علائم و علل فشار خون پایین (هیپوتانسیون) و روش های درمان آن

فشار خون پایین ممکن است از نظر بسیاری از افراد مطلوب باشد. این حالت برای برخی نیز مشکلی ایجاد نمی کند. با این حال، برای بسیاری از افراد، فشار خون پایین (هیپوتانسیون) می تواند باعث سرگیجه و غش شود. در موارد کاهش شدید فشار خون، ممکن است فرد جان خود را از دست بدهد.

فشارخون کمتر از ۹۰ میلی متر جیوه (فشار سیستولیک) بر روی ۶۰ میلی متر جیوه (فشار دیاستولیک) به طور کلی فشار پایین در نظر گرفته می شود. علل اصلی این رویداد کاهش آب بدن، اختلالات جدی پزشکی و جراحی است. برای درمان آن نیز یافتن علل کاهش فشار خون اهمیت زیادی دارد. با ما در ادامه این مقاله پیام سلامت همراه شوید تا از علائم، علل، عوامل خطر، عوارض، روش های تشخیص و روش های درمان فشار خون پایین (هیپوتانسیون) مطلع شوید.

علائم فشار خون پایین (هیپوتانسیون)

برای برخی افراد، فشار پایین، به خصوص اگر افت به صورت ناگهانی رخ دهد و همراه با علائم و نشانه های زیر باشد، سیگنالی از مشکل اساسی است:

  • سرگیجه یا سبکی سر
  • غش (سنکوپ)
  • تاری دید
  • حالت تهوع
  • خستگی
  • عدم تمرکز
  • شوکه شدن

افت فشار خون شدید می تواند در این وضعیت کشنده باشد. علائم و نشانه ها این حالت عبارتند از:

  • سردرگمی، به ویژه در افراد مسن
  • سردی، مرطوب شدن و رنگ پریدگی پوست
  • تنفس تند و سطحی
  • نبض ضعیف و سریع

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر نشانه ای از شوک دارید حتما با اورژانس تماس بگیرید. اگر مدام فشارتان پایین است ولی احساس خوبی دارید، پزشک از شما می خواهد که تنها بر روی فشار خونتان نظارت و کنترل داشته باشید.

حتی سرگیجه های گاه به گاه یا سبکی سر ممکن است یک مشکل نسبتا کوچک مانند کم آبی خفیف در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید و یا وان آب داغ را نشان دهد. با این حال، اگر علائم و نشانه های جدی افت فشار خون که در بالا ذکر کرده ایم را دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.

علل هیپوتانسیون

فشار خون به معنی اندازه گیری فشار در شریان ها در طول فاز فعالیت و استراحت هر ضربان قلب است.

  • فشار سیستولیک: تعداد بالا فشار خون در زمانی که قلب در حال پمپ است را نشان می دهد.
  • فشار دیاستولیک: تعداد پایین فشار خون در زمانی که قلب در حال استراحت و بین دو ضربان است را نشان می دهد.

دستورالعمل های کنونی می گویند که فشار خون طبیعی حدود ۱۲۰/۸۰ میلی متر جیوه است.

در طول روز، فشار خون، بسته به عوامل زیر تغییر می کند:

  • وضعیت بدن
  • ریتم تنفس
  • سطح استرس
  • وضعیت جسمانی
  • داروهای مصرفی
  • غذاها و نوشیدنی های مصرفی
  • زمان

فشار خون معمولا در شب به کمترین میزان خود می رسد و با بیدار شدن کم کم شدت می یابد.

اگر علت پایین بودن فشار تعیین شود، ممکن است فشاری که برای شخصی طبیعی باشد، برای فرد دیگری خطرناک باشد. برخی از کارشناسان فشار کمتر از ۹ بر روی ۶ را فشار پایین در نظر می گیرند.

افت ناگهانی فشار خون می تواند خطرناک باشد. تنها ۲۰ میلی متر جیوه تغییر، به عنوان مثال افت از ۱۱۰ سیستولیک به ۹۰ سیستولیک، اگر مغز به درستی به خون دسترسی نداشته باشد، می تواند باعث سرگیجه و غش شود. افت شدید، مانند افت هایی که ناشی از خونریزی کنترل نشده، عفونت های شدید و یا واکنش های آلرژیک است، می تواند کشنده باشد.

