سرطان در کشورهای در حال توسعه
بیش از ۵۰ موارد تمام موارد جدید سرطان و دوسوم موارد مرگ ناشی از سرطان در سرتاسر جهان در کشورهایی با درآمد کم تا متوسط روی میدهد. بار سرطان به طرز نامتناسبی بر گُرد? مردم فقیر فشار میآورد؛ افرادی که مواجهه بیشتری با عوامل خطر دارند، معمولا دسترسی خوبی به مراقبت ندارند یا از پس مخارج آن بر نمیآیند، و در اثر ابتلا به بیماری به لایههای عمیقتر فقر تنزّل پیدا میکنند….
با آن که ۹۰ کودکان مبتلا به لوسمی در کشورهای غنی علاج مییابند، ۹۰ این کودکان در ۲۵ کشور بسیار فقیر دنیا از همین بیماری تلف میشوند. درمان تسکینی و تخفیف درد در این کشورها یک رؤیای دستنیافتنی است. بسیاری از کشورهای با درآمد کم و متوسط به دوران گذار اپیدمیولوژیک وارد شدهاند؛ یکی از خصوصیات این دوران، تغییر الگوی سرطان از انواع مرتبط با عفونت و سرطانهای قابلپیشگیری نظیر سرطان گردن رحم و سرطان کبد، به انواعی که قبلا شیوع کمتری داشتهاند نظیر سرطان پستان است. در این مرحله، هر دو گروه از این سرطانها در جامعه شیوع خواهد یافت.
کارگروه جهانی گسترش دسترسی به کنترل و مراقبت سرطان در کشورهای در حال توسعه در گزارشی با عنوان «کم شدن شکاف سرطان»(۴) که در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱ انتشار یافت، شرح مفصّلی از تلاشهای جامع خود داده و توصیههای واقعبینانهای ارایه نموده است. این کارگروه که در نوامبر ۲۰۰۹ توسط دانشکده پزشکی هاروارد، دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، مؤسس? سرطان دانا-فاربر(۲) ، و برنامه برابری جهانی هاروارد (۳) بنیان نهاده شده، در خلاصهای سه قسمتی از گزارش خود کاملاً شفاف و صریح است: بسیار بیش از این باید انجام داد؛ بسیار بیش از این میشده انجام داد؛ بسیار بیش از این میتوان انجام داد.
بسیار بیش از این باید انجام داد: نکتهای که در این بخش از گزارش مورد تأکید قرار گرفته آن است که مرگ از سرطانهای قابل پیشگیری و کاهش عمر مفید افراد جامعه، هزینههای چشمگیری را در بُعد بهرهوری و توسع? اقتصادی در بر دارد. بر اساس این گزارش، تمامی برآوردها حاکی از آنند که ارزش اقتصادی حفظ جان انسانهایی که به مرگ قابل پیشگیری از دنیا میروند، از هزین? کنترل و مراقبت سرطان به مراتب بیشتر است.
بسیار بیش از این باید انجام میشده: نویسندگان معتقدند با یک رویکرد میانبر میشده بیش از این انجام داد. به عنوان مثال برخی برنامههای ملّی را که اکنون برای تنظیم خانواده، بهداشت مادر و کودک، و کنترل ایدز در بسیاری از کشورها استقرار یافته، میتوان به گونهای توسعه داد که غربالگری و درمان سرطان را نیز عهدهدار گردند. از جمل? این برنامهها میتوان به طرح «روبان صورتی و روبان قرمز» اشاره کرد که همپای برنامه کنترل ایدز، سرطان پستان و گردن رحم را نیز غربالگری و درمان میکند و نمونهای از یکپارچهسازی خدمات کنترل بیماریهای عفونی و بیماریهای غیرواگیردر برخی کشورها به شمار میرود. متاسفانه در سالهای گذشته شاهد بودهایم که طرحهای جهانی سلامت در جذب بودجه و توجه جهانیان وارد نوعی رقابت میشدهاند که دود آن بیش از همه در چشم انسانهایی میرود که برای بهبود زندگی خود به این برنامهها امید بستهاند.
بسیار بیش از این میتوان انجام داد: در این بخش از گزارش، مجموعهای از مداخلات در هریک از حیطههای ۶ گان? طیف کنترل و مراقبت از سرطان مورد تأکید قرار گرفتهاند که عبارتند از: پیشگیری، شناسایی، تشخیص، درمان، حفظ بقا، و درمان تسکینی. مهمترین راهبردهای مورد توصیه در پنج بخش خلاصه شده اند. اول، توزیع خلّاقان? مراقبت، نظیر استفاده از فناوری اطلاعرسانی از راه دور در سطوح ملّی و بینالمللی میتواند جبرانکنند? خلأ نیروی انسانی متخصص باشد. دوم، دسترسی به داروها و واکسنهای ارزانقیمت را میتوان از طریق راهبردهای کاهش قیمت بهبود بخشید. سوم، مکانیسمهای خلاقان? تأمین بودجه باید کنترل و مراقبت سرطان را نیز شامل گردند. برنامههای جهانی موجود نظیر طرح هم? زنان و هم? کودکان(۴) پیشنهادی دبیرکل سازمان ملل بعنوان مدلهایی مبتنی بر تعهد، میتوانند الگویی برای تأمین بودجه کنترل و مراقبت سرطان در کشورها باشند. چهارم، حرکت به سمت تولید شواهد صحیح از طریق تدوین برنامههای ملّی ثبت سرطان، و پژوهش در حیط? سرطان میتواند در تعیین اولویتها و بهبود تصمیمسازی در سطح ملّی تعیینکننده باشند. در این گزارش تمامی کشورها ترغیب شدهاند که برنامههای ملّی سرطان را تدوین، اجرا، و پایش نمایند. و پنجم، هماهنگی و راهبری نظامهای پراکند? کنترل و مراقبت سرطان باید تقویت گردد. در مورد اخیر، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان(۵) (IARC) نقشی مهم را بر عهده دارند.
پیام این گزارش برای تمامی کشورها آن است که چارچوبهای سنّتی نگاه به بیماریهای جامعه شکسته شود و بیماریهای غیرواگیر در کنار بیماریهای واگیر اهمیت خود را در برنامههای پیشگیری بازیابند. تنها در این صورت میتوان به آیند? سرطان در کشورهای با درآمد کم تا متوسط امیدوار بود.