شوک کاردیوژنیک یکی از بیماری های قلبی است که در آن قلب به طور ناگهانی ضعیف شده به طوری که قادر به پمپ کردن خون به اندازه کافی برای رفع نیازهای بدن نیست. این بیماری یک موقعیت اورژانسی است و اگر درمان نشود می تواند کشنده باشد. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علل، عوامل خطر، نشانه ها، تشخیص، درمان و پیشگیری از شوک کاردیوژنیک اطلاعات تکمیلی را در اختیارتان قرار می دهیم.
شایع ترین علت شوک کاردیوژنیک، آسیب به عضله قلب ناشی از یک حمله قلبی شدید است. با این حال، همه کسانی که حمله قلبی دارند به این نوع شوک مبتلا نمی شوند. به طور متوسط تنها حدود ۷ درصد از افرادی که دچار حمله قلبی می شوند این بیماری را تجربه می کنند. اگر این شوک کند رخ دهد بسیار خطرناک است. شایع ترین علت مرگ و میر پس از حمله قلبی در بیمارستان شوک کاردیوژنیک است.
شوک چیست؟
اصطلاح پزشکی “شوک” اصطلاحی است که به عدم خون رسانی و اکسیژن رسانی کافی به اندام مهم بدن، مانند مغز و کلیه ها اشاره دارد. شوک باعث می شود که فشار خون بسیار پایین بیاید. شوک می تواند دلایل بسیاری داشته باشد. شوک کاردیوژنیک فقط یک نوع از شوک است. انواع دیگر شوک عبارتند از:
- شوک هیپوولمیک: شوک هیپوولمیک وضعیتی است که در آن قلب به دلیل خونریزی شدید نمی تواند خون کافی را به اندام ها پمپ کند.
- شوک گشاد کننده عروقی: در شوک گشاد کنندگی عروق، رگ های خونی به طور ناگهانی شل می شوند. هنگامی که عروق خونی بیش از شل شود، فشار خون افت کرده و جریان خون بسیار کم می شود. فشار خون پایین باعث می شود که خون و اکسیژن کافی به بدن نرسد.
علل شوک کاردیوژنیک
علل آنی
اگر قلب به طور ناگهانی ارسال خون غنی از اکسیژن را به بدن قطع کند این شوک رخ می دهد. شایع ترین علت شوک کاردیوژنیک ناشی از آسیب به عضله قلب بعد از حمله قلبی شدید است. این آسیب موجب می شود که محفظه پمپاژ اصلی قلب که همان بطن چپ است به درستی کار نکند. در نتیجه قلب نمی تواند خون را پمپ کند.
در حدود ۳ درصد از موارد شوک کاردیوژنیک، باعث می شوند که محفظه پایین و راست قلب که همان بطن راست است، به خوبی کار نکند. این به این معنی است که قلب نمی تواند خون را به ریه ها پمپ کند. در صورتی که خون غنی از اکسیژن به ارگان های مهم بدن نرسد، مشکلات زیادی مانند موارد زیر رخ می دهد:
- اگر شوک کاردیوژنیک موجب شود جریان خون غنی از اکسیژن قطع شود و اندام ها به سرعت ترمیم نشوند موجب مرگ می شود.
- اگر اندام ها خونی کافی دریافت نکنند به خوبی کار نخواهند کرد. این باعث می شود سلول ها در اندام ها بمیرند و هرگز اندام نتواند به خوبی قبل کار کند.
- در صورت توقف در کار اندام ها ممکن است در سایر عملکردهای بدن مشکل ایجاد شود و یا عوارض شوک بدتر شود. به عنوان مثال:
- اگر کلیه ها به خوبی کار نکنند، سطح مواد شیمیایی مهم در بدن تغییر می کند. این ممکن است باعث شود قلب و سایر عضلات ضعیف شده و جریان خون محدود شود.
- اگر کبد به خوبی کار نکند، ساخت پروتئین در بدن متوقف شده و خون لخته می شود. این موضوع خود باعث شدید شدن خونریزی و از دست دادن خون زیاد که خود عاملی برای ایجاد شوک است می شود.
روند بهبود مغز، کلیه، و اندام های دیگر، به مدت قرار گرفتن فرد در معرض شوک بستگی دارد. هر چقدر مدت زمان قرار گرفتن فرد در معرض شوک کمتر باشد، آسیب به اندام ها نیز کمتر است.
