ریفلاکس صفرا هنگامی رخ می دهد که صفرا که یک مایع گوارشی تولید شده در کبد است، به معده و مری باز می گردد. ریفلاکس صفرا از معده ممکن است با ریفلاکس اسید از معده همزمان با هم رخ دهند. اما این دو بیماری از یکدیگر کاملا مجزا هستند. این موضوع که آیا رفلاکس صفرا بیماری جدی و خطرناکی است هنوز مورد بحث است. مظنون اصلی این نوع رفلاکس، عدم پاسخگویی بدن به داروهای قدرتمند ضد اسید و مهارکننده های اسید است.
بر خلاف رفلکس اسید، ریفلاکس صفرا، معمولا به طور کامل توسط تغییر در رژیم غذایی و یا شیوه زندگی کنترل نمی شود. به این دلیل درمان آن شامل دارو و یا در موارد شدید، عمل جراحی است. در ادامه این مقاله مجله پیام سلامت به نشانه ها، علل، عوارض، تشخیص و درمان ریفلاکس صفرا خواهیم پرداخت.
علائم ریفلاکس صفرا
تشخیص تمایز بین رفلاکس اسید معده به مری و رفلاکس صفرا می تواند مشکل باشد. زیرا علائم و نشانه این دو بیمار بسیار مشابه هستند، و ممکن است همان زمان رخ دهند. این همزمانی نمی تواند نقش رفلاکس صفرا در رفلاکس اسید را ثابت کند.
نشانه ریفلاکس صفرا و علائم آن عبارتند از:
- درد شکم به خصوص در قسمت بالایی آن که ممکن است شدید باشد
- سوزش مکرر سر دل، احساس سوزش در قفسه سینه که گاهی اوقات به گلو گسترش می یابد، همراه با احساس طعم ترش در دهان
- حالت تهوع
- استفراغ یک مایع زرد مایل به سبز (صفرا)
- سرفه یا گرفتگی صدا
- کاهش وزن بدون دلیل
چه هنگامی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر کدام از نشانه های ذکر شده بالا را بیش از یک هفته است که دارید و یا اگر در حال کاهش وزن ناخواسته هستید، پیشنهاد می شود که به پزشک مراجعه کنید. همان طور که گفتیم، بیماری رفلاکس صفرا، به تنهایی و با داروهای خانگی قابل درمان نیست و شما برای درمان آن نیاز به مصرف دارویی دارید که پزشک بنابر شرایط و علائم شما تجویز کرده است. ضمن این که ممکن است به درمان های دیگری نیز نیاز داشته باشید.
علت ایجاد بیماری ریفلاکس صفرا
صفرا مایع زرد رنگ مایل به سبز است که برای هضم چربی ها، از بین بردن سلول های فرسوده قرمز خون و سموم خاص از بدن شما ضروری است. صفرا در کبد تولید شده و در کیسه صفرا ذخیره می شود.
مصرف یک وعده غذایی که شامل حتی مقدار کمی چربی باشد، سیگنالی را به کیسه صفرا می فرستد تا این کیسه صفرای جمع آوری شده خود را برای هضم چربی آزاد کند. این ماده از طریق دو لوله نازک (مجرای سیستیک و مجرای صفراوی مشترک) به قسمت بالای روده کوچک (دئودنوم) راه پیدا می کند.
ریفلاکس صفرا به داخل معده
صفرا و مخلوط مواد غذایی در دوازدهه و از طریق دریچه پیلور، که یک حلقه سنگین عضله واقع در خروجی معده است، وارد روده کوچک می شوند. دریچه پیلور برای ورود مواد غذایی به روده کوچک، معمولا فقط مقدار کمی (حدود ۳٫۵ میلی لیتر) باز می شود. اگر میزان باز شدن این درچه کمتر از این حد باشد، مواد گوارشی به داخل معده باز می گردد. در بسیاری از موارد، رفلاکس صفرا، به دلیل عملکرد نادرست دریچه معده در بسته شدن ایجاد می شود.
ریفلاکس صفرا به داخل مری
زمانی که درچه پایینی مری دچار اختلال در عملکرد شده باشد صفرا و اسید معده می توانند به مری ریفلاکس کنند. اسفنکتر تحتانی مری، ماهیچه ای است که مری و معده را جدا می کند. این دریچه به طور معمول فقط به اندازه کافی، آن هم زمان ورود غذا به معده باز می شود. اما اگر عضلاتش ضعیف یا شل شده باشند، صفرا می تواند به مری راه پیدا کند.
