مقاومت به انسولین حالتی در بدن است که سلول ها در برابر اندازه طبیعی انسولین از خود واکنش نشان نمی دهند و به انسولین بیشتری برای داشتن عملکرد عادی نیاز دارند. مقاومت به انسولین یک عامل خطر برای ابتلا به دیابت و بیماری های قلبی است. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت اطلاعات مهم و مفیدی را در مورد مقاومت به انسولین در اختیارتان قرار می دهیم.
مقاومت به انسولین چیست؟
انسولین هورمون تولید شده توسط سلولهای بتا در پانکراس است. این سلول ها در سراسر پانکراس در خوشه های کوچک شناخته شده به نام جزایر لانگرهانس پراکنده شده اند. انسولین تولید شده توسط آن ها به جریان خون رها شده و به سراسر بدن ارسال می شود. انسولین یک هورمون ضروری است که در وظایف بسیاری در بدن نقش دارد. انسولین در سوخت و ساز بدن از کربوهیدرات ها (قندها و نشاسته)، چربی ها و پروتئین نقش دارد. این ماده همچنین عملکردهای سلول های بدن، از جمله رشد آن ها را تنظیم می کند. انسولین برای استفاده بدن از گلوکز به عنوان انرژی بسیار مهم است. مقاومت به انسولین (IR) بیماری است که سلول های بدن به اثرات انسولین مقاوم نشان می دهند. به همین دلیل پاسخ طبیعی به مقدار معینی از انسولین کاهش پیدا می کند. در نتیجه، برای ایجاد تاثیر و داشتن عملکرد طبیعی در اندام ها، به سطوح بالاتری از انسولین نیاز است. در این بین لوزالمعده (پانکراس) برای جبران این کمبود به تولید بیشتر انسولین دست می زند.
با ابتلا به مقاومت به انسولین لوزالمعده بیشتر و بیشتر انسولین تولید می کند تا جایی که دیگر نمی تواند انسولین کافی برای خواسته های بدن را تامین کند. با رسیدن به این مرحله، قند خون افزایش پیدا می کند.
علائم و نشانه های مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین هیچ علائم و نشانه خاصی ندارد.
چه چیزی باعث مقاومت به انسولین می شود؟
علل متعددی برای مقاومت به انسولین وجود دارد. عوامل ژنتیکی نیز معمولا در بین علل آن جای دارد. برخی از داروها می تواند به مقاومت به انسولین کمک کنند. علاوه بر این، مقاومت به انسولین اغلب با شرایط زیر دیده می شود:
- سندرم متابولیک که گروهی از بیماری های مربوط به اضافه وزن، فشار خون بالا، و افزایش میزان کلسترول و تری گلیسیرید در خون است.
- چاقی
- بارداری
- عفونت یا بیماری شدید
- استرس
- عدم فعالیت و اضافه وزن
- استفاده از استروئید
علل دیگر که ممکن است مقاومت به انسولین را بدتر کنند عبارتند از:
- مصرف برخی از داروها
- سن بالا
- مشکلات خواب (به ویژه آپنه خواب)
- سیگار کشیدن
چه رابطه ای بین مقاومت به انسولین و دیابت است؟
دیابت نوع ۲ (T2D) نوعی از دیابت است که اکتسابی است و یا با چاقی در هر سنی رخ می دهد. قبل از ابتلا به دیابت نوع ۲ ممکن است مقاومت به انسولین ایجاد شود. در افرادی که در نهایت مبتلا به دیابت نوع ۲ می شوند، سال های زیادی سطح قند خون طبیعی است. اما کم کم زمانی فرا می رسد که به میزان انسولین در بدن مقاومت ایجاد می شود.
سطح انسولین بالا اغلب با چاقی، اختلالات کلسترول و یا فشار خون بالا در ارتباط است. هنگامی که این بیماری ها با هم رخ می دهند، سندرم متابولیک ایجاد می شود.
یکی از کارکردهای انسولین در بدن، به ویژه در عضلات و سلول های چربی، حذف گلوکز موجود در خون با استفاده از آن است. البته این تنها یکی از راه هایی است که انسولین به کمک آن سطح گلوکز در خون را کنترل می کند. انسولین، با اتصال به گیرنده های انسولین در سطح سلول این عمل را انجام می دهد. در واقع انسولین با این عمل “در” سلول های عضلانی و چربی را می زند. سلول صدای ضربه زدن انسولین را شنیده و در را باز می کنند و اجازه می دهد که گلوکز وارد شود. با مقاومت به انسولین، عضلات در مقابل عمل باز کردن در از خود مقاومت نشان می دهد و یا اصلا عمل در زدن انسولین را نمی شنوند. پانکراس از این موضوع اطلاع پیدا کرده بنابراین انسولین بیشتری تولید می کند. این موضوع باعث افزایش سطح انسولین در خون می شود.
