نشانه ها و عوارض ناشی از کم کاری هیپوفیز

کم کاری هیپوفیز بیماری است که در آن غده هیپوفیز قادر به تولید میزان کافی از هورمون های که مسئول تولیدشان است، نمی باشد. این حالت کم تحرکی غده هیپوفیز نیز نامیده می شود. در این وضعیت، که در آن هورمون های ترشح شده از غده هیپوفیز کمتر و یا بیشتر از حد طبیعی است، عملکرد طبیعی بدن تحت تاثیر قرار می گیرد. برخی از عملکردهای اصلی و پایه ای که تحت تاثیر این اختلال هستند عبارتند از:

درباره غده هیپوفیز

غده هیپوفیز، که ساختاری مانند یک لوبیا کوچک دارد، درست در زیر مغز واقع شده است. این غده به غده هیپوتالاموس در مغز، که عملکرد غده هیپوفیز را تحت کنترل دارد؛ متصل است. غده هیپوفیز مسئول تولید هورمون ها مهم بدن که کنترل برخی از توابع اصلی مورد نیاز برای رشد و نمو طبیعی بدن ما را در اختیار دارند، می باشد.

هورمون آزاد شده توسط غده هیپوفیز عبارتند از:

  • هورمون آدرنوکورتیک (ACTH): این هورمون با تحریک غده آدرنال برای انتشار کورتیزول به حفظ فشار خون و قند خون کمک می کند.
  • هورمون رشد (GH): رشد و نمو بدن را تنظیم می کند.
  • هورمون محرک تیروئید (TSH): این هورمون کنترل غده تیروئید را برای آزاد شدن هورمون تیروئید، که سوخت و ساز بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، در اختیار دارد.
  • هورمون آنتیدیورتیک (ADH): که تنظیم کننده جذب آب و دفع آن از کلیه ها است.
  • هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH): کنترل عملکرد تولید مثل در مردان و زنان را در اختیار دارد.
  • هورمون لوتئینی (LH): کنترل عملکرد تولید مثل را بر عهده دارد.
  • اکسی توسین: مسئول انقباضات رحمی در طول زایمان و شیردهی است.
  • پرولاکتین: برای رشد پستان و تولید شیر در زنان به کار می آید.

علل کم کاری هیپوفیز

برخی از علل شایع کم کاری هیپوفیز عبارتند از:

  • تومورهای غده هیپوفیز، مغز و هیپوتالاموس
  • آپلازی هیپوفیز یا هیپوپلازی
  • جراحت سر
  • جراحی مغز
  • ضربه
  • عفونت مغز و بافت های اطراف آن مانند مننژیت
  • بیماری سل
  • آنوریسم منجر به خونریزی
  • بیماری های مادرزادی مانند سندرم کالمن
  • سندرم شیهان (از دست دادن خون در هنگام زایمان)
  • جهش های ژنتیکی

گاهی اوقات بیماری های دیگر مانند سارکوئیدوز، هیستیوسیتوز، هیپوفیزیت لنفوسیتیک و هموکروماتوز نیز ممکن است علت کم کاری هیپوفیز باشند.

نشانه های کم کاری هیپوفیز

ویژگی های بالینی کم کاری هیپوفیز

از آنجا که انتشار غده هیپوفیز بر روی برخی از هورمون های اصلی تاثیر می گذارد، علائم متفاوتی ممکن است مشاهده شود. ویژگی های بالینی بستگی به اندام ها و تعداد هورمون هایی دارد که تحت تاثیر کم کاری هیپوفیز قرار دارند. شدن علائم نیز می تواند تغییر کند. گاهی اوقات هیچ علامتی حس نمی شود و گاهی نیز علائم حاد وجود دارد. علائم حاد معمولا شدید و ناگهانی شروع می شوند و ممکن است به کما منجر شود.

تغییر هومون ها در کم کاری هیپوفیز

کمبود هورمون آدرنوکورتیک (ACTH): کمبود این هومون علائم زیر را دارد:

  • خستگی مزمن
  • سرگیجه
  • بی اشتهایی
  • کاهش وزن
  • کاهش قند خون
  • افت فشار خون
  • کم خونی
  • در کودکان نیز اختلال در رشد و تاخیر در بلوغ ممکن است دیده شود.

