عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI)

در این مقاله از مجله پیام سلامت می خواهیم در مورد علائم، علل، عوارض و روش های درمان عفونت دستگاه تنفسی فوقانی صحبت کنیم.

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی چیست؟

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI) یک فرآیند عفونی است که ممکن است هر یک از اجزای دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر کند. عفونت نواحی خاص دستگاه تنفسی فوقانی مانند موارد زیر از جمله عفونت هایی هستند که در این دسته قرار می گیرند:

  • رینیت (التهاب حفره بینی)
  • عفونت سینوس ها (سینوزیت یا رینوزینوزیت)
  • التهاب حلق و لوزه ها
  • اپیگلوتیت (التهاب قسمت بالای حنجره یا اپیگلوت)
  • لارنژیت (التهاب حنجره)
  • التهاب حنجره و نای
  • التهاب نای

عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی یکی از شایع ترین دلایل مراجعه به پزشک با علائم مختلف از جمله موارد زیر است:

  • آبریزش بینی
  • گلودرد
  • سرفه
  • مشکل در نفس کشیدن
  • بی حالی

اگرچه این عفونتها در هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتند، اما بیشتر آنها در ماه های پاییز و زمستان رخ می دهند. بسیاری از ویروس هایی که منجر به عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می شوند در رطوبت کم زمستان بهتر رشد می کنند. شایع ترین علائمی که برای بیماران مبتلا ایجاد می شود نیز عبارتند از:

  • سرفه
  • عطسه
  • ترشح بینی
  • گرفتگی بینی
  • آبریزش بینی
  • تب
  • خارش یا گلودرد
  • مشکلات تنفسی

به ندرت برای درمان عفونت های تنفسی فوقانی، آنتی بیوتیک مورد نیاز است. بنابراین در صورت ابتلا به این عفونت ها به طور کلی باید از مصرف این کلاس از داروها اجتناب کرد  مگر اینکه پزشک به عفونت باکتریایی مشکوک باشد.

اکثرا تکنیک های ساده مانند شستشوی مناسب دست و پوشاندن صورت در هنگام سرفه یا عطسه ممکن است باعث کاهش شیوع عفونت های دستگاه تنفسی شود.

آیا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی مسری است؟

اکثر عفونت های موثر بر روی این بخش از سیستم تنفسی، ویروسی هستند. البته گاهی اوقات باکتری ها نیز ممکن است باعث عفونت های تنفسی فوقانی شوند. بیشتر اوقات عفونت تنفسی فوقانی مسری است و با استنشاق قطرات تنفسی متساعد شده از سرفه یا عطسه از فردی به فرد دیگر سرایت می کند. انتقال عفونت های تنفسی با لمس کردن بینی یا دهان با دستی یا چیز دیگری که در معرض ویروس است می تواند اتفاق بیفتد.

دلایل ایجاد این عفونت چیست؟

URTI معمولاً در اثر تهاجم مستقیم ویروس یا باکتری بیماری زا به لایه داخلی (مخاط یا غشای مخاطی) مجاری تنفسی فوقانی ایجاد می شود. برای اینکه عوامل بیماری زا (ویروس ها و باکتری ها) به غشای مخاطی در مجاری تنفسی حمله کنند، باید با چندین مانع جسمی و ایمونولوژیک مبارزه کنند.

موهای داخل بینی مانند سدی فیزیکی عمل می کند و به طور بالقوه می تواند موجودات مهاجم را به دام بیندازد. علاوه بر این مخاط مرطوب داخل حفره بینی نیز می تواند ویروس ها و باکتری هایی که وارد مجاری تنفسی می شوند را درگیر کند. ساختارهای مویی کوچکی در این مجازی وجود دارد که دائماً مهاجمان خارجی را به سمت حلق حرکت می دهند تا در نهایت به دستگاه گوارش و معده رسیده و بلعیده شوند.

علاوه بر این موانع شدید جسمی در دستگاه تنفسی فوقانی، سیستم ایمنی بدن نیز بخشی از روند مقابله با تهاجم پاتوژن ها یا میکروب های ورودی به مجاری تنفسی است. آدنوئیدها و لوزه های واقع در دستگاه تنفسی فوقانی بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند که به مبارزه با عفونت ها کمک می کنند. با استفاده از سلول های تخصصی، آنتی بادی ها و مواد شیمیایی موجود در این غدد لنفاوی، میکروب های مهاجم را شناسایی کرده و سرانجام از بین می برند.