بیماری ها و شرایط

شرایط پزشکی که می تواند منجر به فشارخون پایین شوند عبارتند از:

بارداری: از آنجا که سیستم گردش خون در دوران بارداری به سرعت در حال گسترش است، فشار خون به احتمال زیاد کاهش می یابد. این کاملا طبیعی است و فشار بعد از زایمان به حالت طبیعی قبل از بارداری باز می گردد.

مشکلات قلبی: برخی از بیماری های قلبی می توانند به کاهش فشار خون منجر شوند. موارد زیر از جمله این مشکلات می باشند:

  • ضربان کم قلب (برادی کاردی)
  • مشکلات دریچه قلب
  • حمله قلبی
  • نارسایی قلبی

مشکلات غدد درون ریز: بیماری های تیروئید مانند موراد زیر می توانند افت فشار خون را آغار کنند:

  • بیماری پاراتیروئید
  • نارسایی آدرنال (بیماری آدیسون)
  • قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
  • در برخی موارد دیابت

کم شدن آب بدن: هنگامی که بدن آب زیادی را از دست می دهد، نتیجه آن ضعف، سرگیجه و خستگی است. موارد زیر می توانند منجر به کم آبی شوند:

  • تب
  • استفراغ
  • اسهال شدید
  • استفاده بیش از حد از داروهای مدر
  • ورزش شدید

خونریزی: از دست دادن مقدار زیادی خون، از جمله آسیب های شدید و یا خونریزی داخلی، باعث کاهش مقدار خون در بدن شده و افت شدید فشار خون را به همراه دارد.

عفونت شدید (سپتی سمی): هنگامی که عفونت در بدن و جریان خون وارد می شود، می تواند به کاهش تهدید کننده فشار خون که به نام شوک سپتیک شناخته می شود، منجر شود.

واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): محرک های رایج این واکنش شدید و به طور بالقوه کشنده شامل مواد غذایی، داروها، سموم حشره کش و لاتکس می باشند. آنافیلاکسی می تواند باعث مشکلات زیر شود:

  • مشکلات تنفسی
  • کهیر
  • خارش
  • تورم گلو
  • افت خطرناک فشار خون

کمبود مواد مغذی:  فقدان ویتامین B12 و فولات می توانید تولید سلول های قرمز خون (کم خونی) را در بدن کاهش دهد و باعث فات فشار خون شود.

داروها

داروهایی که فشار خون را پایین می آورند عبارتند از:

  • قرص آب (دیورتیک)، مانند فوروزماید و هیدروکلروتیازید
  • مسدود کننده های آلفا، مانند پرازوسین
  • مسدود کننده های بتا، مانند آتنولول و پروپرانولول
  • داروهای درمان بیماری پارکینسون، مانند پرامیپکسول و یا داروهایی که حاوی لوودوپا هستند
  • انواع خاصی از داروهای ضد افسردگی (داروهای ضدافسردگی سه حلقه)، از جمله دوکسپین و ایمی پرامین
  • داروهای درمان اختلال نعوظ، از جمله سیلدنافیل و یا تادالافیل. به خصوص هنگامی که با داروی قلب نیتروگلیسیرین مصرف شوند.

انواع فشار خون پایین

پزشکان اغلب فشار خون پایین (هیپوتانسیون) را بسته به علل و عوامل دیگر به دسته های زیر تقسیم می کنند.

فشار خون پایین در حالت ایستاده (افت فشار خون وضعیتی، یا پاسچر): این افت ناگهانی فشار خون زمانی رخ می دهد که از حالت نشسته و یا دراز کش به حالت ایستاده می شوید. در این حالت جاذبه باعث می شود خون به پاها سرایز شود. معمولا، بدن با افزایش ضربان قلب و محدود کردن رگ های خونی، از بازده خون کافی به مغز اطمینان حاصل می کند.

اما در افراد مبتلا به فشار خون وضعیتی، این مکانیسم جبران با شکست مواجه شده و منجر به سرگیجه، سبکی سر، تاری دید و حتی غش می شود. افت فشار خون وضعیتی می تواند به دلایل مختلف، از جمله موراد زیر رخ دهد:

  • کاهش آب بدن
  • استراحت طولانی در بستر
  • بارداری
  • دیابت
  • مشکلات قلبی
  • سوختگی
  • گرمای بیش از حد
  • داشتن رگهای واریسی بزرگ
  • اختلالات عصبی خاص

داروهای زیر نیز از جمله داروهایی هستند که به افت فشار خون وضعیتی دامن می زنند:

  • دیورتیک ها
  • مسدود کننده های بتا
  • مسدود کننده های کانال کلسیم
  • مهار کننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE)
  • داروهای ضد افسردگی
  • داروهای درمان بیماری پارکینسون
  • داروهای درمان اختلال نعوظ

افت فشار خون وضعیتی، در زمانی که داروهای درمان فشار خون بالا زیاد استفاده شده و موجب اختلال عملکرد شوند، نیز رخ می دهد.

