فلج مغزی (CP) به یک گروه از اختلالات اشاره می کند که بر روی توان حرکتی و هماهنگی عضلات تاثیر می گذارند. در بسیاری از موارد، حس بینایی، شنیداری و لامسه نیز تحت تاثیر قرار می گیرند. کلمه “مغزی” به معنای انجام کارهایی است که نیاز به مغز دارد. کلمه “فلج” به معنای ضعف یا مشکلات حرکتی در بدن است. CP رایج ترین علت نارسایی های حرکتی در دوران کودکی است و از هر ۱۰۰۰ کودک حدودا ۲ تا ۳ کودک را تحت تاثیر قرار می دهد.
رشد غیر طبیعی مغز یا وارد آمدن آسیب به مغز در حال رشد می تواند فلج مغزی ایجاد کند. آسیب وارده بر روی حرکات بدن، هماهنگی و وضعیت بدن تاثیر می گذارد. این عارضه ممکن است قبل از تولد، در هنگام تولد، یا بلافاصله پس از تولد رخ دهد. اکثر کودکان متولد شده با این ضایعه علائم این اختلال را بلافاصله نشان نمی دهند. اما این علائم معمولا قبل از ۳ الی ۴ سالگی بروز می کند.
علائم فلج مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی از افراد مبتلا به CP ممکن است برای راه رفتن و نشستن دچار مشکل شوند. برخی از افراد مبتلا به CP ممکن است در درک اشیاء مشکل داشته باشند. علائم می تواند در طول زمان شدیدتر یا کمتر شود.
افراد مبتلا به CP می توانند مشکلات دیگری از قبیل موارد زیر را داشته باشند:
- تشنج
- مشکلات ارتباطی
- ناتوانی در یادگیری
- کاهش قدرت بینایی
هیچ درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد، اما تشخیص و درمان زودهنگام می تواند کیفیت زندگی این افراد را بالا ببرد. در این مقاله مجله پیام سلامت در مورد نشانه ها، علل، عوامل خطر، انواع، تشخیص و روش های درمان فلج مغزی صحبت می کنیم.
علائم فلج مغزی چیست؟
علائم CP از خفیف تا شدید متغییر است. این علائم بسته به قسمتی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته است متفاوت هستند. برخی از علائم رایج این اختلال عبارتند از:
- تاخیر در رسیدن به نقطه عطف مهارت های حرکتی در کودکان، مانند نشستن به تنهایی یا خزیدن روی زمین
- تاخیر در رشد مهارت های گفتاری
- سفتی عضلات
- تن غیرطبیعی عضلات
- عدم هماهنگی بین عضلات
- لرز یا حرکات غیر ارادی
- سرازیر شدن آب دهان و مشکلات بلع
- اختلال در راه رفتن
- مشکلات عصبی مانند تشنج، ناتوانی های فکری و نابینایی
اگر فکر می کنید کودک شما CP دارد، بلافاصله به پزشک اطلاع دهید. تشخیص و درمان اولیه این اختلال بسیار مهم است.
چه عواملی باعث فلج مغزی می شود؟
CP ناشی از اختلال در رشد مغز یا وارد آمدن آسیب به مغز در زمان رشد است. اما این عارضه می تواند در طول تولد و یا در اولین سال زندگی نیز رخ دهد. در اغلب موارد علت دقیق CP مشخص نیست. برخی از علل احتمالی ایجاد کننده این عارضه عبارتند از:
- کمبود اکسیژن در مغز در طی زایمان طبیعی
- زردی شدید در نوزاد
- ابتلای مادر به عفونت هایی مانند سرخک آلمانی و هرپس سیمپلکس
- عفونت های مغزی مانند انسفالیت و مننژیت
- خونریزی داخل مغز
- آسیب های وارده به سر در نتیجه تصادف با وسایل نقلیه، زمین خوردن، و یا قرار گرفتن کودک در معرض سوء استفاده
چه کسی در معرض خطر فلج مغزی است؟
بعضی عوامل خطر ابتلا به CP را در نوزاد بالا می برند. این عوامل عبارتند از:
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- دوقلو یا سه قلو بودن نوزاد
- تولد بریچ، زمانی اتفاق می افتد که در زمان زایمان پای نوزاد نزدیک کانال زایمان است
انواع فلج مغزی
انواع مختلفی از CP وجود دارد که قسمت های مختلف مغز را تحت تاثیر قرار می دهند. هر نوع فلج مغری می تواند اختلالات حرکتی خاصی را ایجاد می کند. انواع CP عبارتند از:
فلج مغزی اسپاستیک
CP اسپاسمیک رایج ترین نوع CP است که حدود ۸۰ درصد افراد مبتلا به CP را شامل می شود. این نوع فلج باعث سفت شدن عضلات و رفلکس های هیجانی می شود. این رفلکس ها راه رفتن را دشوار می کنند. بسیاری از افراد مبتلا به CP اسپاستیک دارای اختلالات حرکتی مانند قیچی شدن پاها در زمان راه رفتن هستند. ضعف عضلانی و فلج نیز ممکن است وجود داشته باشد. علائم این اختلال می توانند تمام بدن و یا فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار دهند.