با وجود این فرآیندهای دفاعی، ویروس ها و باکتری های متجاوز مکانیسم های مختلفی را برای مقاومت در برابر این تخریب دارند و خود را با این روند سازگار می کنند. آنها گاهی اوقات می توانند سموم ایجاد کنند و به وسیله این سموم سیستم دفاعی بدن را مختل کنند. گاهی این موجودات موزی شکل یا پروتئین های ساختاری بیرونی خود را تغییر داده و روند تشخیص سیستم ایمنی بدن (تغییر آنتی ژن) را دچار تغییر شکل می کنند. برخی باکتری ها ممکن است فاکتورهای چسبندگی ایجاد کنند که به آنها اجازه می دهد تا به غشای مخاط بچسبند و مانع از بین رفتن آنها شوند.

همچنین لازم به ذکر است که عوامل بیماری زای مختلفی وجود دارد که توانایی شگفت انگیزی در غلبه بر سیستم دفاعی بدن و ایجاد عفونت دارند.

دوره کومون این بیماری ها

علاوه بر این ارگانیسم های مختلف از دوره های کومون متفاوتی برخوردار هستند. دوره کومون برخی از پاتوژن های متداولی که منجر برای عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می شوند عبارتند از:

  • تینو ویروس ها بین ۱ الی ۵ روز
  • استرپتوکوک های گروه A بین ۱ الی ۵ روز
  • ویروس های آنفلوانزا و پاراآنفلوآنزا بین ۱ الی ۴ روز
  • ویروس RSV حدود ۷ روز
  • سیاه سرفه بین ۷ الی ۲۱ روز
  • دیفتری بین ۱ الی ۱۰ روز
  • ویروس EBV بین ۴ الی ۶ هفته

مهمترین علائم این عفونت ها

به طور کلی علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ناشی از سموم آزاد شده توسط عوامل بیماری زا و همچنین پاسخ التهابی است که از طرف سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عفونت داده می شود. علائم شایع عفونت تنفسی فوقانی به طور کلی عبارتند از:

  • گرفتگی بینی
  • آبریزش بینی (رینوره)
  • ترشحات بینی (ممکن است از روشن مایل به سفید تا سبز رنگ آن تغییر کند)
  • بسته شدن مسیر تنفسی بینی
  • عطسه
  • گلو درد یا خارش
  • بلع دردناک (odynophagia)
  • سرفه
  • ضعف
  • تب درجه پایین (بیشتر در کودکان شایع است)

علائم کمتر شایع ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • نفس نفس زدن
  • کاهش توانایی بویایی (هیپوسمی)
  • سردرد
  • تنگی نفس
  • درد سینوس ها
  • خارش و آبریزش از چشم
  • حالت تهوع
  • استفراغ
  • اسهال
  • بدن درد

علائم عفونت تنفسی فوقانی معمولاً بین ۳ الی ۱۴ روز به طول می انجامند. اگر علائم بیش از ۱۴ روز طول بکشند، باید از روش های جایگزین برای تشخیص بیماری هایی مانند سینوزیت، آلرژی، ذات الریه یا برونشیت استفاده کرد.

در صورت ابتلا به فارنژیت باکتریایی، علائم بیش از یک هفته ادامه پیدا می کنند و در صورت عدم وجود آبریزش بینی، سرفه یا خارش و آبریزش از چشم بدتر می شوند. آزمایش سریع و شروع مصرف آنتی بیوتیک های مناسب، خطر ابتلا به تب روماتیسمی، به ویژه در کودکان را کاهش می دهد.

اپیگلوتیت یک عفونت تنفسی فوقانی در کودکان است که ممکن است بروز ناگهانی گلو درد، احساس یک توده در گلو، گرفتگی صدا، سرفه های خشک، بلع بسیار دردناک و جاری شدن آب از دهان را به همراه داشته باشد.

عفونت های تنفسی موثر بر روی قسمت تحتانی دستگاه تنفسی فوقانی مانند لارنژوتراشیت، بیشتر با سرفه های خشکی و کوفتگی یا گرفتگی صدا رخ می دهند. احساس خفگی یا سرفه زیاد به همراه درد دنده (ناشی از سرفه شدید) علائم و نشانه های دیگری این عفونت ها هستند.

