در برخی از افراد، به ویژه افراد مسن، فشار خون زمانی که از حالت نشسته به حالت ایستاده درمی آیند، به شدت کاهش می یابد. به این حالت ارتواستاتیک یا فشار خون وضعیتی گفته می. علائم ضعف، سرگیجه، دوران سر، سردرگمی یا تاری دید در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه پس از ایستادن، به ویژه ایستادنی که پس از دراز کشیدن در رختخواب یا نشستن به مدت طولانی انجام می شود، معمولا رخ می دهد. با این حال، برخی افراد بر اثر این علائم زمین می خوردند، ضعف می کنند و یا به ندرت تشنج کوتاهی دارند. این نشانه ها اغلب پس از ورزش کردن، مصرف الکل و یا یک وعده غذایی سنگین یا کمبود مایعات (کم آبی بدن) رخ می دهند و یا بدتر می شوند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد علل و روش های درمان سرگیجه در زمان ایستادن صحبت کنیم.

بعضی از افراد جوان در هنگام ایستادن علائم مشابه ای دارند اما کاهش فشار خون را شاهد نیستند. اغلب، ضربان قلب آن ها (تاکی کاردی) در هنگام ایستادن بیش از حد طبیعی می شود. بنابراین این بیماری به نام سندرم تاتکاردی آرتروزاتیک (POTS) نامیده می شود. علت اینکه چرا این افراد با وجود فشار خون طبیعی احساس سرگیجه دارند، هنوز معلوم نیست.

علل ایجاد سرگیجه در زمان ایستادن

چرخش سر یا سرگیجه در زمان ایستادن به علت تنظیم غیر طبیعی فشار خون اتفاق می افتد. به طور معمول هنگامی که افراد در حال ایستادن هستند، گرانش زمین باعث می شود که خونشان در رگ های پا و نیم تنه پایینی جمع شود. این جمع شدن خون، فشار خون را کاهش می دهد و مقدار خون که قلب به مغز می فرستد را کم می کند. کاهش جریان خون ارسالی به مغز موجب سرگیجه و سایر علائم می شود.

برای جبران این حالت، سیستم عصبی به سرعت ضربان قلب را افزایش می دهد و عروق خونی را تنگ می کند. این عملکرد بدن، معمولا قبل از ایجاد سرگیجه در زمان ایستادن و سایر علائم، به سرعت فشار خون را به حالت طبیعی باز می گرداند. بخشی از سیستم عصبی که مسئول این جبران است، سیستم عصبی خودکار یا همان اتونومیک است.

بسیاری از اختلالات می توانند مشکلاتی را در تنظیم فشار خون ایجاد کنند و هنگام ایستادن به سرگیجه منجر شوند. دسته بندی علل ایجاد سرگیجه در زمان ایستادن عبارتند از:

  • سوء عملکرد سیستم عصبی خودکار به علت اختلالات یا داروها
  • کاهش توانایی قلب برای پمپ کردن خون
  • کاهش حجم خون (هیپوولمی)
  • پاسخ هورمونی اشتباه

همان طور که می بینید، علل ایجاد این حالت در بدن متفاوت است و بستگی به این دارد که آیا علائم جدید هستند یا فقط در زمان های خاصی حضور دارند؟

علل شایع

شایع ترین علل ایجاد سرگیجه جدید در هنگام ایستادن عبارتند از:

  • کاهش حجم خون که ممکن است ناشی از کمبود آب بدن یا خونریزی باشد
  • برخی از داروها
  • بستری بودن یا استراحت کردن به مدت طولانی در رختخواب
  • کم کاری غدد آدرنال (نارسایی آدرنال)

شایع ترین علل ایجاد سرگیجه در زمان ایستادن که به مدت طولانی در بدن وجود دارد (مزمن) شامل موارد زیر است:

  • تغییرات بدن مرتبط با سن که در تنظیم فشار خون ایجاد می شود
  • برخی از داروها
  • اشتباه در سیستم عصبی خودکار

ارزیابی

افرادی که در هنگام ایستادن دچار سرگیجه یا دوران سر می شوند اغلب پس از نشستن به سرعت بهبود می یابند. این افراد باید به آرامی بایستند. با این حال معمولا تعیین علت سرگیجه مهم است. اطلاعات زیر می تواند به افراد کمک کند تصمیم بگیرند که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنند؟

علائم هشدار دهنده

در افرادی که در هنگام ایستادن دچار سرگیجه می شوند، حضور علائم و خصوصیات خاصی زیر در بدن باید نگران کننده باشد:

  • خون در مدفوع یا سیاه شدن مدفوع
  • علائم سیستم عصبی مانند مشکل در راه رفتن و یا یا عدم هماهنگی در بدن و ناتوانی در حفظ تعادل