فلج مغزی دیس کینتیک
افراد مبتلا به دیس کینتیک دارای اختلالاتی هستند که حرکات بدن آن ها را کنترل می کنند. این اختلالات باعث ایجاد حرکات غیرمعمول و غیر طبیعی در بازوها، پاها و دست ها می شود. در بعضی موارد، صورت و زبان نیز تحت تاثیر قرار می گیرند. این حرکت ها می توانند آهسته و سریع و نامنظم باشند. آنها می توانند راه رفتن، نشستن، بلعیدن یا صحبت کردن فرد را دچار مشکل کنند.
فلج مغزی هیپوتونیک
CP هیپوتونیک باعث کاهش تون عضلات و شل شدن بیش از حد آن ها می شود. بازوها و پاها، مثل یک عروسک پارچه ای به سادگی حرکت می کنند. کودکان مبتلا به این نوع CP کنترل اندکی روی سرشان دارند و ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند. با افزایش سن، در نتیجه ضعیف شدن عضلات ممکن است کودک نتواند به درستی بنشیند. صحبت کردن و راه رفتن نیز برای این کودکان مشکل است و رفلکس های بدن ضعیف می شود.
فلج مغزی آتاکسی
CP آتاکسی یکی از نادرترین انواع CP است. CP آتاکسی با حرکات غیر ارادی عضلانی مشخص می شود که اغلب آشفته و یا ناگهانی ظاهر می شوند. افراد مبتلا به این نوع CP معمولا در تعادل و هماهنگی بدن مشکل دارند. آنها ممکن است در راه رفتن دچار مشکل شده اما کارهایی مانند چنگ زدن به اشیاه و نوشتن را به خوبی انجام دهند.
فلج مغزی ترکیبی
بعضی از افراد ترکیبی از علائم انواع مختلف CP را دارند. این حالت CP ترکیبی نامیده می شود. در اغلب موارد افراد مبتلا به CP ترکیبی، ترکیبی از CP اسپاستیک و دیس کینتیک را تجربه می کنند.
طبقه بندی فلج مغزی
فلج مغزی را با توجه به سیستم GMFCS طبقه بندی می کنند. سازمان بهداشت جهانی و نظارت بر فلج مغزی در اروپا سیستم GMFCS را به عنوان یک استاندارد جهانی برای تعیین توانایی فیزیکی افراد مبتلا به CP معرفی کرده اند. این سیستم بر روی فاکتورهای زیر تمرکز دارد:
- توانایی نشستن
- قابلیت حرکتی و تحرک
- نمودار استقلال
- استفاده از فناوری های تطبیقی
پنج سطح GMFCS با کاهش تحرک افزایش می یابد:
CP سطح ۱
فرد مبتلا به CP سطح ۱ توانایی راه رفتن بدون محدودیت را دارد.
CP سطح ۲
فرد مبتلا به CP سطح ۲ می تواند بدون محدودیت مسیرهای طولانی را برود اما نمی تواند بدود یا بپرد. این افراد برای راه رفتن در ابتدا نیاز به ابزارهای کمکی دارند. آنها برای راه رفتن در خارج از خانه معمولا نیاز به صندلی چرخدار دارند.
CP سطح ۳
فرد مبتلا به CP سطح ۳ می تواند با کمی پشتیبانی بنشیند و بدون هیچ گونه حمایت بدنش را در همان موقعیت نگه دارد. آنها برای راه رفتن به ابزارهای کمکی مانند واکر و صندلی چرخدار نیاز دارند.
CP سطح ۴
فرد مبتلا به CP سطح ۴ می تواند با استفاده از وسایل کمک کننده راه برود. این افراد قادرند به صورت مستقل با صندلی چرخدار را بروند اما برای نشستن نیاز به حمایت دارند.