عوامل خطر ابتلا به این عفونت ها

برخی از عوامل خطر عمده برای ابتلا به عفونت های تنفسی فوقانی عبارتند از:

  • تماس جسمی یا نزدیک با شخصی که دارای عفونت تنفسی فوقانی است.
  • نشستن دست ها پس از تماس با فردی که دارای عفونت تنفسی فوقانی است.
  • تماس نزدیک کودکان با یکدیگر در مدارس یا مراکز نگهداری از کودکان
  • تماس با گروهی از افراد در یک مکان بسته
  • سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود دست دوم
  • کار کردن و رفت و آمد به مراکز درمانی، بیمارستان ها و خانه های سالمندان
  • ضعف سیستم ایمنی بدن بر اثر ابتلا به HIV، انجام پیوند عضو، نقص ایمنی مادرزادی و استفاده طولانی مدت از استروئیدها
  • ناهنجاری های آناتومیکی مانند ترومای صورت، ترومای مجاری تنفسی فوقانی و پولیپ بینی

چه زمانی باید برای درمان به پزشک مراجعه کنیم؟

اکثر افراد تمایل به تشخیص و درمان علائم خود در خانه و بدون مراجعه به پزشک دارند. اکثر موارد عفونت های تنفسی در اثر ویروس ایجاد می شوند. این به این معنی است که به خودی خود برطرف می شوند.

در صورت مشاهده موارد زیر، مراجعه به پزشک ممکن است توصیه شود:

  • علائم بیش از دو هفته ادامه پیدا کنند
  • علائم شدید و رو به وخامت باشند
  • مشکلات تنفسی ایجاد شده باشد
  • بلع مختل شده باشد
  • عفونت تنفسی فوقانی عود کرده باشد

در مواردی که عفونت تنفسی فوقانی شدید باشد و باعث ایجاد علائم زیر شود، ممکن است گاهی اوقات بستری شدن در بیمارستان ضروری باشد:

  • کم آبی بدن
  • مشکل تنفسی با اکسیژن دهی ضعیف (هیپوکسی)
  • احساس سردرگمی
  • بی حالی و بدتر شدن تنگی نفس در بیماران مبتلا به بیماری های مزمن ریه و قلب (بیماری انسداد مزمن ریوی یا نارسایی احتقانی قلب

شانس بستری شدن در بیمارستان ها در بین کودکان کمتر از ۲ سال، افراد مسن (خصوصاً افراد مبتلا به زوال عقل) و افراد دارای نقص ایمنی (سیستم ایمنی ضعیف) بسیار بیشتر است.

روش های تشخیص

تشخیص عفونت دستگاه تنفسی فوقانی معمولاً بر اساس بررسی علائم، معاینه جسمی و گاها تست های آزمایشگاهی انجام می شود.

پزشک در معاینه فیزیکی فردی که دارای عفونت تنفسی است ممکن است به دنبال تورم و قرمزی درون دیواره حفره بینی (علائم التهاب)، قرمزی گلو، بزرگ شدن لوزه ها و ترشحات سفید رنگ در لوزه ها باشد. بزرگ شدن غدد لنفاوی در اطراف سر و گردن، قرمزی چشم ها و حساسیت صورت (سینوزیت) نیز از دیگر نشانه های فیزیکی این بیماری هستند. علائم دیگر ممکن است شامل بوی بد دهان، سرفه، اگرفتگی صدا و تب باشد.

انجام تست های آزمایشگاهی معمولاً برای ارزیابی عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی توصیه نمی شود. از آنجا که بیشتر این عفونت ها به دلیل ویروس ایجاد می شوند، آزمایش خاصی برای تشخیص آنها لازم نیست زیرا ویروس ها معمولا هیچ مشخصه ای ندارند.

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI)
عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (URTI)

روش های درمان عفونت دستگاه تنفسی فوقانی

همانطور که در بالا گفته شد، بیشتر عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی در اثر ویروس ها ایجاد می شوند. بنابراین نیازی به درمان خاصی ندارند و خود به خود بهبود پیدا می کنند. افراد مبتلا به عفونت های تنفسی معمولا بدون نیاز به مراجعه به پزشک یا داروی تجویزی، علائم خود را در خانه درمان می کنند.

