگ
- سالامی
- سوسیس
کربوهیدرات های تصفیه شده مانند:
- کیک های آماده
- کوکی ها
- کراکر
- نان سفی
- ماکارونی
نوشیدنی های الکلی مانند:
- آبجو
- شراب
- سایر مشروبات الکلی
شیرین کننده هایی مانند:
- شربت ذرت با فروکتوز بالا
- شربت آگاو
- عسل
نوشیدنی های شیرین و قندی مانند:
- نوشابه
- آب میوه
- نوشیدنی های ورزشی
- چای شیرین
برخی از ترکیبات گیاهی دیگر نیز ممکن است حاوی پورین باشند. این ترکیبات عبارتند از:
- اسفناج
- گل کلم
- قارچ
- لوبیا
- نخود فرنگی
با این حال تحقیقات به طور کلی نشان داده اند که این سبزیجات پر از پورین بر روی میزان اسید اوریک خون مانند محصولات حیوانی موثر نیست و می توان از آنها به عنوان بخشی از رژیم غذایی کم پورین در حد اعتدال استفاده کرد.
نکاتی برای پیروی از این رژیم غذایی
پیروی از رژیم غذایی کم پورین دشورا نیست. در واقع فقط باید مصرف انواع غذاهای سرشار از مواد مغذی که به مقدار پورین کمی دارند مانند میوه، سبزیجات، آجیل و دانه ها را در دستور کار خود قرار داده و در عین حال از مصرف گوشت ارگان ها، گوشت های فرآوری شده، گوشت شکار و انواع خاصی از غذاهای دریایی اجتناب کنید.
کاهش مصرف الکل نیز می تواند به کاهش مصرف پورین کمک کند و سطح اسید اوریک را در بدن کم نگه دارد. طبق یک مطالعه که در Clinical Rheumatology منتشر شده است، افزایش مصرف الکل با خطر ابتلا به نقرس همراه است.
همچنین هیدراته نگه داشتن بدن و نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز بسیار حائز اهمیت است. آب می تواند به افزایش دفع اسید اوریک از طریق ادرار کمک کرده و از تجمع این ترکیب در بدن جلوگیری کند. بنابراین بهتر است که همیشه یک لیوان آب در دسترس داشته باشید یا سعی کنید برای یادآوری ساعت زنگدار کوک کنید تا در طول روز آب بیشتری بنوشید.
خطرات و عوارض جانبی این الگوی غذایی
اگرچه رژیم کم پورین اغلب برای به حداقل رساندن حملات نقرس و کاهش علائم این بیماری توصیه می شود، اما استفاده از دارو و سایر روش های درمانی نیز ممکن است لازم باشد. به عنوان مثال داروهای ضد التهابی معمولاً برای تسکین علائم تجویز می شوند و داروهای دیگری نیز برای کاهش تولید اسید اوریک در بدن استفاده می شوند.
علاوه بر این به خاطر داشته باشید که رعایت رژیم غذایی کم پورین ممکن است در پیشگیری از همه نوع سنگ کلیه‌ای موثر نباشد. در حقیقت اگر سنگ اگزالات کلسیم، سیستین یا سنگ استرویت دارید، ممکن است سایر رژیم های غذایی برایتان موثرتر باشد.
از آنجا که بسیاری از پروتئین های حیوانی حاوی پورین ها سرشار از مواد مغذی مهم دیگر مانند روی، آهن و اسیدهای چرب امگا ۳ هستند؛ ضمن رعایت این برنامه غذایی باید از دریافت این ویتامین ها و مواد معدنی از طریق مصرف منابع دیگر مطمئن شوید.
اگرچه می توانید از غذاهای سرشار از مواد مغذی مانند گوشت گاو و غذاهای دریایی در حد اعتدال به عنوان بخشی از این رژیم غذایی استفاده کنید؛ اما یادتان نرود که باید از مواد غذایی سالمی مانند سبزیجات، لوبیا، آجیل و دانه ها بیشتر استفاده کنید تا از هرگونه کمبود در رژیم غذایی به این شیوه جلوگیری شود.
منابع:
- Gout prevalence and predictors of urate-lowering therapy use: results from a population-based study
- Purine-rich foods intake and recurrent gout attacks
- Dietary factors and risk of gout and hyperuricemia: a meta-analysis and systematic review
- The association between dietary intakes and stone formation in patients with urinary stones in Shiraz
- Optimum nutrition for kidney stone disease
- The Association of Dietary Intake of Purine-Rich Vegetables, Sugar-Sweetened Beverages and Dairy with Plasma Urate, in a Cross-Sectional Study
- A meta-analysis of alcohol consumption and the risk of gout
- Alcohol intake and risk of incident gout in men: a prospective study