کمبود هورمون رشد (GH): کمبود این هورمون علاوه بر تاثیر روی رشد، علائم زیر را دارد:

  • کوتاهی قد
  • کاهش توده عضلانی و قدرت
  • خستگی
  • اختلال در حافظه و توجه

کمبود هورمون محرک تیروئید (TSH): همانطور که در کم کاری تیروئید موثر است علائم زیر را نیز دارد:

  • افزایش وزن
  • کاهش سوخت و ساز بدن
  • عدم تحمل سرما
  • احساس خستگی
  • یبوست
  • کاهش فشار خون
  • در کودکان تأخیر در رشد و اختلال شناختی ممکن است دیده شود.

کمبود هورمون آنتیدیورتیک (ADH): افزایش ادرار و تشنگی، هیپرناترمی

در صورت کمبود هورمون های کنترل کننده عملکرد تولید مثل موارد زیر مشهود است:

  • قاعدگی کم، ناباروری و پوکی استخوان در زنان دیده می شود.
  • ریزش مو از صورت و یا اسکروتوم مو، کاهش توده عضلانی و کاهش عملکرد جنسی در مردان دیده می شود.
  • در کودکان ممکن است سن بلوغ به تعویق بیافتد.

برخی از علائم دیگر بسته به علت زمینه ای ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • سردرد
  • نقص بینایی در مورد تومورها
  • افزایش تشنگی و ترشح ادرار در صورت نقص در هیپوتالاموس

ناتوانی حاد هیپوفیز گاهی اوقات می تواند منجر به کما شود. این حالت معمولا در اثر آسیب، عفونت، جراحی یا خونریزی رخ می دهد. همراه با کمبود هورمون، بیمار ممکن است با افت فشار خون و هیپوترمی (کاهش ناگهانی دمای بدن) مواجه شود.

تشخیص کم کاری هیپوفیز

کاهش میزان هورمون های خاص که توسط غده هیپوفیز کنترل می شوند حاکی از ایجاد مشکل در این غده است. تشخیص دقیق می تواند علت زمینه ای خاص این اختلال را پیدا کند. در این حالت تست های عملکرد هیپوفیز به شرح زیر می تواند انجام شود.

آزمایش خون:

برای تشخیص قند خون، عملکرد کلیه و تعادل الکترولیت

سنجش هورمون:

در آن سطح هورمون هایی مانند  ACTH، TSH، هورمون های تیروئید (T3، T4)، کورتیزول، FSH، LH، استروژن، تستوسترون، فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) اندازه گیری می شود.

آزمون دینامیکی:

که یک ارزیابی از غدد درون ریز است و برای شناسایی ترشح هورمون پس از مصرف داروهای خاص مخصوص به آن تست می باشد.

تصویر برداری MRI یا CT اسکن:

برای وجود تومور و هر عارضه دیگری که درکنار غده است استفاده می شود.

تست بینایی:

برای تشخیص نقص بصری که به علت رشد تومور در غده هیپوفیز ایجاد شده است کاربرد دارد.

درمان کم کاری هیپوفیز

درمان کم کاری هیپوفیز به علت ایجاد کننده آن بستگی دارد. در صورت کمبود هورمون، هورمون باید جایگزین شود. برای مثال کورتیکواستروئیدها می توانند هورمون تیروئید، هورمون تستوسترون، استروژن یا هورمون رشد را تامین کنند. این داروها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند. از طرفی قطع ناگهانی آن ها نیز می تواند مضر باشد. از این رو در مصرف آن ها باید توصیه ها پزشک را رعایت کنید.

علاوه بر درمان کم کاری هیپوفیز درمان مشکلی که به واسطه آن در بدن ایجاد شده هم باید انجام شود. به عنوان مثال در صورت اجاد ناباروری به علت کم کاری هیپوفیز، باید درمان ها خاص ناباروری انجام شود و یا در صورت ایجاد تومور ممکن است عمل جراحی و یا پرتودرمانی نیاز باشد.

پیشگیری از کم کاری هیپوفیز

کم کاری هیپوفیزی که پس از زایمان اتفاق می افتد را می توان با در نظر گرفتن مراقبت های لازم به حداقل رساند. برای بیمارانی که کم کاری هیپوفیز دارند، نظارت منظم و تنظیم دوز دارو در طول دورهای که تحت استرس و یا عفونت هستند، ممکن است لازم باشد. بنابراین پیگیری بیماری به طور منظم ضروری است. آمادگی برای موقعیت های اضطراری می تواند از  عوارض جانبی جلوگیری کند.