عوارض جانبی شیمی درمانی بر روی نقاط مختلف بدن

داروهای شیمی درمانی به اندازه کافی قدرتمند هستند که بتوانند به سرعت سلول های سرطانی در حال رشد را از بین ببرند. این داروها همان طور نیز ممکن است موجب از بین رفتن سلول های سالم بدنمان شده و عوارضی جانبی برای ما به همراه داشته باشند. در ادامه این مطلب می خواهیم شما را با عوارض جانبی شیمی درمانی بر روی بدن آشنا کنیم.

عوارض جانبی شیمی درمانی

سلول های سرطانی با سرعت بیشتری نسبت به سلول های سالم تقسیم می شوند. داروهای شیمی درمانی نیز از روی همین سرعت تکثیر، به طور موثر این نوع از سلول ها را شناسایی کرده و مورد هدف قرار می دهند. اما متاسفانه، سلول های سالمی که رشد زیادی دارند نیز ممکن است در این پروسه آسیب ببینند. داروهای شیمی درمانی زیادی وجود دارد که هر کدام پتانسیل مختلفی برای ایجاد عوارض جانبی به همراه دارند. بنابراین عوارض جانبی شیمی درمانی از فرد به فرد دیگر و از درمانی به درمان دیگر متفاوت است.

عواملی که نقش مهمی در عوارض جانبی شیمی درمانی بازی می کنند شامل درمان های دیگری که همراه شیمی درمانی است، سلامت قبلی، سن و شیوه زندگی می باشد. برخی از بیماران با وجود انجام شیمی درمانی عوارض جانبی کمی را تجربه می کنند. در حالی که برخی در این دوران کاملا احساس بیماری دارند. بسیاری از عوارض شیمی درمانی بعد از طی دوره درمان، کاملا از بین می روند. در حالی که برخی از آن ها برای مدت طولانی بعد از شیمی درمای نیز همچنان در بدن حضور دارند. این در حالی است که تعداد کمی از عوارض شیمی درمانی هرگز میزبان خود، یعنی بدن را ترک نمی کنند.

داروهای شیمی درمانی به احتمال زیاد سلول های دستگاه گوارش، فولیکول های مو، مغز استخوان، دهان و دستگاه تناسلی را تحت تاثیر قرار می دهند. با این حال، ممکن است عوارض آن ها بر روی بخش های دیگر بدن نیز قابل رویت باشد.

گردش خون و سیستم ایمنی

نظارت بر سلول های خون، بخش مهمی از شیمی درمانی است. دلیلش این است که داروهای این درمان می توانند به سلول هایی که در مغز استخوان، تولید می شوند آسیب برسانند. این نوع آسیب ها می توانند به مشکلاتی منجر شوند. با کاهش تعداد سلول های قرمز خون، اکسیژن کافی به بافت های بدن نمی رسد. به همین دلیل کم خونی رخ می دهد. یکی از علائم و نشانه های اصلی کم خونی خستگی است. به همین دلیل اکثر افرادی که شیمی درمانی می کنند، احساس ضعف و خستگی دارند. سایر علائم کم خونی عبارتند از:

  • سبکی سر
  • رنگ پریدگی پوست
  • مشکل در تمرکز کردن
  • احساس سرما
  • ضعف عمومی

شیمی درمانی می تواند تعداد گلبول های سفید خون را نیز کاهش دهد. این کاهش در سلول های سفید خون، نوتروپنی نام دارد. سلول های سفید خون نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن بازی می کنند. آن ها به مبارزه با عفونت و دفع کردن بیماری به بدن کمک می کنند. علائم کاهش میزان گلبول های سفید خون همیشه به سادگی قابل رویت نیست. اما یکی از علائم آن افزایش خطر ابتلا به عفونت و بیماری می باشد. افرادی که به دلیل شیمی درمانی سیستم ایمنی بدنشان ضعیف شده است، باید برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس ها، باکتری ها و سایر میکروب ها، اقدامات احتیاطی خاصی را رعایت کنند.