چه عواملی ریفلاکس را ایجاد می کند؟
ریفلاکس صفرا ممکن است توسط موارد زیر ایجاد شود:
- عوارض جراحی: اعمال جراحی معده، از جمله حذف کل معده (گاستروکتومی) و جراحی بای پس معده برای کاهش وزن، مسئول بسیاری از ریفلاکس های صفرا است.
- زخم های گوارشی: زخم گوارشی می تواند دریچه پیلور را مسدود کند. به طوری که باز و بسته شدن آن برای خالی شدن سریع معده امکان پذیر نباشد. در چنین شرایطی مواد غذایی در معده راکد می مانند و فشار داخل معده افزایش پیدا می کند. این موضوع باعث می شود که صفرا و اسید معده وارد مری شوند.
- جراحی کیسه صفرا (کوله سیستکتومی): افرادی که کیسه صفرا خود را برداشته اند، ریفلاکس صفرا را به طور قابل توجهی بیش از افرادی که این عمل جراحی را نداشته اند، تجربه می کنند.
عوارض ناشی از ریفلاکس صفرا
مخاط چسبنده به معده، از آسیب وارده توسط اسید معده به آن محافظت می کند. اما مری چنین پوشش محافظی را ندارد. بنابراین ممکن است رفلاکس اسید و صفرا موجب ایجاد آسیب دائمی به بافت مری شود. ترکیبی از رفلاکس صفرا و اسید خطر ابتلا به عوارض زیر را افزایش می دهد:
GERD: سوزش سر دل گاه به گاه، معمولا جای نگرانی ندارد. اما سوزش مکرر و مستمر سردل، شایع ترین علامت رفلاکس است و نشان دهنده یک مشکل جدی است که به طور بالقوه باعث تحریک و التهاب بافت مری (ازوفاژیت) می شود. GERD اغلب به دلیل اسید بیش از حد در معده ایجاد می شود.
مری بارت: این بیماری شدید می تواند زمانی رخ دهد که مری در معرض طولانی مدت اسید معده، و یا اسید و صفرا با هم قرار گرفته و بافت انتهایی آن دچار مشکل شده باشد. سلول های آسیب دیده مری، خطر تبدیل شدن به سلول های سرطانی را دارند. همچنین مطالعات انجام شده بر روی حیوانات، بیماری ریفلاکس صفرا را به وقوع مری بارت مرتبط دانسته اند.
سرطان مری: متاسفانه سرطان مری تا زمانی که پیشرفه شود، تشخیص داده نمی شود. ارتباط بین رفلاکس اسید و صفرا و سرطان مری هنوز مورد بحث محققان است. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که این دو بیماری یعنی رفلاکس و سرطان مری به هم ارتباط دارند. در مطالعات حیوانی مشخص شد که ریفلاکس صفرا به تنهایی می تواند باعث سرطان مری شود.
آزمایشات لازم برای تشخیص ریفلاکس صفرا
شرح علائم بیمار، اغلب برای تشخیص مشکل ریفلاکس کافی است. اما تمایز بین رفلکس اسید و ریفلاکس صفرا دشوار است و نیاز به آزمایش بیشتر دارد. همچنین به احتمال زیاد به آزمایشاتی برای یافتن آسیب به مری و معده و تغییرات پیش سرطانی نیاز است.
آزمایشات تشخیصی عبارتند از:
آندوسکوپی: در این آزمایش یک لوله باریک انعطاف پذیر با یک دوربین، از دهان وارد مری می شود. آندوسکوپ می تواند زخم های معده یا التهاب در معده و مری را نشان دهد. پزشک ممکن است برای تست سرطان مری یا مری بارت، نیاز به نمونه برداری نیز داشته باشد.
آزمایش اسید: در این آزمایش برای یافتن زمان و مدتی که اسید و صفرا ریفلاکس دارد، میزان اسید معده اندازه گیری می شود. این آزمایش به طرق مختلف انجام می شود.
امپدانس مری: این تست نشان می دهد که آیا گاز یا اسید به مری رفلاکس می کند؟ این آزمایش برای کسانی مفید است که ماده ای را در دهان قی می کنند اما نمی دانند که این ماده اسید است یا صفرا؟
درمان ریفلاکس صفرا
تغییر شیوه زندگی و داروها می توانند برای رفلکس اسید بسیار موثر باشند. اما برای ریفلاکس صفرا درمان کمی سخت تر است. به طور کلی برای درمان این اختلال از دو روش دارو و جراحی استفاده می شود.