استراحت کردن گام مهمی در درمان عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی است.  افزایش مصرف مایعات خوراکی به طور کلی به این بیماران توصیه می شود. به این ترتیب می توانید مایعات از دست رفته ناشی از آبریزش بینی، تب و کاهش اشتهای مرتبط با عفونت های تنفسی را جبران کنید. درمان علائم معمولاً تا زمانی که عفونت برطرف شود ادامه می یابد.

برخی از رایج ترین داروهایی که برای درمان استفاده می شوند عبارتند از:

  • استامینوفن (تایلنول) برای کاهش تب و بدن درد بدن
  • داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن برای درد بدن و تب
  • آنتی هیستامین هایی مانند دیفن هیدرامین (بنادریل) برای کاهش ترشحات و احتقان بینی
  • از ایپراتروپیوم بروماید (موضعی) برای کاهش ترشحات بینی
  • برای کاهش سرفه می توان از داروهای ضد سرفه استفاده کرد. دکسترومتورفان، گوایفنسین (روبیتوسین) و کدئین همگی در کاهش سرفه مفیدند.
  • عسل برای کاهش سرفه
  • استروئیدهایی مانند دگزامتازون (دکادرون) و پردنیزون خوراکی برای کاهش التهاب معابر تنفسی و کاهش تورم و احتقان
  • از ضد احتقان ها مانند سودوافدرین (سودافد) برای کاهش احتقان بینی (معمولاً برای کودکان کمتر از ۲ سال و افرادی که فشار خون بالا دارند توصیه نمی شود)
  • محلول اکسی متازولین (افرین) بینی که یک ضد احتقان است اما فقط باید برای کوتاه مدت استفاده شود.
  • داروهای ترکیبی حاوی بسیاری از این مؤلفه ها نیز به طور گسترده و بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس هستند.

برخی از این داروها می توانند باعث خواب آلودگی در کودکان کمتر از ۴ سال و افراد مسن شوند.

اگر باکتری عامل بیماری باشد، از آنتی بیوتیک استفاده می شود. بعضی اوقات ممکن است مصرف آنتی ویروس ها توسط پزشکان برای بیمارانی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند توصیه شود. فقط پزشک معالج می تواند تعیین کند که کدام آنتی بیوتیک برای عفونت ایجاد شده مناسب است.

عوارض عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی

برخی از عوارض شایع عفونت های تنفسی فوقانی عبارتند از:

  • ضعف تنفسی ناشی از اپیگلوتیت
  • عفونت ثانویه توسط باکتری ها (عفونت ویروسی می تواند باعث ایجاد اختلال در سد فیزیکی مجاری تنفسی و تسهیل در حمله باکتری ها شود). این حالت معمولا منجر به سینوزیت باکتریایی، برونشیت و پنومونی می شود.
  • تشکیل آبسه در لوزه ها
  • تب روماتیسمی ناشی از گلودرد
  • گسترش عفونت از سینوس ها به مغز (مننژیت)
  • درگیری گوش ها که منجر به عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا) می شود
  • بدتر شدن بیماری مزمن ریه (آسم و COPD)
  • گسترش عفونت به قلب (پریکاردیت و میوکاردیت)
  • انتشار عفونت به مغز یا مایعات اطراف مغز که باعث آنسفالیت یا مننژیت می شود
  • درد عضلانی و دنده ها در اثر سرفه شدید

آیا می توان از عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی جلوگیری کرد؟

اقدامات مختلفی وجود دارد که می توانند خطر ابتلا به عفونت ها را به طور کلی کاهش دهد. ترک سیگار، کاهش استرس، رژیم غذایی مناسب و متعادل و ورزش کردن همه اقداماتی هستند که می توانند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و خطر کلی ابتلا به عفونت ها را کاهش دهند. انتقال آنتی بادی های محافظت کننده از طریق شیر مادر نیز به تقویت سیستم ایمنی بدن نوزادان کمک می کند.

سایر اقدامات پیشگیرانه ای که برای کاهش خطر ابتلا به عفونت های تنفسی فوقانی توصیه می شوند عبارتند از:

  • شستشوی دست به ویژه در فصول سرد سال (پاییز و زمستان)
  • کاهش تماس با افرادی که ممکن است عفونت داشته باشند.
  • تمیز کردن مناسب اشیائی که توسط افراد لمس می شوند مانند تلفن، درب یخچال، رایانه، نرده پله، دستگیره در و…
  • پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه
  • واکسیناسیون با واکسن آنفولانزا

منابع:

Upper Respiratory Tract Infection