این مقاومت سلولی به مرور زمان افزایش پیدا می کند و تا زمانی که لوزالمعده قادر به تولید انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت نباشد، ادامه دارد. در این مرحله سطح قند خون نرمال باقی می ماند. اما هنگامی که پانکراس دیگر نمی تواند انسولین کافی تولید کند، سطح قند خون شروع به افزایش می کند. در ابتدا، این اتفاق بعد از غذا خوردن، زمانی که سطح گلوکز در بالاترین حد قرار دارد و انسولین بیشتری مورد نیاز است، می افتد. هنگامی که قند خون در زمان هایی که غذا مصرف نشده است، مانند صبح ها و درحالت ناشتا، بالا می رود و به سطوح غیر طبیعی می رسد، دیابت نوع ۲ رخ داده است.
چه بیماری هایی با مقاومت به انسولین همراه است؟
در حالی که سندرم متابولیک (چاقی شکمی، کلسترول بالا و فشار خون بالا) با مقاومت به انسولین ارتباط مستفیم دارد، چند بیمار دیگر نیز با این حالت خود را نشان می دهند. مقاومت به انسولین ممکن است به شرایط زیر کمک کند:
دیابت نوع ۲: دیابت آشکار ممکن است اولین نشانه مقاومت به انسولین باشد. مقاومت به انسولین، مدت ها طولانی قبل از ایجاد دیابت نوع ۲ وجود دارد.
کبد چرب: کبد چرب به شدت با مقاومت به انسولین همراه است. تجمع چربی در کبد جلوه ای از کنترل اختلالات چربی است که با مقاومت به انسولین رخ می دهد. کبد چرب مرتبط با مقاومت به انسولین ممکن است خفیف یا شدید باشد. شواهد نشان می دهد، کبد چرب حتی ممکن است به سیروز کبدی و احتمالا سرطان کبد منجر شود.
تصلب شرایین: تصلب شرایین (آترواسکلروز) فرایندی است که در آن دیواره شریان ها ضخیم و سخت می شود. تصلب شرایین مسئول اتفاقات زیر است:
- بیماری عروق کرونر (که منجر به آنژین و حمله قلبی می شود)
- سکته مغزی
- بیماری عروق محیطی
سایر عوامل خطرساز برای ابتلا به تصلب شرایین عبارتند از:
- سطح بالایی کلسترول بد
- فشار خون بالا
- سیگار کشیدن
- دیابت به هر علت
- سابقه خانوادگی تصلب شرایین
ضایعات پوستی: ضایعات پوستی به معنی افزایش پوست و یک بیماری به نام (AN) است. آکانتوز نیگریکانس موجب تیره و ضخیم شدن پوست، به خصوص در چین های گردن، زیر بغل، و کشاله ران می شود. این وضعیت به طور مستقیم به مقاومت به انسولین مربوط است. هر چند که مکانیسم دقیق آن مشخص نیست.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): سندرم تخمدان پلی کیستیک یک مشکل شایع هورمونی است که بر قاعدگی زنان تاثیر می گذارد. این بیماری خود را با دوره های نامنظم و یا آمنوره، چاقی و افزایش موهای بدن به شیوه الگوی مردانه ( به این بیماری هیرسوتیسم گفته می شود که در آن در سبیل، خط ریش، خط میانی سینه و مرکز شکم موی مردانه رشد می کند) نشان می دهد.
هیپرآندروژنیسم: با سندرم تخمدان پلی کیستیک، تخمدان ها سطح بالایی از هورمون تستوسترون تولید می کنند. این سطح تستوسترون بالا می تواند با مقاومت به انسولین ایجاد شده و ممکن است نقشی در ایجاد PCOS بازی کند. علت رخ دادن این ارتباط نامشخص است. اما به نظر می رسد مقاومت به انسولین به نحوی باعث تولید هورمون غیر طبیعی در تخمدان می شود.
اختلالات رشد: سطوح بالای گردش انسولین در بدن می تواند رشد را دچار اختلال کند. انسولین یک هورمون آنابولیک است که به ترویج رشد کمک می کند.
اختلالات باروری در زنان
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به مقاومت به انسولین قرار دارند؟
اگر شرایط زیر در یک فرد وجود داشته باشد امکان ابتلا به مقاومت به انسولین بیشتر می شود:
- اضافه وزن و شاخص توده بدنی (BMI) بیش از ۲۵
- مردانی که دور کمرشان بیش از ۱۰۰ سانتی متر باشد.
- زنانی که دور کمرشان بیش از ۸۸ سانتی متر باشد.
- سن بالای ۴۰ سال
- ابتلای یکی از اعضای نزدیک خانواده به دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و یا تصلب شرایین
- دیابت حاملگی
- داشتن سابقه فشار خون بالا، تری گلیسیرید بالا، کلسترول HDL پایین و یا تصلب شرایین
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- آکانتوز نیگریکانس
آیا مقاومت به انسولین قابل درمان است؟
مدیریت مقاومت به انسولین از طریق تغییر در شیوه زندگی (مانند رعایت رژیم غذایی، ورزش و پیشگیری از ابتلا به بیماری ها) و داروها امکان پذیر است. مقاومت به انسولین می تواند به دو روش مدیریت شود. اول، کاهش میزان انسولین و دوم، افزایش حساسیت سلول های به عمل انسولین.
