اکتینیک کراتوز (AK) به لکه های خشن، خشک و کوچک بر روی پوست گفته می شود که به دلیل قرار گرفتن در معرض نور خورشید ایجاد می شود. علاوه بر این با بالا رفتن سن، برخی از افراد شاهد ایجاد لکه های خشن و پوسته پوسته بر روی دست، بازو و یا صورت خود می شوند. این نقاط اکتینیک کراتوز یا همان لکه های خورشیدی یا لکه های سن نامیده می شوند. این لکه های معمولا در مناطقی از پوست که بیشتر در معرض نور خورشید هستند، مانند روی دست دیده می شود. کراتوز اکتینیک (AK)، یک بیماری پوستی بسیار شایع است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت پیرو مطالب در مورد مراقبت از پوست، در مورد علائم، عوامل خطر، درمان و پیشگیری از اکتینیک کراتوز صحبت خواهیم کرد.
AK زمانی رخ می دهد که سلول های پوستی به نام کراتینوسیت شروع به رشد غیر طبیعی کرده و موجب تغییر رنگ پوست شده و ایجاد پوسته پوسته می کند. تکه های پوستی ایجاد شده می توانند در رنگ های زیر باشند:
- قهوه ای
- قهوه ای مایل به زرد
- خاکستری
- صورتی
این لکه ها معمولا در بخش های زیر که بیشتر در معرض نور خورشید است ایجاد می شوند:
- دست ها
- بازوها
- صورت
- پوست سر
- گردن
در اغلب موارد، لکه های ایجاد شده توسط اکتینیک کراتوز سرطانی نیستند. درست است که محل پیدایش این لکه های تقریبا با محل ایجاد کارسینوما سلول سنگفرشی (SCC) یکی است اما این لکه های معمولا به بافت های مجاور حمله نمی کنند. با این حال زمانی که اکتینیک کراتوز بدون درمان رها شود حدود ۱۰ درصد از مبتلایان به آن می توانند به SCC نیز مبتلا شوند. SCC دومین نوع شایع سرطان پوست است.
علائم و نشانه های اکتینیک کراتوز
نقاط ایجاد شده توسط این بیماری به طور کلی بین ۲ تا ۶ میلیمتر قطر دارند. اندازه آن ها نیز می تواند متغییر باشد. رنگ این نقاط معمولا مایل به قرمز است و بافت روی آن ها اغلب خشن و خشک است. فلس ایجاد شده روی این نقاط نیز اغلب سفید یا زرد است. با لمس کردن این مناطق پوست، احساس سوزن سوزن شدن ایجاد می شود.
اکتینیک کراتوز با ضخیم و پوسته پوسته شدن تکه هایی از پوست شروع می شود. این بخش ها ممکن است خارش یا سوزش نیز داشته باشند. با گذشت زمان، ضایعات می توانند ناپدید شده یا بزرگ شده و به SCC تبدیل شوند. هیچ راهی برای دانستن اینکه کدام ضایعات ممکن است سرطانی شود وجود ندارد. به همین دلیل پیشنهاد می شود که با مشاهده علائم زیر حتما به پزشک مراجعه کنید:
- سفت شدن ضایعه
- التهاب
- بزرگ شدن سریع ضایعه
- خونریزی
- قرمزی
- ایجاد زخم
اگر تغییرات سرطانی در بیماری شما ایجاد شد نیازی به نگرانی وجود ندارد. زیرا تشخیص و درمان SCC در مراحل اولیه ساده است.
عوامل خطر ابتلا به اکتینیک کراتوز
افرادی که به کراتوز اکتینیک مبتلا می شوند اکثرا افرادی هستند که در خارج از منزل کار می کنند و پوستشان در معرض تابش شدید نور خورشید است. پوست این افراد اغلب چروکیده، لکه لکه و نازک است. گروهی دیگری که در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند افرادی هستند که سیستم ایمنی بدنشان سرکوب شده است. افرادی که تحت عمل پیوند عضو قرار دارند و همچنین بیماران مبتلا به پسوریازیس که تحت درمان PUVA (نور ماوراء بنفش به علاوه دارویی به نام پسورالن خوراکی) قرار دارند، از جمله افرادی هستند که خطر ابتلا به اکتینیک کراتوز آن ها را تهدید می کند.
چه عواملی باعث ایجاد اکتینیک کراتوز می شود؟
AK در درجه اول توسط قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید ایجاد می شود. ضمن این که داشتن عوامل زیر نیز به ایجاد بیماری کمک می کند:
- سن بالای ۶۰ سال
- داشتن پوست روشن و چشمان آبی
- افرادی که به راحتی آفتاب سوخته می شوند.
