دیابت به بیماری اشاره دارد که بر روی توانایی بدن جهت تولید انسولین و یا استفاده از این ماده تاثیر می گذارد. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده (پانکراس) تولید شده و برای تبدیل گلوکز به انرژی در بدن کاربرد دارد. این بیماری انواع مختلفی دارد. درست است که نمی توان از برخی از آن ها مثل دیابت نوع ۱ پیشگیری کرد اما می توان برای در امان بودن از عوارض دیابت مثل بیماری های قلبی، سکته مغزی و آسیب های کلیوی آن را به شیوه صحیح مدیریت کرد.
ما قصد داریم در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت شما را با عوارض دیابت و مهمترین تاثیرات این بیماری بر روی اعضا و سیستم های مختلف بدن آشنا کنیم.
بعد از خوردن غذا و نوشیدن مایعات، بدن شما قند را تجزیه می کند و آن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون می فرستد. این ماده از طریق جریان خون در سراسر بدن حرکت کرده و به عنوان سوخت در سلول های بدن مورد استفاده قرار می گیرد. برای استفاده از گلوکز در بدن، به هورمونی به نام انسولین نیاز است. پانکراس مسئول تولید این هورمون در بدن می باشد. در افراد مبتلا به دیابت، پانکراس، یا انسولین تولید نمی کند و یا میزان تولید این هورمون کم است. گاهی نیز انسولین به میزان کافی وجود دارد اما بدن نمی توان به شیوه صحیح از آن استفاده کند. در این شرایط سلول ها نمی توانند از گلوکز استفاده کنند. بنابراین سطح گلوکز یا همان قند خون بالا می رود. این در حالی است که سلول های بدن نیز گرسنه هستند. این فرآیند می تواند طیف گسترده ای از مشکلات که به آن ها عوارض دیابت گفته می شود را در بدن ایجاد کند.
دو نوع اصلی از دیابت وجود دارد. دیابت نوع ۱، که به دیابت نوجوانی یا دیابت وابسته به انسولین نیز شناخته می شود، یک نوع اختلال در سیستم ایمنی بدن است. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس حمله کرده و با از بین بردن آن ها توانایی تولید انسولین در بدن را کاهش می دهد. افراد مبتلا به این نوع دیابت، باید تا پایان زندگی خود انسولین تزریق کنند. اغلب افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند.
مشکل اصلی در دیابت نوع ۲ وجود چیزی است که به آن مقاومت به انسولین گفته می شود. در این نوع از دیابت، لوزالمعده در تولید انسولین قوی است. اما سلول هایی که نیاز به انرژی دارند به مقدار معمول انسولین در بدن پاسخ نمی دهند. بنابراین لوزالمعده برای مدیریت قند خون در بدن، به تولید بیشتری از این هورمون دست می زند. با گذشت زمان، سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس، به دلیل تولید بیش از حد، کارایی خود را از دست می دهند و از بین می روند. در این مرحله فرد مبتلا به دیابت نوع ۲ می شود. البته تا زمانی که دیابت نوع ۲ در مراحل اولیه باشد می توان به طور موثر با رژیم غذایی، ورزش و کنترل دقیق قند خون آن را مدیریت کرد. برخی نیز در مراحل اولیه نیاز به استفاده از دارو دارند. اما در موارد شدید ابتلا به دیابت نوع ۲، باید انسولین تزریق شود.
دیابت حاملگی نیز نوع دیگری از دیابت است که در آن قند خون در دوران بارداری بالا می رود. بیشتر مواقع، دیابت بارداری را می توان از طریق رژیم غذایی و ورزش کنترل کرد. این نوع دیابت به طور معمول بعد از زایمان از بین می رود. علائم شایع دیابت نیز شامل تشنگی بیش از حد، ادرار کردن مکرر و قند خون بالا است.
مهمترین عوارض دیابت
غدد درون ریز، سیستم تولید فضولات و سیستم گوارش
لوزالمعده برای کمک به ایجاد انرژی از قند، انسولین تولید می کند. اگر لوزالمعده این هورمون را کم تولید کند یا اصلا تولید نکند، و یا اگر بدن نتواند از آن استفاده کند، سلول های بدن به جای قند از ذخیره چربی برای سوخت استفاده می کنند. سوختن چربی در بدن به این شیوه می تواند مواد شیمایی سمی مانند اسید و کتون ایجاد کند. وجود این مواد اضافی در بدن بیماری به نام کتواسیدوز دیابتی به وجود می آورد. کتواسیدوز از مهمترین عوارض دیابت محسوب می شود.
