علت، نشانه، درمان و پیشگیری از فتق دیافراگم

دیافراگم یک مانع عضلانی گنبدی شکل بین قفسه سینه و حفره های شکمی است. این عضو قلب و ریه را از ارگان های شکمی مانند معده، روده، طحال و کبد جدا می کند. فتق دیافراگم زمانی رخ می دهد که یکی از ارگان های شکمی ذکر شده، به دلیل نقص در عضله دیافراگم به سمت بالا حرکت کرده و به قفسه سینه فشار وارد می کند. فتق دیافراگم می تواند از بدو تولد و به صورت مادرزادی وجود داشته باشد و یا در سایر مراحل زندگی به وجود بیاید. اما در هر صورت فتق دیافراگم باید سریعا جراحی و درمان شود.

علل ایجاد فتق دیافراگم چیست؟

فتق دیافراگم مادرزادی (CDH) به علت رشد غیر طبیعی دیافراگم در حالی که جنین در حال شکل گیری است، به وجود می آید. نقص در دیافراگم کودک اجازه می دهد تا یک یا بیشتر از یکی از ارگان های شکمی به سمت قفسه سینه حرکت کرده و فضایی که در آن ریه ها وجود دارد را، اشغال کند. به این ترتیب ریه نوزاد به درستی کار نمی کند. در بیشتر موارد فتق دیافراگم در نوزاد، بر روی یک ریه تاثیر می گذارد.

فتق دیافراگم اکتسابی (ADH)، معمولا نتیجه یک آسیب نافذ که به یک وسیله یک جسم نوک تیز ایجاد شده است، می باشد. تصادفات و سقوط از ارتفاع معمولا این گونه آسیب ها را به وجود می آورند. علاوه بر این ضربه های وارده با چاقو و گلوله نیز قادرند فتق دیافراگم اکتسابی ایجاد کنند. جراحی در شکم یا قفسه سینه نیز ممکن است آسیب تصادفی به دیافراگم وارد کنند.

عوامل خطر برای ابتلا به فتق دیافراگم چیست؟

اغلب فتق های مادرزادی دیافراگم ایدیوپاتیک هستند. یعنی علت آنها نامعلوم است. با این حال، ناهنجاری های کروموزومی در حدود ۳۰ درصد از موارد در این بین دخیل هستند.

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به فتق دیافراگم اکتسابی را افزایش دهند:

  • صدمه با ابزار تیز به دلیل حادثه رانندگی
  • اعمال جراحی بر روی قفسه سینه یا شکم
  • زمین خوردن از منطقه دیافراگم
  • زخم چاقو
  • زخم گلوله

نشانه های فتق دیافراگم چیست؟

علائم فتق دیافراگم بسته به علت و شدت آن متفاوت است.

مشکل تنفسی

این نشانه معمولا بسیار شدید است. تنگی نفس در فتق مادرزادی دیافراگم، از رشد غیر طبیعی ریه ها ایجاد می شود. در فتق اکتسابی، به دلیل عدم کارکرد صحیح ریه ها، تنگی و مشکل تنفسی ایجاد می شود.

آبی شدن پوست

زمانی که بر اثر تنگی نفس، اکسیژن کافی به بدن نرسد، پوست بدن و لب ها آبی و کبود می شود. (سیانوز)

تاکی پنه (تنفس سریع)

به دلیل کاهش اکسیژن بدن، ریه ها سعی می کنند با سرعت بیشتری کار کرده تا جبران کمبود اکسیژن را بکنند.

تاکی کاردی (ضربان قلب سریع)

در راستای کمبود اکسیژن، قلب نیز برای رساندن خون و به دنبال آن اکسیژن بیشتر به اندام ها، سریعتر کار می کند.

کاهش تنفس و صدا در یکی از ریه ها

این علامت به طور معمول در مورد CDH ایجاد می شود. به خاطر آن که ریه نوزاد هنوز قادر نیست به درستی کار کند. صدای ریه در زمان تنفس، در سمت ریه مبتلا شنیده نمی شود. اما معمولا بدون استفاده از گوشی پزشکی قابل تشخیص نیست.

