سالک (لیشمانیوز) ؛ انواع، علل، عوامل خطر، نشانه ها و روش های تشخیص و درمان

لیشمانیوز بیماری انگلی ناشی از انگل لیشمانیا است. این انگل به طور معمول در بدن پشه خاکی آلوده زندگی می کند. نام دیگری این بیماری نیز سالک است. این بیماری از طریق گزیده شدن با پشه آلوده به بدن انسان منتقل می شود.

پشه های ناقل انگل معمول در محیط های گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند. اپیدمی مرگ و میر ناشی از سالک نیز در مناطق آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ می دهد. متخصصان سازمان Doctors Without Borders لیشمانیوز را یکی از خطرناکترین بیماری های ناشناخته استوایی می دانند. این سازمان همچنین اعلام کرده است این بیماری بعد از مالاریا، دومین عامل مرگ و میر ناشی از نیش پشه در سراسر جهان است.

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می توانید اطلاعاتی را در مورد انواع، علل، عوامل خطر، نشانه ها و روش های تشخیص و درمان سالک یا بیماری لیشمانیوز کسب کنید.

انواع سالک

لیشمانیوز به سه شکل تقسیم می شود: پوستی، احشایی و مخاطی. گونه های مختلف انگل لیشمانیا با هر کدام از این فرم ها مرتبط هستند. کارشناسان معتقدند که حدود ۲۰ گونه لیشمانیا وجود دارد که می توانند این بیماری را به انسان منتقل کنند.

لیشمانیوز جلدی

لیشمانیوز جلدی باعث ایجاد زخم های پوستی می شود. این نوع سالک شایع ترین نوع لیشمانیوز است. درمان آن نیز بسته به علائم فرد تغییر می کند و ممکن است همیشه درمانی لازم نباشد. اما انجام درمان می تواند بهبودی را سریع تر کرده و عوارض را از بین ببرد.

لیشمانیوز مخاطی

یک نوع نادر این بیماری، لیشمانیوز مخاطی است که به وسیله فرم پوستی انگل ایجاد می شود و در عرض چند ماه پس از ظهور زخم های پوستی بهبود می یابد. با وجود این نوع لیشمانیوز در بدن، انگل به بینی، گلو و دهان نیز سرایت می کند. این بیماری می تواند منجر به تخریب جزئی یا کامل غشاهای مخاطی در این مناطق شود.

اگر چه لیشمانیوز مخاطی معمولا یک زیرمجموعه از لیشمانیوز جلدی است، اما جدی تر از آن می باشد. این نوع سالک خود به خود درمان نمی شود و همیشه نیاز به درمان دارد.

لیشمانیوز احشایی

لیشمانیوز احشایی گاهی اوقات به عنوان لیشمانیوز سیستمیک یا کالا آزار شناخته می شود. این بیماری معمولا دو تا هشت ماه پس از اینکه توسط پشته مورد هجوم قرار گرفتید، رخ می دهد. این نوع سالک باعث ایجاد آسیب به اندام های داخلی، مانند طحال و کبد می شود. همچنین ممکن است بر مغز استخوان و سیستم ایمنی بدن نیز آسیب وارد کرده و به این ترتیب بر روی اندام ها تاثیر بگذارد.

این بیماری اگر درمان نشود تقریبا همیشه کشنده است.

علت ایجاد بیماری سالک چیست؟

لیشمانیوز به دلیل ورود انگل های تک یاخته از گونه لیشمانیا به بدن ایجاد می شود. این انگل در بدن پشه های خاکی زندگی کرده و در آن جا خود را تکثیر می کند. این حشره در ماه های گرم و در شب، یعنی از غروب تا سپیده دم و بیشتر در محیط های مرطوب فعال است. بدن حیوانات خانگی، مانند سگ ها نیز می توانند به عنوان مخزنی برای زاد و ولد این انگل استفاده شود. مسیر انتقال ممکن است از حیوانات به پشه های خاکی و سپس به بدن انسان باشد.

انسان همچنین می تواند انگل را از طریق انتقال خون یا استفاده مشترک از سوزن تزریق به دیگران نیز منتقل کند. در برخی از نقاط جهان، مسیر انتقال ممکن است از بدن انسان به پشه خاکی نیز باشد.

