سندرم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی است. این بیماری باعث اختلالات رشدی، مشکلات عصبی و گاهی اوقات تشنج می شود. افراد مبتلا به این سندرم اغلب لبخند می زنند و شخصیت های شاد و هیجان انگیزی دارند. تأخیر در رشد، بین سنین ۶ تا ۱۲ ماهگی، اولین نشانه سندرم آنجلمن است. تشنج نیز اغلب بین سنین ۲ تا ۳ سالگی شروع می شود.
افراد مبتلا به این سندرم معمولا عمر طبیعی دارند. اما این بیماری قابل درمان نیست. درمان ها موجود برای آن بر مدیریت مشکلات و جلوگیری از پیشرفت آن ها تمرکز دارد.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت شما را با علائم، علل، عوامل خطر، عوارض و روش های درمان سندرم آنجلمن آشنا می کنیم.
تغییر ژنتیکی در سندرم آنجلمن
بسیاری از ویژگی های خاص این سندرم ناشی از از دست دادن عملکرد ژنی به نام UBE3A است. افراد عادی معمولا یک نسخه از ژن UBE3A را از پدر و یک نسخه را از مادر به ارث می برند. هر دو نسخه از این ژن در بسیاری از بافت های بدن فعال می شوند. اما در برخی مناطق مغز، تنها کپی گرفته شده از مادر فعال بوده و کاربرد دارد. این فعال سازی ژن اختصاصی والد، توسط یک پدیده به نام نشانه گذاری ژنومی ایجاد می شود. اگر کپی مادر از ژن UBE3A به علت تغییر کروموزوم یا جهش ژنی از بین رفته باشد، فرد کپی فعالی از ژن مادر در برخی از قسمت های مغز نخواهد داشت.
چندین مکانیسم ژنتیکی وجود دارد که می تواند کپی مادر از ژن UBE3A را غیرفعال یا حذف کند. اغلب موارد این سندرم (حدود ۷۰ درصد) هنگامی رخ می دهد که یک بخش از کروموزوم ۱۵ مادر حاوی این ژن نیست. در موارد دیگر (حدود ۱۱ درصد)، این سندرم ناشی از جهش در نسخه ژن UBE3A در مادر است.
درصد کمی از موارد نیز زمانی رخ می دهد که فرد به جای کپی برداری از یک نسخه از هر یک از والدین، دو کپی از کروموزوم ۱۵ را از پدر به ارث می برد. به ندرت هم سندرم آنجلمن می تواند توسط یک بازسازی کروموزومی به نام جا به جا شدگی، یا یک جهش یا نقص دیگر در DNA که فعال سازی ژن UBE3A را کنترل می کند، ایجاد می شود. این تغییرات ژنتیکی غیر طبیعی می تواند UBE3A یا سایر ژن ها را بر روی نسخه کروموزوم ۱۵ مادر غیرفعال کند.
علل سندرم آنجلمن در ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد مبتلا به این بیماری مشخص نیست. تغییرات مربوط به ژن ها یا کروموزوم های دیگر نیز ممکن است در این موارد اختلال ایجاد کند.
در برخی از افراد مبتلا به این سندرم، از دست دادن یک ژن به نام OCA2 با روشن شدن رنگ مو و پوست همراه است. ژن OCA2 در کروموزوم ۱۵ قرار دارد که اغلب در افرادی که دارای این اختلال هستند حذف می شود. با این حال، از دست دادن ژن OCA2 علائم و نشانه های دیگر سندرم آنجلمن را ایجاد نمی کند. پروتئین تولید شده از این ژن به تعیین رنگ (رنگدانه) پوست، مو و چشم کمک می کند.
علائم سندرم آنجلمن
نشانه ها و علائم این سندرم عبارتند از:
- تاخیر در رشد، این تاخیر باعث می شود که کودک در ۶ تا ۱۲ ماهگی نه راه برود و نه سینه خیر برود.
- ناتوانی ذهنی
- تاخیر در حرف زدن کودک
- دشواری در راه رفتن، حرکت دادن یا متعادل کردن بدن (آتاکسیا)
- لبخد زدن مکرر
- داشتن شخصیت شاد و هیجان انگیز
افراد مبتلا به این سندرم ممکن است نشانه های دیگری از جمله موارد زیر داشته باشند:
- تشنج که معمولا بین ۲ تا ۳ سالگی شروع می شود
- داشتن حرکات سفت و تشنجی
- اندازه کوچک سر با تخت شذن پشت آن
- روشن شدن رنگ مو، پوست و چشم (hypopigmentation)
- رفتارهای غیرمعمول، مانند دست زدن به دست و بازوها در هنگام راه رفتن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اکثر نوزادان مبتلا به این سندرم نشانه ها یا علائمی را در هنگام تولد نشان نمی دهند. اولین علائم سندرم آنجلمن اغلب تاخیرهای رشدی مانند عدم راه رفتن و خزیدن بین ۶ تا ۱۲ ماهگی است. پس اگر فرزندتان تاخیر در رشد دارد و یا سایر علائم این سندرم را از خود نشان می دهد، بهتر است او را به متخصص اطفال نشان دهید.
