مروری بر آناتومی، کارکرد و نشانه ها و درمان اختلال در سیستم عصبی خودکار

سیستم عصبی خودکار فرآیندهای خاص بدن مانند فشار خون و سرعت تنفس را تنظیم می کند. این سیستم به طور خودکار و بدون تلاش آگاهانه فرد کار می کند. اختلالات سیستم عصبی خودکار می تواند در هر بخشی از بدن یا بر روی هر فرایند تاثیر بگذارد. به عنوان مثال اختلالات اتونوم ممکن است از اختلالات دیگر که موجب آسیب به اعصاب اتونوم (مانند دیابت) می شود ناشی شده و یا ممکن است خود به خود رخ دهد. اختلالات اتونوم ممکن است برگشت پذیر یا جلو رونده باشد.

در صورت علاقه برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بیماری های مرتبط با سیستم عصبی خودکار، بر روی لینک هر کدام کلیک کنید:

• همه چیز درباره درد
• نوروپاتی اتونومیک
• سندرم هورنر
• سیستم آتروفی
• نارسایی اتونومیک خالص

در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد آناتومی، عملکرد و نشانه ها و درمان اختلال در سیستم عصبی خودکار با شما صحبت خواهیم کرد.

آناتومی سیستم عصبی خودکار

سیستم عصبی خودکار بخشی از سیستم عصبی اندام های داخلی، از جمله عروق خونی، معده، روده، کبد، کلیه، مثانه، آلت تناسلی، ریه ها، مردمک چشم، قلب و عروق، بزاق، و غدد گوارشی است. سیستم عصبی خودکار دو بخش اصلی به شرح زیر دارد:

• سمپاتیک
• پاراسمپاتی

پس از این که سیستم عصبی خودکار، اطلاعاتی در مورد بدن و محیط خارجی آن را دریافت می کند، با تحریک فرآیندهای بدن، از طریق بخش سمپاتیک، یا مهار آن ها، از طریق بخش پاراسمپاتیک به این اطلاعات پاسخ می دهد.

یک مسیر عصبی اتونوم، شامل دو سلول عصبی است. یک سلول در ساقه مغز یا نخاع واقع شده است. این سلول ها، توسط فیبرهای عصبی به سلول دیگر، که در یک خوشه از سلول های عصبی قرار دارد (به نام گانگلیون اتونوم) متصل می شوند. رشته های عصبی از این گانگلیون با اندام های داخلی ارتباط برقرار می کنند.

عملکرد سیستم عصبی خودکار

سیستم عصبی اتونوم کنترل فرآیندهای داخلی بدن از جمله موارد زیر را در اختیار دارد:

• فشار خون
• ضربان قلب و تنفس
• دمای بدن
• هضم
• سوخت و ساز بدن
• تعادل آب و الکترولیت هایی مانند سدیم و کلسیم
• تولید مایعات بدن (بزاق، عرق و اشک)
• دفع ادرار
• خروج مدفوع
• پاسخ جنسی

بسیاری از اندام ها در درجه اول توسط هر دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک کنترل می شوند. گاهی اوقات این دو بخش تأثیر متضادی بر ارگان ها دارند. برای مثال، بخش سمپاتیک فشار خون را افزایش می دهد و بخش پاراسمپاتیک آن را کاهش می دهد. به طور کلی، برای این که اطمینان حاصل شود که بدن پاسخ مناسب به موقعیت های مختلف می دهد، این دو بخش باید با هم کار کنند.

پس با توجه به تصویر بالا بخش سمپاتیک به طور کلی کارهای زیر را انجام می دهد:

• آماده کردن بدن برای شرایط استرس زا و یا اضطراری

بخش سمپاتیک ضربان قلب و نیروی انقباض قلب را افزایش داده و برای تنفس راحت تر راه های هوایی را شل و گشاد می کند. این موضوع باعث می شود بدن انرژی ذخیره شده را آزاد کند. پس قدرت عضلانی افزایش می یابد. این بخش همچنین باعث می شود کف دست عرق کرده، مردمک چشم گشاد شود، و مو مقاوم شود. بخش سمپاتیک موجب می شود فرآیندهای بدن که در شرایط اضطراری کمتر اهمیت دارند مانند هضم و دفع ادرار کند شوند.

بخش پاراسمپاتیک نیز کارهای زیر را انجام می دهد:

• فرآیندهای بدن را در شرایط عادی کنترل می کند.

به طور کلی، بخش پاراسمپاتیک موجب نگهداری و بازیابی بدن می شود. با عملکرد این بخش ضربان قلب و فشار خون کاهش می یابد. دستگاه گوارش و دستگاه پردازش مواد غذایی و از بین برنده مواد زائد، تحریک می شود. انرژی ناشی از مواد غذایی فرآوری شده برای بازگرداندن و ساختن بافت ها استفاده می شود.

هر دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک در فعالیت جنسی نقش دارند و هر دو به عنوان بخشی از سیستم عصبی که اقدامات داوطلبانه کنترل و انتقال احساس از طریق پوست را انجام می دهند (سیستم عصبی سوماتیک) می باشند.

دو پیام رسان شیمیایی (انتقال دهنده عصبی) برای برقراری ارتباط در سیستم عصبی اتونوم استفاده می شود. این دو ماده عبارتند از:

• استیل کولین
• نوراپی نفرین

رشته های عصبی که مسئول ترشح استیل کولین هستند الیاف کولینرژیک نامیده می شوند. اما الیافی که نوراپی نفرین ترشح می کنند الیاف آدرنرژیک نامیده می شوند. به طور کلی، استیل کولین اثرات پاراسمپاتیک (بازدارنده) و نوراپی نفرین اثرات سمپاتیک (تحریک کننده) دارند. با این حال، گاهی استیل کولین دارای برخی اثرات سمپاتیک نیز می باشد. برای مثال، گاهی اوقات این ماده موجب تحریک عرق کردن و یا ریزش مو می شود.

