هیدرونفروز کلیه چیست، چه نشانه هایی دارد و چگونه می توان آن را درمان کرد؟

هیدرونفروز کلیه وضعیتی است که در آن سیستم جمع آوری ادرار دچار تورم می شود. این اتساع ممکن است یک وضعیت طبیعی باشد یا نشان دهنده یک بیماری زمینه ای. اگر می خواهید اطلاعات تکملیلی در مورد علت، نشانه ها، تشخیص، درمان و عوارض هیدرونفروز کلیه به دست آورید ادامه این مطلب مجله پیام سلامت را از دست ندهید.

در ادامه این مطلب، سرتیترهای زیر را می خوانید:

  • هیدرونفروز چیست؟
  • چه چیزی باعث هیدرونفروز کلیه می شود؟
  • علائم و نشانه های هیدرونفروز کلیه چیست؟
  • چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
  • هیدرونفروز کلیه چگونه تشخیص داده می شود؟
  • درمان هیدرونفروز چیست؟
  • عوارض هیدرونفروز چیست؟

هیدرونفروز کلیه چیست؟

به طور معمول، وظیفه کلیه فیلتر کردن مواد زائد از خون و دفع آن توسط ادرار است. برای تخلیه، ادرار ابتدا وارد لگنچه کلیه می شود سپس به کمک حالب وارد مثانه می شود. در مجرای خروجی مثانه لوله ای قرار دارد که مثانه را خالی می کند.

در حالی که انسداد شایع ترین علت ایجاد هیدرونفروز کلیه است، اما در برخی از افراد این مشکل به صورت مادرزادی وجود دارد. گاهی نیز هیدرونفروز کلیه بر اثر یک پاسخ فیزیولوژیک به بارداری به وجود آید. درصد زیادی از زنان باردار به هیدرونفروز کلیه یا hydroureter مبتلا می شوند. کارشناسان تصور می کنند که این وضعیت به دلیل اثر پروژسترون بر حالب و کاهش مقاومت آن رخ می دهد.

ویژگی های هیدرونفروز کلیه به طور خاص با کلماتی مانند اتساع و تورم کلیه توصیف می شود. به طوری که اصطلاح hydroureter برای توصیف تورم حالب به کار برده می شود. هیدرونفروز ممکن است یک طرفه بوده و تنها بر روی یک کلیه اثر بگذارد یا ممکن است هر دو کلیه را درگیر کند.

عارضه هیدرونفروز که فیزیولوژیک نیست می تواند عملکرد کلیه را کاهش دهد. افزایش فشار مایع اضافی در داخل کلیه، میزان فیلتراسیون خون را کاهش می دهد و ممکن است آسیب ساختاری به سلول های کلیه وارد شود. این کاهش عملکرد معمولا اگر بیماری زمینه ای اصلاح شود برگشت پذیر است. اما اگر مدت زمان طولانی این اختلال در بدن وجود داشته باشد و درمان نشود قادر است آسیب دائمی را در پی داشته باشد.

چه چیزی باعث هیدرونفروز کلیه می شود؟

بر اساس محل تورم و این که آیا این تورم واقع در سیستم جمع آوری ادرار (علل ذاتی) است یا خارج از سیستم جمع آوری (علل بیرونی)، علل متعددی برای هیدرونفروز وجود دارد.

نمونه هایی از علل ذاتی هیدرونفروز

حالب
  • سنگ کلیه: شایع ترین دلیل هیدرونفروز یک طرفه سنگ کلیه است که باعث انسداد حالب می شود. سنگ به تدریج از کلیه به مثانه حرکت می کند. اما اگر در مسیر یعنی در حالب گیر کند، باعث می شود که ادرار پشتش جمع شده و کلیه متورم شود.
  • لخته خون
  • تنگی یا زخم
مثانه
  • سرطان مثانه
  • سنگ مثانه
  • سیستوسل
  • انقباض گردنه مثانه
مجرای ادرار
  • ناتوانی در تخلیه مثانه (احتباس ادراری) به هر دلیلی ممکن است هیدرونفروز دو طرفه ایجاد کند.
  • تنگی مجرای ادرار
  • مسدود شدن مجرای ادرار
  • سرطان مجرای ادرار