چه کسی در معرض ابتلا به لیشمانیوز است؟

جغرافیا

این بیماری در همه جای دنیا جز استرالیا و قطب جنوب یافت می شود. با این حال، حدود ۹۵ درصد موارد پوستی آن در مکان های زیر شیوع دارد:

  • آمریکا
  • آسیای مرکزی
  • حوضه مدیترانه ای
  • خاورمیانه

در سال ۲۰۱۵ بیش از ۹۰ درصد موارد عودکننده این بیماری در کشورهای زیر مشاهده شده است:

  • برزیل
  • اتیوپی
  • هندوستان
  • کنیا
  • سومالی
  • جنوب سودان
  • سودان

اگر در مناطق گرمسیری یا نیمه گرمسیری یا در این کشورها زندگی می کنید و یا به آن جا سفر می کنید، در معرض خطر بالایی برای ابتلا به بیماری سالک هستید. عوامل محیطی و اقلیمی به شدت بر گسترش بیماری تاثیر می گذارند.

شرایط اجتماعی و اقتصادی

به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، فقر عامل تعیین کننده ای برای ابتلا به این بیماری است. علاوه بر این، لیشمانیوز اغلب در مناطقی رخ می دهد که شرایط زیر در آن جا شایع هستند:

  • سوء تغذیه
  • قحطی
  • کمبود منابع مالی
  • مهاجرت های بزرگ مردم ناشی از شهرنشینی، شرایط اضطراری، جنگ، تغییرات زیست محیطی و تغییرات اقلیمی

عفونت های دیگر

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند نیز در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به این بیماری قرار دارند. HIV می تواند بر انتقال بیماری سالک تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به لیشمانیوز احشایی را افزایش دهد. HIV و لیشمانیوز بر سلول های مشابه ای در سیستم ایمنی اثر می گذارند.

افراد مبتلا به HIV اغلب مبتلا به لیشمانیوز هستند. در مناطقی مانند اتیوپی تخمین زده می شود که ۳۵ درصد افراد مبتلا به لیشمانیوز دارای HIV نیز هستند.

علائم و نشانه های سالک چیست؟

بدن انسان می تواند گونه های مختلفی از این بیماری را بدون بروز علائم مدت ها در خود حمل کند. بروز علائم به شکل بیماری بستگی دارد.

لیشمانیوز جلدی

علامت اصلی این بیماری زخم پوستی بدون درد است. علائم پوستی ممکن است چند هفته پس از اینکه توسط پشه آلوده گزیده شدید، ظاهر شوند. با این حال، گاهی ماه ها یا سال ها طول می کشد تا علائم ظاهر شوند.

لیشمانیوز مخاطی

در افراد مبتلا به شکل مخاطی این بیماری، علائم معمولا یک تا پنج سال پس از ضایعات پوستی ظاهر می شود. این بیماری به طور عمده زخم هایی را در دهان و بینی و یا بر روی لب ها ایجاد می کند.

سایر علائم ممکن عبارتند از:

  • آبریزش یا گرفتگی بینی
  • خونریزی بینی
  • دشواری تنفس

لیشمانیوز احشایی

علائم اغلب ماه ها پس از گزیده شدن با نیش پشه خود را بروز می دهند. اکثر موارد علائم این بیماری معمولا دو تا شش ماه بعد از ابتلا به عفونت رخ می دهند. علائم و نشانه های شایع در سالک احشایی عبارتند از:

  • کاهش وزن
  • ضعف
  • تبی که هفته ها یا ماه ها طول می کشد
  • بزرگ شدن طحال
  • بزرگ شدن کبد
  • کاهش تولید سلول های خونی
  • خونریزی
  • عفونت های دیگر
  • تورم غدد لنفاوی

لیشمانیوز چگونه تشخیص داده می شود؟

در زمان معاینه باید پزشک را از حضور خود در مناطقی که این بیماری در آن جا شیوع دارد مطلع کنید. در این صورت دکتر حضور انگل در بدن شما را تست می کند. برای تشخیص انواع مختلف سالک پزشک از روش های تشخیص زیر استفاده می کند.

تشخیص لیشمانیوز جلدی

پزشک ممکن است مقدار کمی از پوست را برای نمونه برداری نیاز داشته باشد و زخم ها را نیز بررسی کند. پزشک اغلب در این نمونه به دنبال DNA یا مواد ژنتیکی انگل می باشد. پزشکان می توانند از روش های مختلف برای شناسایی گونه های انگلی که باعث عفونت شده اند استفاده کنند.

