عدم تحمل لاکتوز ؛ نشانه ها، علل، عوامل خطر و روش های درمان

بدن افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز نمی تواند شکر موجود در شیر یا همان لاکتوز را به طور کامل هضم کند. در نتیجه، اسهال، تولید گاز و نفخ پس از خوردن یا نوشیدن محصولات لبنی رخ می دهد. این وضعیت، که به عنوان سوء جذب لاکتوز نیز نامیده می شود، معمولا بی ضرر است، اما علائم آن می تواند ناراحت کننده باشد.

کمبود لاکتاز یا همان آنزیم تولید شده برای هضم لاکتوز در روده کوچک، معمولا مسئول عدم تحمل لاکتوز است. بسیاری از افراد سطح پایینی از لاکتاز را در بدن دارند اما بدون هیچ مشکلی قادر به هضم محصولات لبنی  هستند. اما اگر عدم تحمل لاکتوز وجود داشته باشد، یعنی کمبود لاکتاز به حدی است که بدن پس از مصرف غذاهای لبنی مبتلا به علائم می شود.

اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند بدون مصرف تمام غذاهای لبنی شرایط را کنترل کنند. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد نشانه ها، علل، عوامل خطر و روش های درمان عدم تحمل لاکتوز مفصل صحبت خواهیم کرد.

علائم عدم تحمل لاکتوز

علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز معمولا ۳۰ دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن یا نوشیدن غذاهای حاوی لاکتوز شروع می شوند. علائم و نشانه های شایع این اختلال عبارتند از:

  • اسهال
  • تهوع و گاهی اوقات استفراغ
  • درد شکم
  • نفخ
  • گاز

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که اغلب پس از خوردن لبنیات علائم عدم تحمل لاکتوز را داشته اید، با پزشک مشورت کنید. به ویژه اگر نگران عدم مصرف کافی کلسیم باشید.

علت عدم تحمل لاکتوز

سوء جذب لاکتوز هنگامی رخ می دهد که روده کوچک شما به اندازه کافی از آنزیمی به نام لاکتاز را برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید نمی کند. به طور معمول، لاکتاز قند شیر را به دو قند ساده گلوکز و گالاکتوز تبدیل می کند که از طریق روده جذب می شوند.

اگر لاکتاز در بدن کم باشد، لاکتوز موجود در غذا به جای فرآوری و جذب به داخل روده حرکت می کند. در روده بزرگ، باکتری های طبیعی با لاکتوز هضم نشده ارتباط برقرار می کنند و علائم و نشانه های سوء جذب لاکتوز را ایجاد می کنند.

سه نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد. زمینه هر نوع نیز عوامل مختلفی است که باعث کمبود لاکتاز می شوند.

عدم تحمل اولیه

این شایع ترین نوع عدم تحمل لاکتوز است. افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اولیه در شروع زندگی خود مقدار زیادی لاکتاز را در بدن تولید می کنند. این روند یک ضرورت برای نوزادانی است که از شیر تغذیه می کنند. همان طور که کودکان شیر را با سایر مواد غذایی جایگزین می کنند، تولید لاکتاز آنها به طور معمول کاهش می یابد. اما میزان آن همچنان به اندازه ای بالا است تا مقدار لبنیاتی که در یک رژیم معمولی وجود دارد را هضم کند.

در نوع اولیه عدم تحمل، تولید لاکتاز به شدت کاهش می یابد و باعث می شود که هضم شیر و محصولات لبنی توسط بزرگسالی دشوار شود. عدم تحمل اولیه لاکتوز به صورت ژنتیکی ایجاد می شود. در بسیاری از افراد با نژادهای آفریقایی، آسیایی یا اسپانیایی این عدم تحمل اتفاق می افتد. این وضعیت همچنین در بین اقوام اروپای مرکزی یا مدیترانه ای نیز رایج است.

عدم تحمل ثانویه

این نوع عدم تحمل لاکتوز، هنگامی رخ می دهد که روده کوچک شما پس از بیماری، آسیب دیدگی یا جراحی، تولید لاکتاز را کاهش می دهد. از جمله بیماری های مرتبط با عدم تحمل ثانویه لاکتوز، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتری و بیماری کرون است. درمان اختلال اساسی ممکن است سطح لاکتاز را بهبود بخشد و نشانه ها و علائم سوء جذب لاکتوز را به مرور زمان از بین ببرد.