داروها
- اورسودوکسی کولیک: این دارو کمک می کند تا جریان صفرا طبیعی شود. ممکن است تعداد و شدت درد و علائم را نیز کاهش دهد.
- Bile acid sequestrant: پزشکان اغلب از این داروها برای زمانی استفاده می کنند که گردش صفرا دچار اختلال است. اما مطالعات نشان می دهد که این داروها کمتر از درمان های دیگر موثر می باشد. عوارض جانبی، مانند نفخ، نیز ممکن است شدید باشد.
- بازدارنده های پروتون پمپ: این داروها اغلب برای متوقف کردن تولید اسید تجویز می شوند. اما نقشی در درمان ریفلاکس صفرا ندارد.
درمان های جراحی
اگر داروها در کاهش علایم شدید و یا تغییرات پیش سرطانی در مری کمک کننده نباشند، پزشکان ممکن است جراحی را توصیه کنند. دونوع عمل برای درمان ریفلاکس صفرا وجود دارد. این گزینه ها عبارتند از:
- جراحی انحراف (روش Roux-en-Y): این روش ممکن است برای افرادی که جراحی معده قبلی با حذف پیلور داشته اند، توصیه شود. در روش Roux-en-Y، جراحان یک اتصال جدید برای مجرای صفراوی، دورتر از مجرای قبلی، در پایین روده کوچک ایجاد کرده و مسیر صفرا از معده را منحرف می کنند. به تصویر زیر دقت کنید.
- جراحی ضد ریفلاکس (فوندوپلیکاسیون): بخشی از معده که نزدیک به مری (فوندوس) است پیچیده شده و سپس به سراسر اسفنکتر تحتانی مری دوخته می شود. این روش دریچه را تقویت کرده و می توانید رفلکس اسید را کاهش دهد. شواهد کمی در مورد اثر این عمل جراحی برای درمان ریفلاکس صفرا وجود دارد.
تغییر در شیوه زندگی و درمان های خانگی ریفلاکس صفرا
بر خلاف رفلکس اسید، ریفلاکس صفرا ربطی به شیوه زندگی ندارد. اما از آنجا که بسیاری از افرادt رفلکس اسید و ریفلاکس صفرا را همزمان تجربه می کنند و نشانه های یکسانی دارند، ممکن است تغییرات ایجاد شده در شیوه زندگی موجب کاهش علائم آن ها شود. این تغییرات عبارتند از:
- ترک سیگار: سیگار کشیدن تولید اسید معده را افزایش می دهد و بزاق که به محافظت از مری می پردازد را کاهش می دهد.
- خوردن وعده های غذایی کوچک: خوردن وعده های غذایی کوچکتر فشار بر روی اسفنکتر تحتانی مری را کاهش می دهد و از باز شدن این درچه در زمان اشتباه جلوگیری می کند.
- اجتناب از دراز کشیدن بعد از مصرف غذا: حداقل دو تا سه ساعت بعد از خوردن غذا دراز نکشید. این کار کمک می کند تا معده زودتر خالی شود.
- محدود کردن مصرف غذاهای چرب: وعده های غذایی چرب موجب شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و کم شدن سرعت هضم غذا در معده می شوند.
- پرهیز از مصرف غذاهای مشکل ساز: بعضی از مواد غذایی تولید اسید معده را افزایش داده و ممکن است اسفنکتر تحتانی مری را شل کنند. غذاهای کافئین دار و گازدار، شکلات، مرکبات، سس گوجه فرنگی تهیه شده با سرکه، پیاز، گوجه فرنگی، غذاهای ادویه دار و نعنا از جمله این مواد می باشند.
- محدود کردن مصرف الکل: نوشیدن الکل باعث شل شدن اسفنکتر تحتانی مری شده و آن را تحریک می کند.
- کاهش وزن: سوزش سر دل و برگشت اسید معده به احتمال زیاد در افرادی که اضافه وزن دارند، به دلیل ایجاد فشار اضافی بر معده، بیشتر مشاهده می شود.
- بالا بردن محل قرار گیری سر در تختخواب: هنگام خوابیدن برای پیشگیری از علائم رفلاکس، سر خود را ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر بالاتر از بدن قرار دهید.
- کاهش استرس: استرس هضم را کند می کند و احتمالا علایم ریفلاکس را بدتر خواهد کرد. تکنیک های تمدد اعصاب، مانند تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا، ممکن است کمک کننده باشند.