نشانه ها، علل و درمان مونونوکلئوز عفونی یا تب غده ای

تب غده ای یک نوع از عفونت ویروسی است که عمدتا بر روی کودکان تاثیر می گذارد. این عفونت مونونوکلئوز عفونی نیز نامیده می شود. علائم این عفونت می تواند ناخوشایند بوده و دو تا ۳ هفته در بدن باقی بماند. گاهی اوقات حتی این بیماری چند ماه طول درمان دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نشانه ها، علل و درمان مونونوکلئوز عفونی یا تب غده ای ادامه این مطلب مجله پیام سلامت را مطالعه کنید.

علائم مونونوکلئوز عفونی

علائم تب غده ای حدود یک تا دو ماه پس از قرار گرفتن در معرض عفونت با ویروس Epstein-Barr ایجاد می شود.

علائم اصلی

شایع ترین علائم این بیماری عبارتند از:

  • درجه حرارت بالای بدن (تب)
  • گلودرد که معمولا دردناک تر از گلو دردهایی است که تا به حال داشته اید.
  • متورم شدن غدد گردن و احتمالا سایر قسمت های بدن مانند زیر بغل
  • خستگی (خستگی شدید)

سایر علائم

مونونوکلئوز عفونی می تواند باعث علائم زیر نیز شود:

  • احساس کلی ناخوشی
  • دردناک شدن ماهیچه ها
  • لرز
  • تعریق
  • کاهش اشتها
  • درد در اطراف یا پشت چشم
  • تورم لوزه ها و تشکیل آدنوئید (توده کوچکی از بافت در پشت بینی)، که ممکن است تنفس را تحت تاثیر قرار دهند.
  • تراوشات قرمز و مایع در داخل گلو
  • ایجاد لکه های کوچک قرمز یا بنفش بر روی سقف دهان
  • بثورات پوستی
  • تورم و یا پف کردن اطراف چشم
  • حساسیت و یا تورم شکم
  • یرقان (زردی پوست و سفیدی چشم)

برخی از این علائم ممکن است چند روز قبل از علائم اصلی ذکر شده در بالا ایجاد شوند.

طول دوره درمان مونونوکلئوز عفونی

اغلب علائم تب غده ای معمولا در عرض دو یا سه هفته از بین خواهند رفت. گلو درد سه تا پنج روز پس از علائم دیگر شروع شده و به تدریج بهبود می یابد. تب نیز معمولا ۱۰ تا ۱۴ روز بعد، از بین خواهد رفت. خستگی ماندگار ترین علامت مونونوکلئوز عفونی است و معمولا چند هفته طول می کشد. هر چند برخی از افراد ممکن است چند ماه احساس خستگی مداوم داشته باشند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

مونونوکلئوز عفونی در کودکان باید حتما توسط پزشک معاینه شود. افراد بزرگسال مبتلا نیز باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند. ممکن است برای رد کردن علل کمتر شایع اما جدی تر نشانه های شما، مانند هپاتیت (یک عفونت ویروسی است که کبد را تحت تاثیر قرار می دهد) آزمایش خون نیاز باشد. در هر صورت با مشاهده علائم زیر حتما با اورژانس تماس بگیرید:

  • مشکلات تنفسی
  • بلع دشوار مایعات
  • درد شدید در ناحیه شکم

علل ابتلا به مونونوکلئوز عفونی

تب غده ای توسط ویروس اپشتین بار (EBV) ایجاد می شود. EBV اغلب از طریق بزاق از کسی که عفونی است منتقل می شود. راه های گسترش این عفونت عبارتند از:

  • بوسیدن فرد بیمار
  • به اشتراک گذاشتن مواد غذایی و نوشیدنی ها با او
  • به اشتراک گذاشتن برس و لوازم شخصی خودتان با فرد آلوده
  • قرار گرفتن در معرض سرفه و عطسه او

نوزادان ممکن است با به دهان گذاشتن اسباب بازی های کودک آلوده به این ویروس، آلوده شوند. هنگامی که با بزاق آلوده تماس داشته باشید، سلول های ویروس می توانند بر روی پوشش گلو شما قرا گرفته و از این طریق بدنتان را آلوده کنند. بعد از این مرحله و قبل از آلوده شدن سیستم لنفاوی، عفونت به سلول های سفید خون راه پیدا می کند. سیستم لنفاوی از یک سری از غدد (گره) در سراسر بدن تشکیل شده و اجازه حرکت سلول ها در سیستم ایمنی بدن را صادر می کنند.