افت فشار خون وضعیتی به خصوص در افراد مسن شایع است. اما در جوانان و افراد سالمی که به طور ناگهانی می ایستند یا زیاد سرپا هستند یا چمباتمه می زنند نیز دیده می شود. این وضعیت ممکن است ۵ الی ۱۰ دقیقه بعد از تغییر موقعیت بدن نیز رخ دهد.

افت فشار خون پس از غذا خوردن (افت فشار خون پس از صرف غذا): این افت ناگهانی فشار خون پس از غذا خوردن در بزرگسالان عمدتا مسن تر شایع است. بعد از غذا خوردن جریان خون به سمت دستگاه گوارش سرازیر می شود. در این حالت معمولا، بدن ضربان قلب را افزایش داده و رگ های خونی خاصی که به حفظ فشار خون طبیعی کمک می کنند را بزرگ می کند. اما در برخی از افراد این مکانیسم رخ نمی دهد و منجر به سرگیجه و غش می شود.

افت فشار خون پس از صرف غذا به احتمال زیاد افراد مبتلا به فشار خون بالا و یا اختلالات سیستم عصبی مانند بیماری پارکینسون را تحت تاثیر قرار می دهد. کاهش دوز داروهای فشار خون و خوردن وعده های غذایی کوچک و کم کربوهیدرات ممکن است به کاهش علائم کمک کنند.

افت فشار خون ناشی از سیگنال های معیوب مغز (افت فشار خون عصبی): این عارضه باعث افت فشار خون پس از ایستادن برای مدت طولانی رخ داده و اغلب در بزرگسالان و کودکان مشاهده می شود. به نظر می رسد این اتفاق در اثر یک سوءتفاهم میان قلب و مغز رخ می دهد.

افت فشار خون به دلیل آسیب به سیستم عصبی (آتروفی سیستم های متعدد با افت فشار خون وضعیتی): این اختلال نادر باعث آسیب مترقی به سیستم عصبی خودکار، که کنترل توابع غیر ارادی مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و گوارش را بر عهده دارد، می شود. این عارضه با فشار خون بسیار بالا در حالت دراز کش در ارتباط است.

عوامل خطر

فشار خون پایین (هیپوتانسیون) می تواند در هر کسی رخ می دهد. هر چند برخی از انواع افت فشار خون بسته به سن و یا عوامل دیگر بیشتر رایج است. این عوامل عبارتند از:

  • سن: افت فشار خون در حالت ایستاده و یا بعد از غذا خوردن در درجه اول در بزرگسالان مسن تر از ۶۵ سال رخ می دهد. از طرفی افت فشار خون عصبی در درجه اول کودکان و بزرگسالان جوان را تحت تاثیر قرار می دهد.
  • داروها: افرادی که داروهای خاص، برای مثال، داروهای فشار خون مانند مسدود کننده های آلفا را استفاده می کنند در معرض خطر بیشتری برای کاهش فشار قرار دارند.
  • بیماری های خاص: بیماری پارکینسون، دیابت و برخی از بیماری های قلبی شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون پایین قرار می دهند.

عوارض فشار خون پایین

حتی اشکال خفیف فشار خون پایین می تواند باعث سرگیجه، ضعف، غش و جراحت ناشی از افتادن شود. فشار خون به شدت پایین باعث می شود بدن برای انجام عملکردهای طبیعی خود به اکسیژن دسترسی نداشته باشد و قلب و مغز آسیب ببینند.

آزمایشات لازم برای تشخیص فشار خون پایین

هدف آزمایشات انجام شده برای فشار خون پایین، پیدا کردن علت زمینه ای است. علاوه بر در نظر گرفتن سابقه پزشکی، انجام معاینه فیزیکی و اندازه گیری فشار خون، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را توصیه کند:

  • آزمایش خون
  • نوار قلب (ECG)
  • اکوکاردیوگرام
  • تست ورزش
  • مانور والسالوا

درمان فشار خون پایین

افت خفیف فشار خون معمولا علائم و نشانه ای ایجاد نمی کند و نیاز به درمان نیز ندارد. اما در صورت شدید بودن این افت، علائم و درمان بستگی به علت زمینه ای دارد. به عنوان مثال، هنگامی که فشار خون پایین با داروهای ایجاد می شود، درمان معمولا شامل تغییر یا توقف مصرف دارو یا کاهش دوز آن است.