تشخیص لیشمانیوز احشایی

چون این نوع سالک چندین ماه بعد از گزیده شدن رخ می دهد تشخیص آن دشوار است. سابقه زندگی یا مسافرت به نواحی که لیشمانیوز در آن جا شیوع دارد مفید است. پزشک ممکن است ابتدا معاینه فیزیکی انجام دهد تا بزرگی طحال و یا کبد را بسنجد. سپس بیوپسی مغز استخوان را انجام داده یا آزمایش خون تجویز می کند.

انجام انواع آزمایش های تخصصی به تشخیص بیماری کمک می کند. آلودگی های شیمیایی خاصی مغز استخوان می توانند به شناسایی سلول های ایمنی آلوده به انگل کمک کنند.

روش های درمان سالک چیست؟

داروهای ضد انگل مانند آمفوتریسین B، این بیماری را درمان می کنند. پزشک ممکن است درمان های دیگری را بر اساس نوع لیشمانیوز توصیه کند.

لیشمانیوز جلدی

زخم های پوستی اغلب بدون درمان از بین می روند. با این حال، برای افزایش سرعت بهبودی، کاهش زخم و کاهش خطر ابتلا به بیماری های دیگر، ممکن است به درمان نیاز باشد. زخم های پوستی که سبب بدشکلی می شوند نیاز به جراحی پلاستیک دارند.

لیشمانیوز مخاطی

این ضایعات به طور طبیعی درمان نمی شوند و نیاز به درمان های پزشکی دارند. لیپوزومال آمفوتریسین B و پارومومیسین می توانند لیشمانیوز مخاطی را درمان کنند.

لیشمانیوز احشایی

سالک احشایی صد در صد نیاز به درمان دارد. چند دارو برای درمان این نوع سالک در دسترس است. داروهایی که معمولا استفاده می شود عبارتند از:

  • سدیم استوبوگلوکونات (پنتواستام)
  • آمفوتریسین B
  • پارومومیسین
  • میلتفوسین

عوارض احتمالی لیشمانیوز چه هستند؟

عوارض لیشمانیوز جلدی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • خونریزی
  • عفونت های دیگر که به علت ضعف در سیستم ایمنی می تواند تهدید کننده باشند
  • زخم های بدشکل

لیشمانیوز احشایی معمولا به علت اثرات آن بر اندام های داخلی و سیستم ایمنی بدن کشنده است. اگر  اچ آی وی یا ایدز دارید، در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به این بیماری هستید. داشتن HIV یا ایدز می تواند دوره لیشمانیوز و درمان را نیز دچار مشکل کند.

چگونه می توانم از لیشمانیوز جلوگیری کنم؟

هیچ واکسن یا داروی پیشگیرانه ای برای سالک موجود نیست. تنها راه جلوگیری از لیشمانیوز، اجتناب از گزیده شدن توسط پشه است. این مراحل را برای جلوگیری از گزش با این پشه انجام دهید:

  • لباس های پوشیده بپوشید.
  • بر روی پوست در معرض خطر از دافع حشرات استفاده کنید. موثر ترین مواد ضد حشره شامل DEET هستند.
  • محیط خانه را سم بزنید.
  • در مناطقی که پشه در آن جا زیاد است روی زمین نخوابید.
  • هنگام غروب از خانه خارج نشوید. در این زمان پشه های بیشتر فعال هستند.
  • در صورت امکان از تهویه مطبوع استفاده کنید.
  • از پشه بند استفاده کنید.
  • قبل از مسافرت به مناطق خطرناک، پشه بند، حشره کش و مواد دافع حشره را خریداری کنید.

چشم انداز دراز مدت بیماران مبتلا چیست؟

زخم ها ایجاد شده بر اثر سالک پوستی می تواند بدشکلی ایجاد کند. البته درمان ممکن است شدت این زخم ها را کاهش دهد. دارو می تواند بیماری را درمان کند. با این حال، درمان موثرتر باید قبل از اینکه آسیب جدی شود و به سیستم ایمنی بدن حمله کند انجام شود.

لیشمانیوز احشایی اگر به درستی درمان نشود معمولا در عرض دو سال کشنده است.