علل اساسی
در مورد علل شوک کاردیوژنیک باید به بیماری هایی که موجب ضعیف شدن قلب و جلوگیری از پمپاژ خون غنی از اکسیژن به بدن می شوند نیز اشاره کرد.
سکته قلبی
اغلب سکته های قلبی به دلیل وجود بیماری عروق کرونر قلب (CHD) رخ می دهد. CHD وضعیتی است که در آن یک ماده مومی شکل به نام پلاک، شریان کرونر (قلب) را مسدود کرده و یا جریان خون را کند می کند. این موضوع باعث می شود خون به عضله قلب نرسد. ضمن این که ایجاد لخته در این شریان ها نیز به دلیل همین پلاک ها است.
بیماری های ناشی از حمله قلبی
حملات قلبی می توانند شرایطی را برای قلب ایجاد کنند که خودشان عاملی برای ایجاد شوک کاردیوژنیک هستند. یکی از این بیماری ها پارگی دیواره بطن است. این وضعیت زمانی رخ می دهد که دیوار بین دو بطن (دو قسمت پایینی قلب) پاره می شود. این پارگی زمانی رخ می دهد که سلول های موجود در این دیواره به دلیل حمله قلبی از بین می روند. از بین رفتن این دیواره بر روی توانایی پمپاژ قلب تاثیر می گذارد.
حملات قلبی همچنین می توانند به انفارکتوس عضلات پاپیلاری یا پارگی آن ها منتهی شوند. این وضعیت نیز زمانی رخ می دهد که عضلاتی که دریچه های قلب را کنترل می کنند به دلیل عدم خونرسانی آسیب ببینند. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، خون به درستی در بین محفظه های قلب جریان ندارد. بنابراین توانایی پمپاژ قلب نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
سایر بیماری های قلبی
گاهی بیماری های قلبی دیگر که به علت سکته قلبی ایجاد نشده اند نیز می توانند موجب شوک کاردیوژنیک شوند. این بیماری ها عبارتند از:
- میوکاردیت (التهاب عضله قلب)
- اندوکاردیت (عفونت پوشش داخلی حفره های قلب و دریچه ها)
- آریتمی های کشنده (مشکل در نرخ و یا ریتم ضربان قلب)
- تامپوناد پریکارد (تجمع بیش از حد مایع یا خون در اطراف قلب) این مایع موجب می شود فشار بر روی قلب زیاد شده و عضله قلب نتواند خون را به درستی پمپ کند.
آمبولی ریوی
آمبولی ریوی (PE) انسداد ناگهانی در عروق ریه است. این بیماری معمولا توسط یک لخته خون که از رگ پا به ریه های رسیده است ایجاد می شود. PE می تواند به قلب و سایر اعضای بدن آسیب برساند.
عوامل خطر ابتلا به شوک کاردیوژنیک
شایع ترین عوامل خطر شوک کاردیوژنیک، ابتلا به حمله قلبی است. اگر فردی دچار حمله قلبی شده باشد، عوامل زیر خطر ابتلا به شوک کاردیوژنیک را افزایش می دهد:
- سن بالا
- سابقه حمله قلبی یا نارسایی قلبی
- بیماری های عروق کرونر قلب که عروق بزرگ قلب را تحت تاثیر قرار می دهند
- فشار خون بالا
- دیابت
زنانی که حمله قلبی داشته اند بیش از مردان مبتلا به حمله قلبی در معرض خطر شوک قلبی هستند.
علائم و نشانه های شوک کاردیوژنیک
عدم خون رسانی به مغز، کلیه ها، پوست و دیگر قسمت های بدن باعث می شود که علائم و نشانه های شوک کاردیوژنیک بروز پیدا کنند. علائم این نوع شوک معمولا شامل حداقل دو مورد از موارد زیر می باشد:
- سردرگمی و عدم هوشیاری
- از دست دادن هوشیاری
- ضربان سریع و ناگهانی قلب
- تعریق
- رنگ پریدگی پوست
- ضربان ضعیف
- تنفس سریع
- کاهش و یا عدم وجود خروجی ادرار
- سردی دست و پا
بعید است که وجود هر یک از علائم بالا به تنهایی علائم شوک باشند. همان طور که گفتیم حداقل باید دو علامت همزمان وجود داشته باشد.