- سابقه آفتاب سوختگی در کودکی
- ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
گزینه های درمان اکتینیک کراتوز
بهترین درمان برای AK پیشگیری است. برای همین است که به افرادی که پوست روشن دارند توصیه می شود که کمتر در معرض نور خورشید قرار بگیرند. اما در صورت ابتلا خوشبختانه، روش های درمان معمولا ساده و سر راست است. این روش ها به شرح زیر می باشند:
سرما درمانی: انجماد با نیتروژن مایع
دیگر روش های جراحی: گاهی اوقات پزشکان خراشیدن یا سوزاندن ضایعات ناشی از این بیماری را توصیه می کنند.
۵-فلوئورواوراسیل (۵-FU): کرم ها حاوی این دارو باعث می شوند ضایعات قرمز و متلهب شده و سپس بریزند. اگر چه این روش روش موثری برای درمان است اما به دلیل این که باید یک هفته درد و سوزش ناشی از آن را تحمل کنید، استفاده از آن برای همه افراد ممکن نیست. این روش برای افرادی که ضایعات زیادی را بر اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید دارند، مفید است. بعد از استفاده از این روش، پوستی که رشد می کند بسیار صاف و یکدست خواهد شد.
ایمیکوایمد: این دارو یک کرم تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن است که باعث تحریک تولید اینترفرون و سایر مواد در سیستم ایمنی بدن می‌شود. این داروی تحریک کننده سیستم ایمنی بدن در مصرف و عوارض مشابه ۵-فلوئورواوراسیل می باشد.
درمان فتودینامیک (PDT): در این روش درمانی از یک عامل اسیدی به نام آمینولوولینیک اسید (aminolevulinic acid) که حساس به نور است استفاده می شود. پس از یک ساعت از مالیدن این ماده بر روی پوست، لکه را در برابر نور قرار می دهند. در این عمل مواد شیمیایی داخل اسید فعال می شود. این نور آبی با ترکیب جذب و انتشار انرژی به صورت گرما برای از بین بردن کراتوز اکتینیک مفید است. مانند داروی ۵-فلوئورواوراسیل و ایمیکوایمد، درمان فتودینامیک بهترین درمان برای بیماران مبتلا به AKS شدید است. بیمار باید بعد از استفاده از این روش لایه برداری حداقل به مدت ۲ روز از قرار گرفتن در معرض نور خورشید خودداری کنند.
دیکلوفناک: این کرم یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) است و همان عاملی است که در تهیه ایبوپروفن (داروی محبوب برای سردرد) استفاده می شود. دیکلوفناک مهربان تر از روش ۵-فلوئورواوراسیل یا ایمیکوایمد است و باعث ایجاد التهاب کمتری می شود. اما برای نتیجه گیری باید حداقل دو ماه از آن استفاده کنید. یعنی طول درمان به این روش زیاد است.
لایه برداری شیمیایی سطحی با استفاده از تری کلرواستیک اسید (TCA) نیز می تواند موثر باشد. این روش در مطب دکتر انجام می شود.
پیشگیری از اکتینیک کراتوز
بهترین راه برای جلوگیری از AK، اجتناب از قرار گرفتن به مدت طولانی در برابر نور خورشید است. این اقدام می تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را نیز کاهش دهد. بنابراین برای در امان بودن از معرض نور خورشید پیشنهاد می کنیم اقدامات زیر را انجام دهید:
- زمانی که در معرض شدید آفتاب هستید، کلاه و تی شرت آستین بلند بپوشید.
- سعی کنید بین ساعات ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر بیرون نروید.
- از دستگاه های برنزه کننده استفاده نکنید.
- همیشه زمان خارج شدن از منزل از کرم های ضد آفتاب استفاده کنید. بهتر است از یک ضد آفتاب با فاکتور محافظت (SPF) حداقل ۳۰ استفاده کنید. این کرم باید پوست را در برابر هر دو اشعه ماوراء بنفش یعنی (UVA) و (UVB) محافظت کند.
در صورتی که هر کدام از تغییرات زیر را دیدید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- برجستگی در لکه های مادرزادی
- تغییر در ظاهر خال ها به خصوص خال های مادر زادی
- ایجاد یک باره کک و مک
ضمن این که باید تغییرات ایجاد شده در این منطق بدن را نیز بررسی کنید:
- صورت
- گردن
- گوش ها
- روی سینه و بازوها