علائم این بیماری شامل تشنگی شدید، ادرار بیش از حد و خستگی است. با وجود این بیماری در بدن، تنفس بوی شیرینی دارد که ناشی از وجود کتون ها در خون است. علاوه بر این سطح قند خون بالا و کتون بیش از حد در ادرار نیز از علائم کتواسیدوز است. در صورتی که این بیماری درمان نشود، ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری و حتی مرگ شود.
یکی از جدی ترین عوارض دیابت آسیب کلیوی است. آسیب کلیوی در این حالت بر روی توانایی کلیه بر روی فیلتر کردن مواد زائد از خون تاثیر می گذارد. بنابراین در اکثر افراد مبتلا به اختلال کلیوی ناشی از عوارض دیابت پروتئین در ادرار مشاهده می شود. مقادیر بالای پروتئین در ادرار (میکروآلبومینوری) ممکن است نشانه دهنده آن باشد که کلیه ها به درستی کار نمی کنند. به طور کلی بیماری های کلیوی ناشی از عوارض دیابت نفروپاتی دیابتی نامیده می شوند. این بیماری ها تا زمانی که به مراحل پیشرفته برسند، علائمی را نشان نمی دهند. افراد مبتلا به دیابت باید از نظر ابتلا به نفروپاتی به منظور جلوگیری از آسیب کلیوی غیر قابل برگشت و نارسایی کلیه بررسی شوند.
سندرم هیپراسمولار دیابتی (HHS) در دیابت نوع ۲ رخ می دهد. این سندرم به معنی بالا رفتن بسیار زیاد سطح قند خون، بدون وجود کتون در خون می باشد. علائم آن نیز شامل کم آبی بدن و از دست دادن هوشیاری است. این حالت معمولا در افرادی که مبتلا به دیابت تشخیص داده نشده اند یا کسانی که قادر به کنترل دیابت خود نشده اند ایجاد می شود. البته علاوه بر عوارض دیابت حمله قلبی، سکته مغزی، یا عفونت نیز موجب ایجاد آن می شوند.
سطح قند خون بالا همچنین می تواند فرایند تخلیه معده (گاستروپارزی) را سخت کند. علاوه بر این تخلیه معده نیز خود عاملی برای بالا رفتن سطح قند خون می باشد. اما دیابت علت اصلی گاستروپارزی است. علائم این بیماری شامل تهوع، استفراغ، نفخ و سوزش سر دل می باشد.
سیستم گردش خون
بالا بودن سطح قند خون به شکل گیری رسوب در رگ های خونی کمک می کند. این رسوبات با گذشت زمان می توانند جریان خون را محدود و رگ های خونی (تصلب شرایین) را سفت تر کنند. کمبود جریان خون نیز ابتدا بر روی دست و پا تاثیر می گذارد. به طوری که با جریان ضعیف، درد در ساق پا، در زمان راه رفتن ایجاد می شود. افراد مبتلا به دیابت به علت تنگ شدن عروق خونی، درد در پا به خصوص در ساق، دارند. در این حالت ممکن است پاها بیش از اندازه سرد شده و احساس گرما و حرارت برای آن ها مشکل می شود. این حالت به بیماری به نام نوروپاتی دیابتی اشاره دارد. نوروپاتی موجب می شود در صورت وجود عفونت و آسیب در اندام ها درد ایجاد نشده و بیماری درک نشود. به این ترتیب دیابت خطر ابتلا به عفونت یا زخم های پا را افزایش می دهد. جریان خون ضعیف و آسیب عصبی ممکن است خطر قطع عضو را افزایش دهد. بنابراین به افراد دیابتی توصیه می شود که از پاهای خود به درستی مراقبت کنند.
دیابت با بالا بردن فشار خون، میزان فشار بر روی قلب را افزایش می دهد. بر اساس گزارش National Diabetes Information Clearinghouse خطر ابتلا به بیماری قلبی یا سکته مغزی، افراد مبتلا به دیابت را نسبت به افراد غیر دیابتی، دو برابر بیشتر تهدید می کند. نظارت و کنترل قند خون، فشار خون و کلسترول می تواند این خطر را کاهش دهد. بنابراین عادات غذایی مناسب و ورزش، خطر مشکلات قلبی را کاهش می دهد. دیابت و سیگار کشیدن یک ترکیب بسیار بد است، که قادر است خطر ابتلا به مشکلات قلبی و عروقی و کاهش جریان خون را افزایش دهد.