سلول هایی در خون ما وجود دارند که ما آن ها را پلاکت می نامیم. پلاکت در انعقاد خون نقش مهمی دارد. کمبود این فاکتور در خون که به نام ترومبوسیتوپنی شناخته می شود به این معنی است که احتمال خونریزی و کبودی در بدن فردی که شیمی درمانی می شود زیاد است. علائم این بیماری شامل خون دماغ، خون در استفراغ یا مدفوع و قاعدگی سنگین تر از حد طبیعی می باشد.

برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند عضله قلب را تضعیف کنند. کاردیومیوپاتی و یا مختل شدن ریتم قلب، باعث آریتمی می شود. آرتیمی می تواند توانایی قلب را برای پمپ کردن خون به طور موثر تحت تاثیر قرار دهد. برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند خطر حمله قلبی را افزایش دهند. اگر قلب در شروع شیمی درمانی سالم باشد، این مشکلات کمتر احتمال دارد رخ دهد.

سیستم های عصبی و عضلانی

سیستم عصبی مرکزی، احساسات، الگوهای فکری و هماهنگی را بدن تحت کنترل دارد. یکی از عوارض جانبی شیمی درمانی تاثیر گذاری بر روی این سیستم و در پی آن اختلال در حافظه است. این تاثیر گذاری باعث می شود عدم تمرکز به وضوح قابل رویت باشد. خوشبختانه در بسیاری از موارد مشکلات ایجاد شده در حافظه بعد از دوره شیمی درمانی از بین می رود. اما در موارد شدید، بعد از پایان دوره درمان اضطراب و استرس ایجاد می شود.

برخی از داروهای شیمی درمانی می تواند درد، ضعف، بی حسی و سوزن سوزن شدن در دست و پا (نوروپاتی محیطی) به وجود آورند. عضلات ممکن است احساس خستگی، درد و سستی داشته باشند. رفلکس و مهارت های حرکتی جزئی ممکن است کاهش یابد. تجربه عدم تعادل و هماهنگی در بدن نیز یکی دیگر از عوارض احتمالی شیمی درمانی است.

دستگاه گوارش

برخی از شایع ترین عوارض جانبی شیمی درمانی در دستگاه گوارش اتفاق می افتد. زخم های دهانی و خشکی دهان می توانید جویدن و بلع را مشکل کند. زخم ممکن است در زبان، لب ها، لثه ها و یا در گلو تشکیل شود. زخم دهانی قادرند فرد را بیشتر مستعد ابتلا به خونریزی و عفونت کنند. بسیاری از بیماران از طعم فلز در دهان، و یا یک پوشش زرد یا سفید بر روی زبان شکایت دارند. مواد غذایی ممکن است طعم غیر معمول و یا ناخوشایندی برای آن ها داشته باشد.

این داروها قدرتمند می توانند به سلول ها در طول دستگاه گوارش آسیب برسانند. تهوع یک علامت شایع است، و ممکن است به استفراغ منجر شود. به همین خاطر معمولا داروهای ضد تهوع همراه با داروهای شیمی درمانی تجویز می شود.

دیگر مسائل گوارشی عبارتند از:

  • شل شدن مدفوع و اسهال
  • یبوست یا سفت شدن مدفوع
  • نفخ و گاز معده

برای مراقبت از بدن در طول این مشکلات باید در طول روز به میزان کافی آب مصرف شود. یکی از عوارض جانبی شیمی درمانی بر روی دستگاه گوارش از دست دادن اشتها و یا احساس سیری بعد از مصرف مقدار کمی غذا است. در این حالت کاهش وزن و ضعف عمومی رایج است.

پوست، مو و ناخن

بسیاری از داروهای شیمی درمانی، فولیکول های مو را تحت تاثیر قرار داده و موجب ریزش مو (آلوپسی) در عرض چند هفته از شروع درمان می شوند. ریزش مو می تواند بر روی سر، ابرو، مژه و بدن رخ دهد. اما کنترل ریزش آن ها هم مشکل است و هم موقتی. به طوری که چند هفته بعد از پایان درمان موها مجددا رشد می کنند.