تشخیص شوک کاردیوژنیک
اولین گام در تشخیص شوک کاردیوژنیک، شناسایی این موضوع است که آیا فرد در شوک قرار دارد یا خیر؟ بعد از تشخیص شوک، درمان بسته به علت آن اتخاذ می شود. برای تشخیص این بیماری از روش های زیر استفاده می شود:
تست فشار خون: فشار خون بسیار پایین شایع ترین علائم شوک است. البته علل دیگری مانند بیهوشی و عوارض برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان فشار خون بالا نیز می توانند موجب افت فشار خون شوند.
نوار قلب (الکتروکاردیوگرام): نوار قلب یک آزمایش ساده ای برای تشخیص و ثبت فعالیت الکتریکی قلب است. در این آزمایش سرعت ضربان قلب و ریتم آن از نظر ثبات یا نظم ثبت می شود. نوار قلب همچنین قدرت و زمانبندی سیگنالهای الکتریکی که از بخش های مختلف قلب می رسند را ثبت می کند. برای تشخیص حملات شدید قلبی و نظارت بر وضعیت قلب از این آزمایش استفاده می شود.
اکوکاردیوگرافی: اکوکاردیوگرافی (اکو) با استفاده از امواج صوتی یک تصویر متحرک از قلب ایجاد می کند. این آزمون اطلاعاتی در مورد اندازه و شکل قلب و کارکرد حفره ها و دریچه های قلب را در اختیار پزشک قرار می دهد. برای شناسایی جریان خون ضعیف، غیر معمول بودن عضلات قلب و یا آسیب ناشی از جریان خون ضعیف از این آزمایش استفاده می شود.
عکس قفسه صدری: پرتویی که به قفسه سینه تابیده می شود از اندام ها و ساختارهای مختلف در قفسه سینه، از جمله قلب، ریه ها و عروق خونی عکس می گیرد. این آزمایش نشان می دهد که آیا قلب بزرگ شده است و یا اینکه آیا مایع در ریه ها تجمع یافته است یا خیر؟ این علائم می توانند نشانه ای از شوک کاردیوژنیک باشند.
تست آنزیم های قلبی: هنگامی که سلول ها در قلب می میرند، آنزیمی به خون آزاد می کنند. این آنزیم ها نشانگر و یا نشانگرهای زیستی نامیده می شوند. اندازه گیری این نشانگرها می تواند آسیب به قلب و میزان آسیب را تعیین کند.
آنژیوگرافی عروق کرونر: در این آزمایش از اشعه ایکس برای دیدن قلب و رگ های خونی استفاده می شود. برای این کار از یک کاتتر (لوله باریک انعطاف پذیر) استفاده کرده و آن را از طریق یک سرخرگ در پا یا بازو به قلب می فرستند. این کاتتر می توانند فشار داخل حفره های قلب را اندازه گیری کند. در این فرایند رنگی بی ضرر از نوک کاتتر به دورن رگ ها ریخته می شود. این رنگ باعث می شود پزشک راحت تر رگ ها و قلب را دیده و انسداد را تشخیص دهد.
کاتتریزاسیون شریان ریوی: در این عملیات، یک کاتتر به داخل وریدی در بازو یا گردن و یا در نزدیکی ترقوه وارد می شود. سپس، کاتتر وارد شریان ریوی می شود. این عروق در سمت راست قلب به ریه ها متصل می شوند. کاتتر مورد استفاده، فشار خون در شریان ریوی را اندازه گیری می کند. اگر فشار خون بیش از حد بالا یا پایین باشد، درمان شروع می شود.
آزمایش خون: برخی از آزمایشات خون نیز برای کمک به تشخیص شوک کاردیوژنیک استفاده می شوند. این آزمایشات عبارتند از:
- اندازه گیری گازهای خون شریانی. برای این آزمون، یک نمونه خون برای اندازه گیری اکسیژن، دی اکسید کربن و سطح PH (اسیدیته) خون گرفته می شود. سطح خاصی از این مواد با شوک همراه است.