اگر روشن نیست که چه چیزی باعث افت فشار خون شده است، هدف درمان بالا بردن فشار خون و کاهش علائم و نشانه ها است. بسته به سن، سلامت عمومی و نوع فشار خون پایین، می توان این کار را به روش های مختلف زیر انجام داد:

  • استفاده از نمک بیشتر: کارشناسان معمولا توصیه می کنند که مصرف نمک را محدود کنید. چون سدیم می تواند فشار خون را بالا ببرد. اما برای افراد مبتلا به هیپوتانسیون، نمک چیز خوبی است. اما از آنجا که سدیم بیش از حد، به ویژه در افراد مسن می تواند به نارسایی قلبی منجر شود، قبل از افزایش مصرف نمک با پزشک مشورت کنید.
  • نوشیدن آب بیشتر: سیالات حجم خون را افزایش داده و به پیشگیری از کم آبی منجر می شود. هر دو این عوامل در درمان افت فشار خون مهم می باشند.
  • پوشیدن جوراب ساق بلند (جوراب واریس): جوراب ساق بلند الاستیکی معمولا  برای از بین بردن درد و تورم رگهای واریسی استفاده می شود. اما با کاهش تجمع خون در پاها می تواند فشار خون را نیز تنظیم کند.
  • داروها: داروهای مختلفی برای درمان فشار خون پایین (افت فشار خون وضعیتی) وجود دارد. به عنوان مثال، فلودروکورتیزون باعث افزایش حجم خون شده و فشار خون پایین را درمان می کند. پزشکان به منظور بالا بردن فشار خون ایستاده در افراد مبتلا به افت فشار خون مزمن ارتواستاتیک از داروی میدودرین استفاده می کنند. این دارو با محدود کردن توانایی عروق خونی برای باز شدن، فشار خون را بالا می برد.

درمان های خانگی

بسته به دلیل افت فشار خون، ممکن است قادر به کاهش و یا جلوگیری از ایجاد علائم آن به کمک روش های زیر باشید.

  • نوشیدن آب بیشتر و الکل کمتر: الکل رطوبت زدا است و می تواند فشار خون را پایین بیاورد. از سوی دیگر، آب با کم آبی بدن مبارزه کرده و موجب افزایش حجم خون می شود.
  • یک رژیم غذایی سالم: مصرف تمام مواد مغذی برای سلامتی لازم است. اما مواد غذایی از جمله غلات سبوس دار، میوه ها، سبزیجات، و گوشت مرغ بدون چربی و ماهی از همه مفیدتر هستند.
  • نمک بیشتر: اگر پزشک توصیه می کند که نمک بیشتر استفاده کنید و شما نمک را دوست ندارید می توانید از سس سویا در غذاهای خود استفاده کنید.
  • توجه به موقعیت بدن: اگر چمباتمه زده یا دراز کشیده اید، به آرامی از جای خود بلند شوید. قبل از بلند شدن از تخت در صبح، نفس عمیقی کشیده و چند دقیقه بنشینید و سپس سرپا شوید. بالا بردن سر در زمان خوابیدن می تواند با نیروی گرانش مبارزه کرده و افت فشار خون را کمتر کند.
  • مصرف وعده های غذایی کوچک و کم کربوهیدرات: برای کمک به جلوگیری از افت فشار خون بعد از غذا، وعده غذایی خود را به چند قسمت تقسیم کنید و در طول روز آن را مصرف کنید. محدود کردن غذاهای حاوی کربوهیدرات زیاد مانند سیب زمینی، برنج، ماکارونی و نان نیز می تواند مفید باشد.
  • کافئین: ممکن است پزشک از شما بخواهد که با غذا خود قهوه و چای استفاده کنید. زیرا کافئین می تواند موجب افزایش فشار خون به صورت موقت شود. اما از آنجا که کافئین می تواند مشکلات دیگری نیز ایجاد کند، پس حتما تحت نظر پزشک از نوشیدنی های کافئین دار استفاده کنید.