پس از ایجاد عفونت بدن به صورت مادام العمر به این ویروس مصونیت پیدا می کنند. یعنی دیگر علائم آن را در طول زندگی نخواهد داشت. بسیاری از افراد برای اولین بار در دوران کودکی به EBV مبتلا می شوند. در این بازه زمانی عفونت چند علامت ناشناخته دارد. افرادی که در بزرگسالی به این عفونت مبتلا می شوند، علائم شدیدتری دارند.

حامل EBV

همه افراد حامل EBV علائم ندارند. برخی افراد می توانند ویروس را پس از ماه ها که از دوره نقاهت تب غده ای می گذرد در بزاق خود نگه دارند. به این افراد حامل ویروس گفته می شود. این ویروس می تواند به صورت غیر فعال بر روی بزاق زندگی کند. برای بسیاری از افراد شکل غیر فعال این ویروس علائمی ندارد. با این حال، شانس  فعال شدن دوباره این ویروس با وارد شدن به بزاق دیگران وجود دارد. این فعال شدن مجدد ممکن است بدون هیچ نشانه ای باشد و یا ممکن است باعث بروز علائم در کوتاه مدت شود.

درمان مونونوکلئوز عفونی

در حال حاضر هیچ درمانی برای تب غده ای وجود ندارد. اما علائم در عرض چند هفته بهبود پیدا می کند. برای کمک به کنترل علائم در طی این دوره می توانید از اقدامات زیر بهره ببرید:

مایعات

  • در مورد بیماری تب غده ای نوشیدن مقدار زیادی مایعات (ترجیحا آب یا آب میوه شیرین نشده) برای جلوگیری از کم آبی لازم است.
  • از مصرف الکل، که می تواند به دلیل ایجاد عفونت به کبد تضعیف شده آسیب برساند، خودداری کنید.

مسکن

  • مسکن هایی مانند پاراستامول یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID ها) مثل ایبوپروفن، می تواند به کاهش درد و تب کمک کنند.
  • کودکان زیر ۱۶ سال نباید آسپرین مصرف کنند. زیرا در غیر این صورت خطر ابتلا به بیمار نادر و جدی سندرم ری در آن ها افزایش پیدا خواهد کرد.
  • به طور منظم محلول آب گرم شور برای تسکین گلو درد غرغره کنید.

استراحت کردن

  • برای درمان مونونوکلئوز عفونی توصیه می شود که استراحت کنید. البته استراحت طولانی مدت موجب بروز خستگی طولانی مدت و مفرط می شود.
  • به تدریج با بهبود علائم، فعالیت بدنیتان را افزایش دهید. اما میزان و مقدار فعالیت نباید به حدی باشد که خسته شوید.
  • اگر ورزشکار هستید به محض مشاهده علائم، فعالیت بدنی را قطع کنید. به دلیل این که ممکن است طحال شما بزرگ شده باشد و نسبت به بیماری بیشتر آسیب پذیر شود. پارگی طحال در افرادی که با وجود مونونوکلئوز عفونی فعالیت بدنی شدید دارند شایع است.

جلوگیری از گسترش عفونت

  • نیازی نیست که با مشاهده علائم تب غده ای از سایر افراد جدا شوید. زیرا اکثر افراد به ویروس Epstein-Barr مصون هستند.
  • به محض این که احساس کردید علائمتان بهتر شد می توانید به محل کارتان باز گردید. در صورتی که اقدامات بهداشتی را رعایت کنید، خطر کسترش عفونت کم است.

آنتی بیوتیک ها و استروئیدها

آنتی بیوتیک ها در درمان تب غده ای کاربرد ندارند. زیرا آنها هیچ تاثیری بر روی ویروس ها نمی گذارند. اما اگر عفونت باکتریایی در گلو و ریه (پنومونی) داشته باشید ممکن است آنتی بیوتیک نیز تجویز شود.

استفاده یک دوره ی کوتاه مدت از کورتیکواستروئیدها ممکن است مفید باشد اگر:

  • لوزه ها متورم شده و باعث مشکلات تنفسی شده باشد.
  • کم خونی شدید (کمبود سلول های قرمز خون که حامل اکسیژن هستند) داشته باشید.
  • مشکلات موثر بر قلب مانند پریکاردیت (التهاب کیسه که قلب را احاطه کرده) داشته باشید.
  • مشکلات موثر بر مغز و اعصاب مانند آنسفالیت را تجربه کنید.

عوارض تب غده ای

اغلب افراد مبتلا به تب غده ای در دو یا سه هفته بهبود می یابند و هیچ گونه مشکل بیشتری را تجربه نمی کنند. با این حال، عوارض می تواند در چند مورد توسعه یابند. بعضی از عوارض اصلی در ارتباط با این عفونت در زیر توضیح داده می شود.