عدم تحمل مادرزادی یا رشدی

این عارضه در نوزادانی که با عدم تحمل لاکتوز ناشی از عدم کامل بودن فعالیت لاکتاز متولد شده اند ایجاد می شود. اما معمولا نادر است. این اختلال از نسلی به نسل دیگر توسط یک الگوی ارثی به نام اتوزومی مغلوب منتقل می شود. این به این معنی است که هر دو مادر و پدر باید یک نوع ژن معیوب ایجاد کننده این اختلال را برای انتقال به کودک داشته باشند. نوزادان نارس نیز ممکن است  عدم تحمل لاکتوز را به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز تجربه کنند.

عوامل خطر

فاکتورهایی که می توانند شما یا فرزندتان را مستعد ابتلا به عدم تحمل لاکتوز کنند عبارتند از:

  • افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز، معمولا در بزرگسالی ظاهر می شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان شایع نیست.
  • قومیت: سوء جذب لاکتوز در افرادی آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی و هندی ها رایج است.
  • تولد زودرس: نوزادانی که زودتر از موعد مقرر متولد می شوند ممکن است سطح لاکتاز در بدنشان کم باشد؛ زیرا روده کوچک سلول های تولید کننده لاکتاز را در اواخر سه ماهه سوم بارداری تولید می کنند.
  • بیماری هایی که روی روده کوچک تاثیر می گذارند: مشکلات روده کوچک که می تواند باعث عدم تحمل لاکتوز شود، شامل رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون است.
  • برخی از درمان های سرطان: اگر از پرتو درمانی برای ابتلا به سرطان در شکم استفاده کرده اید یا عوارض روده ای ناشی از شیمی درمانی داشته باشید، احتمال ابتلا به عدم تحمل لاکتوز در بدنتان افزایش می یابد.

روش های تشخیص

پزشک برای تشخیص ممکن است ابتدا بر روی علائم و واکنش شما به کاهش میزان مصرف غذاهای لبنی در رژیم غذایی تان تمرکز کند. ضمن این که با انجام یک یا چند آزمایش زیر ممکن است این اختلال تشخیص داده شود:

آزمایش تحمل لاکتوز: آزمایش تحمل لاکتوز واکنش بدن شما را به مصرف مایع حاوی مقادیر بالای لاکتوز اندازه گیری می کند. دو ساعت بعد از نوشیدن این مایع، آزمایش خون برای اندازه گیری میزان گلوکز در جریان خونتان انجام می شود. اگر میزان گلوکز افزایش نیافته باشد بدین معنی است که بدن شما به درستی لاکتوز را هضم نمی کند و نوشیدنی پر از لاکتوز جذب نشده است.

آزمایش تنفس هیدروژن: این آزمون نیز نیاز به مصرف مایع حاوی مقادیر بالای لاکتوز دارد. پس از مصرف این ماده پزشک مقدار هیدروژن را در بازدم شما با فواصل زمانی منظم اندازه گیری می کند. به طور معمول هیدروژن در هر بار تنفس بسیار کم است. اما اگر بدن شما نتواند لاکتوز را هضم کند، آن را در روده تخمیر کرده و موجب آزاد سازی هیدروژن و گازهای دیگر می شود. این گازهای توسط روده کوچک جذب شده و در هر بار بازدمتان هیدروژن زیادی خارج می شود. پس زیاد شدن میزان هیدروژن اندازه گیری شده در طول آزمون تنفسی نشان می دهد که شما به طور کامل لاکتوز را هضم و جذب نمی کنید.

تست اسیدیته مدفوع: برای نوزادان و کودکانی که نمی توانند سایر آزمایشات را انجام دهند، ممکن است از آزمون اسیدیته مدفوع استفاده شود. تخمیر لاکتوز هضم نشده اسید لاکتیک و سایر اسیدها را ایجاد می کند که می توان آن ها را در نمونه مدفوع شناسایی کرد.