- آزمایش هایی که برای اندازه گیری عملکرد اندام های مختلف، از جمله کلیه ها و کبد استفاده می شود. اگر این ارگان ها به خوبی کار نکنند، نشانه ای از شوک کاردیوژنیک است.
درمان شوک کاردیوژنیک
شوک کاردیوژنیک یک موقعیت کشنده است و نیاز به درمان فوری دارد. هدف اولیه درمان این شوک بهبود جریان خون و اکسیژن به اندام های بدن است. گاهی اوقات شوک و علت آن به صورت همزمان درمان می شوند. به عنوان مثال در صورتی که پزشک رگ خونی مسدود شده را باز کند ممکن است هر دو عامل درمان شود.
درمان های حمایتی
درمان های حمایتی برای هر نوع شوک مورد نیاز است. این درمان کمک می کند تا خون غنی از اکسیژن، به مغز، کلیه ها و ارگان های دیگر جریان داشته باشد. بازگرداندن جریان خون به اندام بیمار را زنده نگه می دارد و ممکن است از آسیب طولانی مدت به اندام ها جلوگیری کند. درمان های حمایتی شامل موارد زیر می باشند:
- دادن اکسیژن اضافی به بیمار برای رسیدن اکسیژن بیشتری به ریه ها، قلب، و بقیه بدن
- استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی
- تزریق مایعات از جمله خون و فرآورده های خونی به بیمار. این می تواند به رسیدن خون بیشتر به ارگان های اصلی و سایر نقاط بدن کمک کند. این درمان معمولا برای شوک قلبی استفاده نمی شود زیرا قلب نمی تواند خونی که از قبل در بدن وجود دارد را پمپ کند. ضمن این که تجمع بیش از حد مایعات در بدن تنفس را سخت می کند.
داروها
در طول و بعد از درمان حمایتی، پزشک سعی خواهد کرد که علت شوک را پیدا کند. اگر علت شوک، عدم توانایی قلب در پمپاژ خون باشد، پس نوع شوک، شوک کاردیوژنیک است. درمان شوک کاردیوژنیک به علت آن بستگی دارد. پزشکان ممکن است داروهایی زیر را در این مورد تجویز کنند:
- داروهای جلوگیری از تشکیل لخته خون
- داروهای افزایش دهنده قدرت عضله قلب
- داروهای درمان حمله قلبی
دستگاه های پزشکی
دستگاه های پزشکی می توانند به پمپ قلب و بهبود جریان خون کمک کنند. دستگاه هایی که برای درمان شوک کاردیوژنیک استفاده می شوند عبارتند از:
- پمپ بالون داخل آئورت: این دستگاه در آئورت که از رگ های خونی اصلی در قلب است قرار می گیرد.
- دستگاه (LVAD): این دستگاه از یک پمپ و باطری تشکیل شده و بخشی از عمل پمپاژ قلب را انجام می دهد. این دستگاه زمانی که آسیب به بطن چپ باعث شوک شده باشد استفاده می شود.
روش های پزشکی و جراحی
گاهی اوقات داروها و دستگاه های پزشکی برای درمان شوک کاردیوژنیک کافی نیستند. در این حالت روش های پزشکی و عمل جراحی می تواند جریان خون را به قلب و سایر نقاط بدن رسانده و آسیب را ترمیم کند. جراحی می تواند شانس زنده ماندن طولانی مدت را افزایش دهد. جراحی که ظرف ۶ ساعت پس از شروع علائم شوک انجام می شود بیشترین شانس بهبود و بقا را دارد. انواع روش ها و جراحی برای درمان علل شوک کاردیوژنیک عبارتند از:
- مداخله کرونر (PCI) و استنت
- بای پس عروق کرونر
- جراحی برای اصلاح دریچه های آسیب دیده قلب
- جراحی برای اصلاح شل شدن دیوارهای بین محفظه های قلب
- پیوند قلب
آیا شوک کاردیوژنیک قابل پیشگیری است؟
بهترین راه برای جلوگیری از شوک قلبی، کاهش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب (CHD) و حمله قلبی است. اگر در حال حاضر بیماری عروق کرونر قلب دارید، درمان مستمر می تواند برای پیشگیری مفید باشد. در صورتی که عوامل خطر را به حداقل برسانید، قادر هستید از شوک کاردیوژنیک و سایر عوارض جلوگیری کنید.