خستگی طولانی مدت
  • از هر ۱۰ نفر مبتلا به تب غده ای یک نفر خستگی طولانی مدت، که به شش ماه یا بیشتر پس از عفونت اولیه به طول می انجامد را تجربه می کند.
  • برخی از کارشناسان تصور می کنند که با ایجاد این بیماری شکلی از سندرم خستگی مزمن (CFS) ایجاد می شود. این بیماری باعث خستگی مداوم و طیف وسیعی از علائم دیگر، مانند سردرد و درد مفاصل می شود.
  • اتخاذ یک برنامه ورزشی تدریجی برای بازسازی قدرت و سطح انرژی می تواند در پیشگیری و کاهش خستگی طولانی مدت موثر باشد.
کاهش سلول های خونی

در چند مورد، تب غده ای می تواند به کاهش در برخی از سلول خون منجر شود. این بیماری می تواند سطح سلول های زیر را کاهش دهد:

  • سلول های قرمز خون (کم خونی): این باعث می شود که شما احساس خستگی داشته و تنفستان سخت شود.
  • سلول های سفید خون (نوتروپنی): این می تواند شما را بیشتر مستعد ابتلا به عفونت های ثانویه کند.
  • پلاکت: این می تواند شما را بیشتر در معرض کبودی و خونریزی قرار دهد.

در بیشتر موارد، کاهش در تعداد سلول های خونی جزئی است و تنها باعث علائم خفیف می شود. این مشکلات در عرض چند هفته یا چند ماه بهبود می یابد.

پارگی طحال

در حدود نیمی از افرادی که دچار تب غده ای می شوند، طحالشان بزرگ می شود. این بزرگی مشکل خاصی ایجاد نمی کند. اما خطر پارگی طحال را افزایش می دهد. علامت اصلی پارگی طحال درد شدید در سمت چپ شکم است. خطر پارگی طحال جزئی است به طوری که تنها از هر ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ مورد ابتلا، یک نفر دچار این عارضه کشنده می شود. پارگی به دلیل ایجاد خونریزی داخلی شدید، کشنده است.

در برخی موارد، عمل جراحی اورژانسی ممکن است برای حذف طحال یا اسپلنکتومی لازم باشد. پاره شدن طحال اکثرا در نتیجه آسیب های ناشی از فعالیت های شدید بدنی، مانند ورزش رخ می دهد. از این رو بسیار مهم است که با آغاز علائم تب غده ای فعالیت بدنیتان را برای حداقل یک ماه کاهش دهید. به ویژه در هفته دوم و سوم بیماری، بیشتر مراقب باشید. در این بازه طحال آسیب پذیر تر از همیشه است.

عوارض عصبی

کمتر از ۱ مورد از هر ۱۰۰ مورد مبتلا به ویروس اپشتین بار (EBV) بر روی سیستم عصبی تاثیر می گذارد و باعث طیف وسیعی از عوارض عصبی، از جمله موراد زیر می شود:

  • سندرم گیلن باره: که در آن اعصاب ملتهب می شوند و علائمی مانند بی حسی، ضعف و فلج موقت ایجاد می شود.
  • فلج بل: که در آن عضلات در یک طرف صورت به طور موقت ضعیف شده و یا فلج می شوند.
  • مننژیت ویروسی: عفونت غشای محافظ مغز و نخاع است. هر چند مننژیت ویروسی نسبت به مننژیت باکتریایی که کشنده است، جدی نیست، اما بیماری ناخوشایندی می باشد.
  • آنسفالیت: عفونت مغز

این عوارض اغلب نیاز به درمان خاص دارند و بیش از چهار نفر از هر پنج نفر مبتلا به آن ها، بهبودی کامل به دست می آورند.

عفونت ثانویه

در تعداد کمی از موارد، عفونت اولیه موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و اجازه می دهد تا باکتری ها بدن را آلوده کنند. به این حالت عفونت باکتریایی ثانویه گفته می شود. عفونت های ثانویه می توانند در طول تب غده ای بروز کنند و بیماری های جدی مانند ذات الریه (عفونت ریه) و پریکاردیت (عفونت کیسه ای که قلب را احاطه کرده) را به وجود آورند. عفونت های ثانویه معمولا در افرادی که سیستم ایمنی بسیار ضعیفبی دارند، مانند افراد مبتلا به HIV یا ایدز، و یا کسانی که شیمی درمانی می کنند رخ می دهد.