برخی از بیماران نیز ناراحتی های پوستی جزئی مانند خشکی، خارش و بثورات را تجربه می کنند. ممکن است حساسیت به نور خورشید ایجاد شود، و پوست راحت تر دچار آفتاب سوختگی شود. برای تسکین پوست تحریک شده معمولا پمادهای موضعی  توصیه می شود.

در طی شیمی درمانی ممکن است ناخن پا زرد و شکننده شود. سرعت رشد ناخن ممکن است کم شده  و به راحتی بشکند. در موارد شدید، ممکن است ناخن از بستر خود بلند شود. در این شرایط مهم است که برای جلوگیری از عفونت، از ناخن ها خوب مراقبت کنید.

سیستم جنسی و باروری

داروهای شیمی درمانی می توانند بر هورمون های تاثیر داشته باشند. در زنان، تغییرات هورمونی می تواند گرگرفتگی، دوره های قاعدگی نامنظم و یا شروع ناگهانی یائسگی را به ارمغان بیاورد. آن ها ممکن است به طور موقت یا دائم نابارور شوند. زنان در شیمی درمانی ممکن است خشکی بافت های واژن که می تواند مقاربت را دردناک کند را تجربه کنند. احتمال ابتلا به عفونت های واژن افزایش می یابد. داروهای شیمی درمانی داده شده در طول بارداری می تواند نقائص هنگام تولد ایجاد کنند. در مردان، برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند بر روی تعداد و کیفیت اسپرم ها تاثیر گذاشته و آن ها را موقت یا دائم نابارور کنند. نشانه هایی مانند خستگی، اضطراب، و نوسانات هورمونی ممکن است بر روی میل جنسی در زنان و مردان دخالت کند.

کلیه ها و مثانه

کار کلیه، دفع داروهای شیمی درمانی قدرتمند از بدن است. در این روند، برخی از سلول های کلیه و مثانه تحریک شده و یا آسیب می بینند. علائم آسیب کلیه کاهش ادرار، ورم دست و پا و سردرد است. علائم التهاب مثانه شامل احساس سوزش هنگام دفع ادرار و تکرر ادرار می باشد. برای کاهش علائم معمولا توصیه می شود که زیاد آب بنوشید. برخی از داروها هم ممکن است در چند روز اول موجب شوند رنگ ادرار قرمز یا نارنجی شود.

سیستم اسکلتی

اکثر مردم و به ویژه زنان، با بالا رفتن سن و بدون داشتن سرطان، توده استخوانی خود را از دست می دهند. یکی از عوارض جانبی شیمی درمانی کاهش سطح کلسیم در بدن و کمک به از دست دادن استخوان ها می باشد. این موضوع، به ویژه در زنان یائسه و کسانی که یائسگی را به طور ناگهانی در اثر شیمی درمانی تجربه کرده اند، می تواند به پوکی استخوان مرتبط با سرطان منجر شود.

بر اساس گزارش موسسه (NIH)، زنانی که برای سرطان پستان از شیمی درمانی استفاده می کنند در معرض خطر پوکی استخوان و شکستگی استخوان هستند. این فرایند به احتمال زیاد حاصل  ترکیبی از عوارض جانبی شیمی درمانی و کاهش سطح استروژن است. پوکی استخوان خطر شکستگی استخوان را افزایش می دهد. مناطق شایع از بدن که به پوکی استخوان مبتلا می شوند شامل ستون فقرات، لگن، باسن، و مچ دست می باشد.

عوارض روانی و عاطفی

زندگی با سرطان و برخورد با شیمی درمانی می تواند زیان های عاطفی در بر داشته باشد. احساس ترس، استرس و اضطراب در مورد ظاهر و سلامت بدن از جمله این عوارض است. برخی از افراد نیز ممکن است به دلیل مشکلات مالی، عاطفی، خانوادگی و کاری به افسردگی مبتلا شوند.