رژیم غذایی
نیاز به انسولین را می توان با تغییر در رژیم غذایی، به ویژه کاهش کربوهیدرات کم کرد. کربوهیدرات ها بعد از جذب شدن در بدن به عنوان گلوکز استفاده می شوند. برخی از کربوهیدارت ها سریع تر از برخی دیگر تجزیه می شوند. به همین دلیل شاخص قند خون (شاخص گلیسمی) بالایی دارند. این کربوهیدرات ها سطح قند خون را به سرعت بالا برده و نیاز به ترشح بیشتری انسولین برای کنترل سطح گلوکز در خون دارند.
نمونه هایی از کربوهیدرات با شاخص گلیسمی بالا که به سرعت سطح قند خون را افزایش می دهند عبارتند از:
- قندهای تصفیه نشده (مانند آب میوه و شکر)
- نان سفید
- ذرت و سیب زمینی خام و محصولات تهیه شده با آن ها مانند شیرینی، پوره سیب زمینی، نان شیرینی، چیپس ذرت و سیب زمینی سرخ کرده
نمونه هایی از غذاهای با شاخص گلیسمی پایین عبارتند از:
- مواد غذایی با فیبر بالاتر (مانند نان غلات کامل و برنج قهوه ای)
- سبزیجات غیر نشاسته ای (مانند کلم بروکلی، لوبیا سبز، مارچوبه، هویج و سبزی)
ورزش
یک مطالعه که در فنلاند انجام شد، نشان داد که تغییرات در رژیم غذایی و ورزش، ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۵۸٪ کاهش می دهد. مطالعه مشابه ای در ایالات متحده انجام شده که در آن ثابت شده است رعایت رژیم غذایی و فعالیت بدنی به کاهش خطر ابتلا به دیابت کمک کننده است.
دارو
متفورمین (گلوکوفاژ): متفورمین یک داروی مورد استفاده در درمان دیابت نوع ۲ است. آن ها با دو عملکرد سطح گلوکز خون را کنترل می کنند. متفورمین مانع آزاد کردن گلوکز از کبد به خون می شود، و همچنین حساسیت سلول های عضلانی و چربی را به انسولین افزایش می دهد و اجازه می دهد گلوکز بیشتری از خون حذف شود. با این اقدامات، متفورمین باعث کاهش سطح انسولین خون می شود.
اثر متفورمین، علاوه بر رژیم غذایی و ورزش، برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ در افراد مقاوم به انسولین در مطالعات ثابت شده است. متفورمین ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۳۱٪ کاهش می دهد. متفورمین یک داروی کاملا بی خطر است. اگر چه گاهی اوقات با عوارض جانبی گوارشی همراه می باشد. در حالی که هیچ داروهای مورد تایید FDA برای جلوگیری از دیابت نوع ۲ و یا برای درمان پیش دیابت نوع ۲ (مقاومت به انسولین) وجود ندارد، اما انجمن دیابت آمریکا، متفورمین را تنها دارو برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ محسوب می کند.
آکاربوز: مطالعه ای نشان می دهد که مقاومت به انسولین با آکاربوز (Precose) قابل درمان است. آکاربوز جذب قند را از روده کند می کند. این موضوع باعث کاهش تقاضا بدن برای انسولین بعد از غذا می شود. این مطالعه نشان داده است که آکاربوز می تواند ابتلا به دیابت نوع ۲ را ۲۵ درصد کاهش دهد.
تیازولیدین دیونها: داروهای دیگری هستند که موجب افزایش حساسیت به انسولین می شوند. پیوگلیتازون و رزیگلیتازون از جمله این داروها می باشند. این دروها می توانند کبد را سمی کنند. آواندیا که یکی دیگر از این داروها است، خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد. به همین دلیل در سپتامبر سال ۲۰۱۰، اداره غذا و دارو ایالات متحده (FDA)، به شدت استفاده از آواندیا را برای بیمارانی که قادر به کنترل دیابت نوع ۲ با سایر داروها از جمله پیوگلیتازون بودن محدود کرد.
تروگلیتازون: یکی دیگر از داروها برای پیشگیری از دیابت است. با این حال، بروز مسمومیت شدید در کبد، موجب شد تا این دارو از بازهای آمریکا جمع آوری شود.
با این وجود راه های بهتری نیز برای جلوگیری از مقاومت به انسولین وجود دارد. کاهش وزن، داشتن رژیم غذایی سالم، ترک سیگار و ورزش می تواند در پیشگیری از مقاومت به شما کمک کند.