CP سطح ۵
فرد مبتلا به CP سطح ۵ نیاز به حمایت از موقعیت سر و گردن خود دارد. این افراد برای نشستن و ایستادن نیاز به کمک دارند و ممکن است قادر باشند که از صندلی چرخدار موتوری استفاده کنند.
فلج مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک می تواند با بررسی سابقه کامل پزشکی و انجام معاینه فیزیکی که شامل معاینه عصبی و ارزیابی علائم است، این اختلال را تشخیص دهد. تست های اضافی برای تشخیص می تواند شامل موارد زیر باشد:
- برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز، الکتروانسفالوگرام استفاده می شود. این آزمایش معمولا برای افرادی که نشانه هایی از صرع را بروز می دهند و نشانه هایشان ممکن است موجب تشنج شود به کار می رود.
- اسکن MRI با استفاده از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی تصاویر دقیق از مغز تولید می کند. این آزمایش می تواند هر نوع اختلال یا آسیبی را در مغز شناسایی کند.
- سی تی اسکن تصاویر شفاف و مقطعی از مغز ایجاد می کند. این آزمایش می تواند آسیب مغزی را نیز نشان دهد.
- بررسی نمونه خون نیز می تواند به رد کردن سایر بیماری های احتمالی مانند اختلالات خونی کمک کند.
اگر پزشک CP را تأیید کند، باید بیمار را به متخصص ارجاع داده تا مشکلات عصبی که اغلب با این اختلال همراه است را تست کند. این آزمایش ها ممکن است موراد زیر را تشخیص دهند:
- کاهش قدرت بینایی
- ناشنوایی
- تاخیر گفتاری
- معلولیت های فکری
- اختلالات حرکتی
فلج مغزی چگونه درمان می شود؟
هدف درمان بهبود محدودیت ها و جلوگیری از عوارض است. درمان ممکن است شامل روش های های حمایتی، داروها و جراحی باشد.
روش های حمایتی
روش های حمایتی مورد استفاده برای این بیماران عبارتند از:
- عینک
- سمعک
- وسایل کمکی برای راه رفتن
- کرست های مختلف برای نگه داشتن بخش های مختلف بدن
- صندلی چرخ دار
داروها
داروهای ضد تشنج و شل کننده های عضلانی، مانند دیازپام و دانترولن، اغلب برای درمان فلج مغزی استفاده شود. این داروها می توانند به کاهش اسپاسم و سرازیر شدن آب دهان کمک کنند.
جراحی
جراحی می تواند برای از بین بردن درد و بهبود تحرک استفاده شود. ممکن است نیاز باشد که برای درمان تنگی عضلات یا ناهنجاری های استخوانی ناشی از اسپاسم جراحی انجام شود.
درمان های دیگر
سایر انواع درمان هایی که برای CP تجویز می شوند عبارتند از:
- گفتار درمانی
- درمان فیزیوتراپی
- شغل درمانی
- مشاوره یا روان درمانی
- مشاوره خدمات اجتماعی
چگونه می توان از فلج مغزی جلوگیری کرد؟
از اکثر مشکلات ناشی از CP نمی توان جلوگیری کرد. با این حال، اگر باردار هستید یا قصد دارید باردار شوید، می توانید اقدامات پیشگیرانه خاصی را برای کم کردن شانس ایجاد این عارضه انجام دهید. در این دوران باید در برابر بیماری هایی که می توانند آسیب های مغزی ایجاد کنند مانند سرخجه واکسینه شوید. دریافت مراقبت های قبل از زایمان نیز ضروری است. معاینات منظم پزشکی نیز می تواند به جلوگیری از زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و عفونت کمک کند.
چشم انداز دراز مدت افراد مبتلا به فلج مغزی چیست؟
هیچ درمانی برای CP وجود ندارد، اما این اختلال می تواند به طور موثر درمان شود. نوع خاص درمان از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی از افراد مبتلا به CP ممکن است نیازی به کمک نداشته باشند، و برخی ممکن است برای کنترل علائم نیاز به مراقبت طولانی مدت داشته باشند.
صرف نظر از شدت بیماری، درمان می تواند زندگی بیماران مبتلا به CP را بهبود بخشد. روش های زیر می تواند به بهبود مهارت های حرکتی و توانایی بیمار برای برقراری ارتباط کمک کند:
- ابزراهای کمکی
- داروها
- جراحی
- سایر روش های درمان