چه زمانی به دلیل سرگیجه در زمان ایستادن باید به پزشک مراجعه کنیم؟

افرادی که علائم هشدار دهنده دارند و کسانی که بر اثر سرگیجه در زمان ایستادن زمین می خورند، باید حتما توسط پزشک معاینه شوند. سایر افرادی که در معرض سرگیجه مکرر و یا در حال وقوع هستند، باید در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنند. به طور معمول تاخیر در مراجعه به پزشک به مدت یک هفته یا بیشتر مضر نیست. افرادی که فقط گاه به گاه سرگیجه را در زمان ایستادن تجربه می کنند، باید با پزشک تماس بگیرند. پزشک تصمیم خواهد گرفت که آیا فرد، بسته به علائم و سابقه پزشکی که در او دیده می شود نیاز به درمان دارد؟

پزشک برای تشخیص چه اقداماتی را انجام می دهد؟

در ابتدا پزشک سؤالاتی راجع به علائم شخص و سابقه پزشکی مطرح خواهد کرد. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد. آنچه در سابقه پزشکی و معاینات فیزیکی یافت می شود، اغلب علت سرگیجه و تست هایی که ممکن است لازم باشد را تعیین می کند.

سوالات مطرح شده توسط پزشکان عبارتند از:

  • چه مدت است که سرگیجه اتفاق افتاده است؟
  • آیا در طول سرگیجه فرد زمین خورده است؟
  • آیا فرد دارای شرایط شناخته شده ای مانند استراحت کردن در تخت خواب به مدت طولانی یا از دست دادن مایعات بدن، است که باعث ایجاد سرگیجه شود؟
  • آیا فرد دارای اختلالی مانند دیابت، بیماری پارکینسون یا سرطان است که ممکن است باعث سرگیجه شود؟
  • آیا فرد دارو هایی مانند داروهای ضد فشار خون را که ممکن است سرگیجه ایجاد کنند مصرف می کند؟

سپس پزشک معاینه فیزیکی انجام می دهد. در این معاینه بیمار به مدت ۵ دقیقه دراز می کشد و سپس دکتر فشار خون و ضربان قلب او را اندازه می گیرد. فشار خون و ضربان قلب دوباره پس از آن که فرد به مدت ۱ دقیقه ایستاد یا نشست و مجدد ۳ دقیقه دیگر نیز اندازه گیری می شود. پزشک ممکن است معاینه انگشتی رکتوم را انجام دهد تا ببیند آیا فرد ممکن است خونریزی در دستگاه گوارش داشته باشد یا خیر؟ معاینه نورولوژیک برای تست قدرت، احساس، رفلکس، تعادل و راه رفتن نیز انجام می شود.

شایع ترین علت سرگیجه ناگهانی مصرف برخی از داروها، استراحت کردن در رختخواب و کاهش حجم خون هستند که معمولا واضح می باشند. در افراد مبتلا به علائم طولانی مدت، یافته هایی مانند مشکلات حرکتی ممکن است نشان دهنده بیماری پارکینسون باشد. سستی یا ضعف ممکن است نشانه ای از اختلال سیستم عصبی باشد.

برخی از علل و ویژگی های سرگیجه در زمان ایستادن

آتروفی سیستم چندگانه

ویژگی ها

  • سفتی ماهیچه
  • حرکات آهسته و لرزان
  • کاهش قدرت هماهنگی و یا تعادل
  • بی اختیاری یا عدم توانایی در ادرار کردن

روش های تشخیص

  • معاینه
  • گاهی اوقات MRI

بیماری پارکینسون

ویژگی ها

  • سفتی ماهیچه
  • لرزش
  • حرکات آهسته و لرزان
  • مشکل در راه رفتن

روش های تشخیص

  • فقط معاینه پزشکی

سیفلیس که بر نخاع (tabes dorsalis) تاثیر می گذارد

ویژگی ها

  • درد شدید در پاها که می آیند و می روند
  • راه رفتن غیر عادی
  • کاهش احساس در پاها و بی حسی یا سوزن سوزن شدن

روش های تشخیص

  • آزمایش خون و گاهی اوقات کشیدن مایع نخاعی برای بررسی سیفلیس

تومورها

ویژگی ها

  • درد کمر
  • ضعف عضلانی و کاهش احساس در پاها

روش های تشخیص

  • MRI

آمیلوئیدوز

ویژگی ها

  • سستی و ضعف

روش های تشخیص

  • بیوپسی

آسیب عصبی ناشی از دیابت، مصرف بیش از حد الکل و یا کمبود مواد مغذی

ویژگی ها

  • اغلب درد سوزشی و یا بی حسی در پا و دست
  • گاهی اوقات ضعف
  • اختلالاتی که می توانند آسیب عصبی ایجاد کند

روش های تشخیص

  • تست هدایت عصب و الکترومیوگرافی

نقص اتونوم خالص

ویژگی ها

  • گاهی اوقات کاهش تعریق و عدم تحمل گرما
  • یبوست یا از دست دادن کنترل حرکات روده (بی اختیاری مدفوع)
  • مشکل در تخلیه مثانه

روش های تشخیص

  • معاینه
  • آزمایش خون

کم آبی

ویژگی ها

  • تشنگی
  • کاهش ادرار
  • سردرگمی

روش های تشخیص

  • معاینه

از دست دادن بیش از حد خون

ویژگی ها

  • معمولا در افرادی که دچار آسیب یا جراحی شده اند دیده می شود
  • خون در مدفوع یا دفع مدفوع سیاه