ایجاد صداهای روده در ناحیه سینه

این حالت زمانی اتفاق می افتد که روده به بالا حرکت کرده و به حفره سینه رسیده است.

احساس خالی بودن شکم

با لمس کردن شکم، به خصوص با فشاردادن نواحی خاص متوجه خالی بودن بخشی از شکم خواهید شد.

فتق دیافراگم چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشکان معمولا می توانند فتق مادرزادی دیافراگم را قبل از تولد نوزاد تشخیص دهند. در این حالت آزمایش سونوگرافی ممکن است، غیر طبیعی بودن اندام های شکم را در جنین نشان دهد. علاوه بر این ممکن است مقدار مایع آمنیوتیک (مایعی که در اطراف جنین است و از او محافظت می کند) افزایش پیدا کند.

پس از تولد، اختلالات زیر ممکن است در طول یک معاینه فیزیکی ظاهر شوند:

  • حرکات غیر طبیعی سینه
  • مشکل تنفسی
  • عدم وجود صداهای تنفسی در یک طرف قفسه سینه
  • شنیدن صداهای روده در قفسه سینه
  • خالی بودن بخشی از شکم

تست های زیر معمولا برای تشخیص هر دو نوع فتق دیافراگم CDH و ADH کافی است:

  • عکس اشعه ایکس
  • سونوگرافی (با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از قفسه سینه و حفره های شکمی ایجاد می کند)
  • سی تی اسکن (اجازه می دهد تا پزشک مستقیما ارگان های شکمی را مشاهده کند)
  • گازهای خون شریانی (در این آزمایش، خون به طور مستقیم از یک سرخرگ گرفته می شود و آزمایشاتی برای تعیین سطح اکسیژن، دی اکسید کربن و اسیدیته، یا سطح pH بر روی آن انجام می شود)

فتق دیافراگم چگونه درمان می شود؟

هر دو فتق دیافراگم مادرزادی و اکتسابی، نیاز اورژانسی به جراحی دارند. در طی این جراحی، عضوی از شکم که به بالا حرکت کرده است به جای خود بازگردانده می شود و سپس دیافراگم جراحی اصلاحی می شود.

در CDH، جراحان در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تولد نوزاد، جراحی را انجام می دهند. اولین قدم بعد از زایمان، ایجاد ثبات در نوزاد و افزایش سطح اکسیژن در خون او می باشد. برای این منظور یک لوله به داخل نای از طریق دهان فرستاده می شود. انتهای لوله به دستگاه مصنوعی تنفسی متصل است. این دستگاه یک تهویه مکانیکی است. هنگامی که علائم حیاتی و اکسیژن در خون نوزاد تثبیت شد، عمل جراحی انجام می شود.

در فتق دیافراگم اکتسابی نیز شرایط بیمار باید ثابت باشد تا عمل انجام شود. از آن جا که فتق اکتسابی معمولا بر اثر صدمات ایجاد می شود، ممکن است خونریزی داخلی نیز وجود داشته باشد. پس در این شرایط جراحی باید اورژانسی تر انجام شود.

چگونه می توان از فتق دیافراگم پیشگیری کرد؟

هیچ راهی برای جلوگیری از فتق دیافراگم مادرزادی وجود ندارد اما چند اقدام ساده می تواند از نوع اکتسابی آن جلوگیری کند. این اقدامات عبارتند از:

  • ایمن رانندگی کنید.
  • از ورزش هایی که موجب ایجاد آسیب می شوند اجتناب کنید.

آینده درمان فتق دیافراگم بستگی دارد به این که بیماری چه میزان به ریه ها آسیب رسانده است. اما بر اساس گزارش مرکز کودکان جان هاپکینز، احتمال زنده ماندن برای CDH (فتق مادرزادی) بیش از ۸۰ درصد است. احتمال زنده ماندن برای ADH (فتق اکتسابی) به طور مستقیم به نوع آسیب و شدت آن بستگی دارد.