روش های درمان عدم تحمل لاکتوز

در حال حاضر هیچ راهی برای تقویت تولید لاکتاز در بدن وجود ندارد، اما معمولا می توان از ناراحتی ناشی از عدم تحمل لاکتوز به روش های زیر جلوگیری کرد:

  • اجتناب از مصرف زیاد شیر و سایر محصولات لبنی
  • مصرف منظم و کم از غذاهای حاوی محصولات لبنی در وعده های غذایی
  • مصرف شیر بدون لاکتوز
  • اضافه کردن مایع یا پودر به محصولات لبنی برای تجزیه لاکتوز

روش های خانگی

با انجام آزمون و خطا، قطعا قادر به پیش بینی پاسخ بدنتان به مواد غذایی مختلف حاوی لاکتوز و کشف این که چقدر از این مواد را می توانید بدون ناراحتی بخورید و یا بنوشید خواهید بود. تعداد کمی از افراد عدم تحمل شدید لاکتوز دارند. در این شرایط باید مصرف همه محصولات لبنی را قطع کرده و از غذاهای غیر لبنی یا داروهایی که حاوی لاکتوز نیستند استفاده کنند.

تغذیه خوب

کاهش محصولات لبنی به این معنا نیست که شما کلسیم کافی را دریافت نکنید. کلسیم در بسیاری از غذاهای دیگر نیز یافت می شود. این غذاها عبارتند از:

  • کلم بروکلی
  • محصولات غنی شده با کلسیم، مانند نان و آب میوه
  • ماهی قزل آلا
  • جایگزین های شیر مانند شیر سویا و شیر برنج
  • پرتقال
  • لوبیا چیتی
  • ریواس
  • اسفناج

همچنین باید مطمئن شوید که به اندازه کافی ویتامین D دریافت می کنید. ویتامین D به طور معمول در شیر غنی شده یافت می شود. تخم مرغ، جگر و ماست نیز حاوی ویتامین D هستند. ضمن این که بدن شما ویتامین D را در زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز تولید می کند. با این وجود، حتی بدون محدود کردن غذاهای لبنی، بسیاری از افراد بزرگسال به اندازه کافی ویتامین D دریافت نمی کنند. در مورد مصرف ویتامین D و مکمل های کلسیم حتما با پزشک مشورت کنید.

محدود کردن محصولات لبنی

اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند از برخی محصولات لبنی بدون ایجاد علائم استفاده کنند. این کار ممکن است تحمل بدن را نسبت به محصولات لبنی افزایش داده تا به تدریج بتوان آن ها را در رژیم غذایی جای داد. برخی افراد می توانند محصولات لبنی پر چرب مانند شیر و پنیر را راحت تر از محصولات لبنی بدون چربی یا کم چربی مصرف کنند.

راه هایی برای تغییر رژیم غذایی جهت به حداقل رساندن علائم عدم تحمل لاکتوز وجود دارد این راه ها عبارتند از:

  • انتخاب ترکیبی از لبنیات: در هر بار از وعده های کوچک و ۴ اونسی (۱۱۸ میلی لیتری) شیر استفاده کنید. وعده های کوچک از محصولات لبنی به احتمال زیاد دستگاه گوارش را کمتر تحریک می کنند.
  • مصرف شیر در میان وعده غذایی: شیر را با مواد غذایی دیگر بنوشید. این کار روند گوارش را کند کرده و علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش می دهد.
  • آزمایش مجموعه ای از محصولات لبنی: همه محصولات لبنی مقدار لاکتوز ثابتی ندارند. به عنوان مثال، پنیر های سفت مانند پنیر سوئیسی و چدار مقدار کمی لاکتوز دارند و به طور کلی ممکن است با مصرف آن ها هیچ نشانه ای ایجاد نشود. گاهی نیز محصولات تهیه شده از شیر مانند ماست برای این افراد قابل تحمل است. زیرا باکتری هایی که در فرایند کشت استفاده می شوند به طور طبیعی آنزیم لاکتاز را تولید کرده و لاکتوز را تجزیه می کنند.
  • خرید محصولات کم لاکتوز و یا بدون لاکتوز
  • استفاده از قرص یا قطره آنزیم لاکتاز: قرص ها یا قطره های حاوی آنزیم لاکتاز ممکن است به شما کمک کنند که محصولات لبنی را هضم کنید. شما می توانید قرص ها را قبل از غذا یا در میان وعده غذایی مصرف کنید. یا قطره ها را می توانید به پاکت شیر اضافه کنید.

طب جایگزین

پروبیوتیک ها

پروبیوتیک ها موجودات زنده موجود در روده هستند که به سلامت سیستم ایمنی کمک می کنند. پروبیوتیک ها در بعضی از ماست ها و به عنوان مکمل ها در فرم کپسول در دسترس هستند. آنها گاهی برای بیماری ها گوارشی مثل اسهال و سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شوند. این محصولات ممکن است به هضم لاکتوز در بدن نیز کمک کنند.