دستگاه پوششی بدن
دیابت می تواند پوست شما را تحت تاثیر قرار دهد. این عمل با افزایش ادرار و کاهش رطوبت در پوست ایجاد می شود. ضمن این که رطوبت زیاد پوست نیز برای این افراد خطرناک است. به همین خاطر معمولا توصیه می شود که افراد دیابتی بعد از استحمام یا استفاده از استخر، پاها و بین انگشتان خود را کاملا خشک کنند. علاوه بر این می توانید از بروز مشکلات پوستی با استفاده از وازلین و کرم های مرطوب کننده ملایم نیز جلوگیری کنید. اما مراقب باشید که استفاده از کرم یا روغن بین انگشتان می تواند رطوبت زیاد تولید کرده و به عفونت منجر شود.
فشار زیاد روی پا می تواند به پینه منجر شود و در صورتی که از این پینه ها به درستی مراقبت نشود می تواند به زخم مبتلا شده و با آلوده شدن عفونت کند. بنابراین اگر در نواحی از پوست زخم دیده شد برای کاهش خطر ابتلا به شیوع آن در دست و پا به پزشک مراجعه کنید. با داشتن دیابت، خطر جوش زدن نیز بیشتر می شود. جوش های ایجاد شده از عفونت فولیکول های مو ایجاد می شوند. به طور کلی افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد سالم عفونت های باکتریایی، از جمله استاف (اورئوس) را بیشتر تجربه می کنند.
رطوبت ایجاد شده بر اثر هوای گرم نیز، پوست را بیشتر مستعد ابتلا به عفونت های قارچی یا مخمر می کند. این نوع عفونت ها اکثرا در بین انگشتان پا یا دست، کشاله ران، زیر بغل یا در گوشه دهان ایجاد می شود. علائم آن نیز شامل قرمزی، تاول و خارش است. بیماری به نام درموپاتی دیابتی نیز وجود دارد که از عوارض دیابت است. این بیماری لکه های قهوه ای بر روی پوست ایجاد می کند و درمان آن ضروری است. زانتوما نیز بیماری است که موجب ایجاد برجستگی های زرد رنگ و سفت بر روی پوست می شود. این بیماری پوستی باعث می شود که پوست نواحی دست و پا ضخیم شود. هر دو این بیماری ها پوستی از عوارض دیابت است و تا زمانی که سطح قند خون کنترل نشود مهمان بدن می باشند.
سیستم عصبی مرکزی
دیابت باعث آسیب به اعصاب (نوروپاتی محیطی) می شود. این آسیب درک بدن را از گرما، سرما و درد کم کرده و موجب می شود بدن بیشتر مستعد آسیب باشد. علاوه بر این زمانی که آسیب وارد شود، در صورتی که نوروپاتی وجود داشته باشد، به دلیل عدم درک نشانه ها، آسیبی که به خصوص در محل های کور و خارج از دید، مثل لای انگشتان، پاشنه پا و کف پا ایجاد می شود به طور کلی نادیده گرفته می شود.
تورم و پاره شدن عروق خونی چشم، (رتینوپاتی دیابتی) می تواند به بینایی افراد مبتلا به دیابت آسیب بزند و حتی منجر به کوری شود. علائم این بیماری شامل دیدن اجسام به صورت شناور و یا وجود لکه در میدان دید می باشد. افراد مبتلا به دیابت در سنین پایین تر از افراد عادی آب مروارید می گیرند. آنها همچنین بیشتر احتمال ابتلا به آب سیاه را دارند. مشکلات بینایی که در اثر عوارض دیابت ایجاد می شود در ابتدا خفیف است اما مراجعه منظم به چشم پزشک می تواند از پیشرفت آن ها جلوگیری کند.
عوارض دیابت حاملگی
هورمون های بارداری می توانند به دیابت حاملگی منجر شوند. این موضوع خطر ابتلا به فشار خون بالا (پره اکلامپسی و یا ecclampsia) را افزایش می دهد. در اغلب موارد، دیابت بارداری به راحتی کنترل می شود و پس از تولد نوزاد سطح قند به حالت عادی باز می گردد. علائم آن نیز همانند انواع دیگر دیابت است. اما یکی از عوارض مهم و منحصر به فرد دیابت بارداری شامل عفونت های مکرر موثر بر واژن و مثانه می باشد. زنان مبتلا به دیابت بارداری ممکن است نوزادانی با وزن بالا داشته باشند که این موضوع زایمان را سخت تر خواهد کرد. بنابراین زنانی که دیابت حاملگی دارند، حتی بعد از زایمان، به منظور کاهش خطر ابتلا به دیابت در ده سال آینده، باید تحت نظر پزشک باشند.