روش های تشخیص

  • آزمایش مدفوع
  • شمارش کامل خون

کم کاری غده آدرنال

ویژگی ها

  • ضعف و خستگی

روش های تشخیص

  • آزمایش خون
سرگیجه در زمان ایستادن
سرگیجه در زمان ایستادن

نارسایی مزمن وریدی

ویژگی ها

  • تورم طولانی مدت در یک یا هر دو پا
  • ناراحتی خفیف مزمن یا درد در مچ پا
  • گاهی اوقات لکه های قهوه ای مایل به قرمز روی پوست و زخم های کم عمق در پاها
  • وریدهای واریسی

روش های تشخیص

  • معاینه

نارسایی قلبی

ویژگی ها

  • ضعف تنفسی و خستگی

روش های تشخیص

  • معاینه
  • گاهی اوقات اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب)

حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)

ویژگی ها

  • درد قفسه سینه یا احساس فشار
  • ضعف تنفسی یا خستگی
  • گاهی اوقات در افرادی که اخیرا حمله قلبی داشته اند ایجاد می شود

روش های تشخیص

  • ECG و آزمایش خون برای اندازه گیری موادی که نشان دهنده آسیب قلبی هستند (نشانگرهای قلب)

افزایش سطح آلدوسترون هورمون (هیپالالسترونیسم، معمولا ناشی از تومور در غده آدرنال)

ویژگی ها

  • ضعف
  • سوزش
  • اسپاسم عضلانی

روش های تشخیص

  • آزمایش خون

سایر علل ایجاد سرگیجه در زمان ایستادن

  • داروهای فشار خون بالا یا آنژین مانند مسدود کننده های کانال کلسیم، کلونیدین، دیورتیک ها (مانند فوروزیدید)، متیلداپا، نیترات، پرازوسین یا به ندرت بتا بلوکر کننده
  • داروهایی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارند مانند داروهای ضدروانپریشی (به ویژه فنوتیازین)، مهارکننده های مونوآمین اکسیداز، یا داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای یا تتراسیکل
  • اعتیاد به الکل یا باربیتورات
  • سایر داروها مانند کینیدین یا وین کریستین
  • تغییرات مرتبط با سن در تنظیم فشار خون
  • کاهش سطح پتاسیم در خون

درمان سرگیجه در زمان ایستادن

درمان علت معمولا سرگیجه در زمان ایستادن را از بین می برد. با این حال، بسیاری از علل را نمی توان درمان کرد، و بیمار باید اقدامات لازم را برای کاهش علائم انجام دهد. این اقدامات عبارتند از:

  • افرادی که نیاز به استراحت طولانی مدت دارند، باید هر روز صبح کمی نرمش کنند.
  • افرادی که به مدت طولانی دراز کشیده یا نشسته اند، باید به آرامی و با دقت بلند شوند.
  • مایعات باید به اندازه کافی مصرف شود و مصرف الکل محدود شود.
  • ورزش منظم با شدت متوسط ​​باعث افزایش قدرت عضلات دیواره رگ های خون می شود.
  • بالا بردن سر در زمان خوابیدن موجب کاهش علائم می شود.
  • برای برخی افراد، افزایش مصرف نمک ممکن است باعث کاهش آب و کاهش علائم شود. با این حال افزایش مصرف نمک ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری های قلبی توصیه نشود.

پزشکان ممکن است فلوکروتیتسون را به عنوان دارو تجویز کنند. این دارو به بدن کمک می کند که نمک و آب خود را حفظ کند و در نتیجه فشار خون بالا برود. با این حال، این دارو ممکن است باعث فشار خون بالا در هنگام خوابیدن، نارسایی قلبی و کاهش سطح پتاسیم در خون شود. گاهی اوقات پزشکان پروپرانولول یا یکی دیگر از بتا بلوکرها را با فلوکروتیتسون ترکیب می کنند. میدودرین داروئی است که شریان ها و رگ ها را متورم می کند و مانع از تجمع خون می شود. عوارض جانبی آن شامل سوزن سوزن شدن یا بی حسی و خارش است. این دارو برای افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر یا بیماری شریانی محیطی توصیه نمی شود.

داروهای دیگر مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، پیریدوستیگمین و اکترواتید ممکن است در بعضی موارد کمک کننده باشند.

سرگیجه در زمان ایستادن در افراد مسن

سرگیجه در زمان ایستادن در  ۲۰٪ افراد مسن رخ می دهد. شیوع افزایش سرگیجه در زمان ایستادن در افراد مسن به دلیل کاهش پاسخ گیرنده هایی است که فشار خون را کنترل می کنند و همچنین افزایش سفتی دیوار شریانی که موجب می شود شریان ها برای انتقال بیشتر خون به افزایش فشار خون روی بیاورند. کاهش واکنش این گیرنده باعث تضعیف پاسخ های قلبی و عروقی طبیعی بدن به ایستادن می شود.