علائم اختلال در سیستم عصبی خودکار

در مردان، اختلال در اتونوم خود را به شکل اشکال در نعوظ (اختلال نعوظ) نشان می دهد. پس اختلال نعوظ می تواند اولین علائم این اختلال در مردان باشد. اختلالات اتونوم معمولا به دلیل کاهش بیش از حد فشار خون، زمانی که فرد می ایستد (افت فشار خون وضعیتی) باعث سرگیجه می شود. افراد ممکن است تحت این شرایط بدون عرق کردن به عدم تحمل گرما مبتلا شوند. چشم ها و دهان نیز ممکن است خشک شود.

فرد مبتلا به اختلال اتونوم، پس از غذا خوردن ممکن است به دلیل خالی شدن بسیار آهسته معده (گاستروپارزی) سیر شدن قبل از موعد مقرر یا حالت تهوع داشته باشد. برخی از افراد نیز، اغلب به دلیل بیش فعالی مثانه، دچار بی اختیاری ادراری می شوند. گاهی نیز احتباس ادرار به دلیل عدم فعالیت مثانه به وجود می آید. یبوست و یا بی اختیاری مدفوع نیز ممکن است رخ دهد. با وجود این اختلال ممکن است مردمک چشم در تغییرات نور دچار انقباض و استاع نشود.

روش هاس تشخیص اختلال اتونوم

• ارزیابی پزشک
• تست شیب جدول
• الکتروکاردیوگرافی
• تست عرق

پزشکان می توانند نشانه هایی از اختلالات اتونوم را در طی معاینه فیزیکی تشخیص دهند. برای مثال، آنها فشار خون و ضربان قلب را در زمان دراز کش و یا نشسته اندازه گیری می کنند.

آزمون شیب جدول نیز میزان فشار خون و تغییر ضربان قلب را زمانی که بدن تغییر موقعیت می دهد اندازه گیری می کند. در این آزمایش، فشار خون قبل و بعد از دراز کشیدن و نشستن اندازه گیری می شود. فشار خون نیز به طور مداوم در حالی که فرد در حال زور زدن و اجبار جهت بازدم بدون اجازه فرار هوا از طریق بینی یا دهان (مانور والسالوا) است (مشابه زور زدن در هنگام اجابت مزاج) اندازه گیری می شود. الکتروکاردیوگرافی نیز برای تعیین اینکه آیا تغییرات ضربان قلب در طول تنفس عمیق و مانور والسالوا کند انجام می شود یا خیر انجام می شود.

در طی بررسی ها پاسخ غیر طبیعی و یا عدم پاسخگویی مردمک چشم به تغییرات نور نیز بررسی می شود. تست عرق نیز انجام می شود. برای این آزمایش، غدد عرق توسط الکترودها که با استیل کولین بر روی پاها و مچ دست قرار داده شده تحریک می شوند. سپس، حجم عرق برای تعیین اینکه آیا تولید عرق طبیعی است اندازه گیری می شود. سوزش خفیف ممکن است در طول این آزمایش احساس شود.

درمان اختلال سیستم عصبی خودکار

هدف اصلی از درمان این اختلال درمان علت و کاهش علائم بیماری است. اگر اختلال قابل درمان باشد، روش های درمانی استفاده می شود. اما اگر اختلال قابل درمان نباشد هدف های درمانی بر روی تسکین علائم تمرکز دارند.

اقدامات ساده و گاهی اوقات داروها می توانند به تسکین برخی از علائم اختلالات اتونوم منتج شوند:

افت فشار خون وضعیتی: برای کاهش این علامت به افراد مبتلا توصیه می کنند به آرامی از جای خود برخیزند و سر خود را هنگام خوابیدن ۴ اینچ یا حدودا ۱۰ سانتی متر بالاتر از بدن قرار دهند. پوشیدن لباس های تنگ مثل جوراب ساق بلند نیز به این افراد توصیه می شود. مصرف نمک و آب بیشتر با حفظ حجم خون موجب تنظیم جریان آن خواهد شد. گاهی اوقات نیز برای این کار از دارو استفاده می شود. به عنوان مثال فلودروکورتیزون حجم خون را حفظ کرده و در نتیجه فشار خون را ثابت می کند. میدودرین نیز به حفظ فشار خون با انقباض شریان ها کمک می کند. این داروها خوراکی هستند.

کاهش و یا عدم وجود عرق: اگر تعریق کاهش یابد و یا اصلا وجود نداشته باشد، اجتناب از قرار گرفتن در محیط گرم مفید است.

احتباس ادراری: اگر احتباس ادراری رخ دهد، یک کاتتر (لوله لاستیکی نازک) از طریق مجرای ادرار و به مثانه فرستاده می شود و مثانه به این طریق تخلیه می شود. بتانکول نیز می تواند برای افزایش میزان تخلیه مثانه کمک کند.

یبوست: رژیم غذایی حاوی فیبر بالا و نرم کننده های مدفوع مثل آلو و انجیر برای درمان یبوست در این افراد توصیه می شود. اگر یبوست همچنان ادامه داشته باشد، ممکن است تنقیه لازم باشد.

اختلال نعوظ:  داروهای خوارکی مانند سیلدنافیل، تادالافیل یا واردنافیل معمولا برای درمان این اختلال استفاده می شوند.