علل ابتلا به سندرم آنجلمن
سندرم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی است. این بیماری معمولا ناشی از مشکلات ژنی در کروموزوم ۱۵ به نام ژن E3A لیگاز پروتئین ubiquitin است. ژن ها معمولا به صورت جفت، یکی از مادر و یکی از پدر، به جنین منتقل می شود. سلول های بدن معمولا از اطلاعات هر دو نسخه استفاده می کنند. اما در تعداد کمی از ژن ها تنها یک نسخه فعال است.
به طور معمول، تنها نسخه مادر ژن UBE3A در مغز فعال است. در اغلب موارد این سندرم زمانی رخ می دهد که بخشی از نسخه دریافتی از این ژن از مادر از دست رفته و یا آسیب دیده است.
در چند مورد نیز، سندرم آنجلمن، زمانی ایجاد می شود که به جای دو نسخه ژن دریافتی از پدر و مادر، دو ژن از پدر به ارث برده می شود. بنابراین با عدم حضور کپی ژن UBE3A از مادر که باید در مغز فعال باشد، مغز دچار اختلالاتی مانند تاخیر در رشد می شود.
عوامل خطر ابتلا به این اختلال
سندرم آنجلمن بیماری نادری است. محققان معمولا نمی دانند که چه تغییرات ژنتیکی باعث ایجاد این سندرم می شود. اکثر افراد مبتلا به آن سابقه خانوادگی بیماری را ندارند. گاهی اوقات، این سندرم از یک والد به ارث برده می شود. سابقه خانوادگی این بیماری ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهد.
عوارض مرتبط با سندرم آنجلمن
عوارض مرتبط با این سندرم عبارتند از:
مشکلات تغذیه ای: مشکلات هماهنگی در مکیدن و بلع ممکن است سبب مشکلات تغذیه ای در نوزادان شود. پزشک متخصص اطفال در این شرایط، مصرف شیر خشک های پر کالری را برای نوزادنی که کمبود وزن دارند توصیه می کند.
بیش فعالی: کودکان مبتلا به این سندرم اغلب فعالیت ها را هم زمان و با فاصله کوتاه انجام می دهند. این کودکان مدام دست و اسباب بازی خود را در دهان می گذارند. بیش فعالی اغلب با سن کاهش می یابد و معمولا دارو نیاز ندارد.
اختلالات خواب: افراد مبتلا به سندرم انجلمن اغلب الگوهای غیرطبیعی خواب و بیداری دارند و نیاز به خواب کمتری نسبت به اکثر افراد دارند. مشکلات خواب با سن بهبود می یابد. دارو و رفتار درمانی ممکن است به کنترل اختلالات خواب کمک کند.
انحنای ستون فقرات (اسکولیوز): بعضی از افراد مبتلا به سندرم انجلمن، به مرور زمان، انحنای ستون فقرات شان غیر طبیعی می شود.
چاقی: کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند، با بزرگ شدن اشتهای زیادی پیدا می کنند که ممکن است به چاقی منجر شود.
روش های تشخیص
اگر فرزندتان دچار تاخیر رشد و علائم و نشانه های دیگر اختلال مانند مشکلات حرکتی و تعادلی، اندازه کوچک سر، مسطح بودن پشت سر و خنده های مکرر باشد، پزشک برای تشخیص از آزمایشات زیر استفاده می کند. تأیید تشخیص سندرم آنجلمن نیاز به انجام نمونه گیری خون از کودک برای مطالعات ژنتیکی دارد.
ترکیبی از آزمایشات ژنتیکی می تواند نقایص کروموزومی مربوط به این سندرم را تشخیص دهد. این آزمایشها عبارتند از:
الگوی DNA والدین: در این آزمایش، که به نام آزمایش متیلاسیون DNA نیز شناخته می شود، برای بررسی سه مورد از چهار ناهنجاری شناخته شده ژنتیکی که باعث این سندرم می شود، انجام خواهد شد.
کروموزوم گمشده: هرکدام از تست های هیبریداسیون فلورسانس در جا (FISH) یا تست هیبریداسیون ژنومی مقایسه ای (CGH) قادرند در صورتی که بخشی از کروموزوم ها از دست رفته باشد، آن را نشان دهند.
جهش ژنی: به ندرت، این سندرم زمانی رخ می دهد که کپی از ژن UBE3A فعال بوده، اما جهش یافته است. اگر نتایج حاصل از آزمایش متیلاسیون DNA طبیعی باشد، پزشک تست توالی ژن UBE3A را برای یافتن جهش ژنتیکی در ژن مادر تجویز می کند.
روش های درمان
هیچ درمانی برای سندرم آنجلمن وجود ندارد. تحقیقات در حال حاضر بر روی تغییر در ژن های خاص برای درمان متمرکز هستند. درمان فعلی برای این اختلال مدیریت علائم و نشانه های آن است.
برای مدیریت شرایط در فرزندتان یک تیم از متخصصان به شما کمک خواهند کرد. درمان علائم و نشانه های کودک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروهای ضد تشنج برای کنترل تشنج
- درمان فیزیکی برای کمک به راه رفتن و مشکلات حرکتی
- ارتباطات درمانی، که ممکن است شامل زبان اشاره و ارتباط تصویری باشد
- درمان رفتاری برای کمک به غلبه بر بیش فعالی
پیشگیری
پیشگیری از این سندرم تنها زمانی محقق می شود که این اختلال از والدین به نوزاد منتقل شود. پس اگر سابقه خانواده سندرم آنجلمن را دارید، قبل از اقدام به بارداری با مشاور ژنتیک مشاوره کنید.