نمونه هایی از علل بیرونی هیدرونفروز

حالب
  • تومورها و یا سرطانی که حالب را تحت فشار قرار داده و از جریان ادرار جلوگیری می کند. به عنوان مثال لنفوم و سارکوم، به خصوص اگر در پشت صفاق به وجود آیند می توانند موجب ایجاد تورم در کلیه شوند.
  • فیبروز خلف صفاق
  • سندرم ورید تخمدان
  • سرطان دهانه رحم
  • سرطان پروستات
  • بارداری
  • پرولاپس رحم
  • ایجاد زخم به علت پرتو درمانی
مجرای ادرار
  • هیپرتروفی پروستات یا تورم یک علت شایع احتباس ادرار و هیدرونفروز پس از آن در مردان است.
  • سرطان پروستات

نمونه هایی از علل کارکردی هیدرونفروز

مثانه
  • نوروژنیک مثانه یا عدم توانایی مثانه برای عملکرد درست به دلیل آسیب به اعصاب که آن تغذیه را می کنند. این عارضه ممکن است بر اثر تومورهای مغزی، آسیب های نخاعی، بیماری MS، و دیابت ایجاد شود.
  • ریفلاکس مثانه به حالب که در آن ادرار از مثانه به حالب باز می گردد.

علائم و نشانه های هیدرونفروز کلیه چیست؟

افراد مبتلا به هیدرونفروز حاد، علائمی از کولیک کلیوی به علت سنگ کلیه دارند که با درد حاد و شدید پهلو و یا درد کمر که به کشاله ران سرایت می کند شروع شده و ممکن است تهوع، استفراغ، و تعریق ایجاد کند. درد کولیکی می آید و می رود و شدت آن ممکن است باعث شود که فرد به خود بپیچد. با این عارضه ممکن است خون نیز در ادرار دیده شود.

هیدرونفروز مزمن در طول زمان شکل می گیرد و ممکن است هیچ علامت خاص نداشته باشد. تومور در لگن یا انسداد مثانه قادرند در سکوت رشد کرده و نشانه های نارسایی کلیه را داشته باشند. علائم غیر اختصاصی آن نیز شامل ضعف، درد قفسه سینه، تنگی نفس، تورم پاها، تهوع و استفراغ است. اگر در این بین اختلالات الکترولیتی رخ دهد کلیه ها قادر به تنظیم سدیم، پتاسیم و کلسیم نیستند، بنابراین ایجاد اختلالات ریتم قلب و اسپاسم های عضلانی بعید نیست.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

فرد مبتلا به هیدرونفروز کلیوی حاد معمولا به دلیل درد قابل توجه نیاز به کمک اورژانسی دارد. وجود خون در ادرار هرگز نباید نادیده گرفته شود. در اغلب موارد در زنان، خون در ادرار با عفونت مثانه ایجاد می شود. اما علل دیگری مانند سنگ کلیه، تومور، و گاهی اوقات آپاندیسیت نیز با خون در ادرار در ارتباط هستند.

افرادی مبتلا به هیدرونفروز کلیه که دچار تب می شوند باید سریعا توسط پزشک معاینه شوند. اگر عفونت دستگاه ادراری رخ هد و جریان ادرار کاهش پیدا کند، خطر توسعه عفونت باکتریایی به خون (باکتریمی) بیمار را تهدید می کند. بیمارانی که تنها یک کلیه دارند و به این عارضه مبتلا می شوند باید سریعا در پی درمان خود باشند.

هیدرونفروز کلیه چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص این بیماری به کمک تجارب بیمار و بررسی سابقه پزشکی او انجام می شود. بسته به وضعیت و اینکه آیا شروع علائم حاد بوده است یا خیر، در معاینه فیزیکی ممکن است حساسیت به لمس در سمت کلیه مبتلا وجود داشته باشد. زمانی که شکم در طی بررسی معاینه می شود اتساع مثانه مشهود است. در مردان، معمولا معاینه رکتوم برای ارزیابی اندازه پروستات انجام می شود. در زنان معاینه لگنی ممکن است برای ارزیابی رحم و تخمدان ها انجام شود.

تست های آزمایشگاهی

علاوه بر معاینه فیزیکی آزمایشات زیر نیز ممکن است تجویز شود.

  • آزمایش ادرار برای بررسی خون، عفونت و یا سلول های غیر طبیعی در ادرار
  • شمارش کامل خون (CBC) برای بررسی کم خونی و یا عفونت بالقوه
  • تجزیه و تحلیل الکترولیت در هیدرونفروز مزمن برای بررسی عملکرد کلیه ها که مسئول حفظ و تعادل غلظت الکترولیت ها در جریان خون هستند.
  • آزمایش خون BUN (نیتروژن اوره خون)، کراتینین و میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) برای ارزیابی عملکرد کلیه
تست های تصویربرداری
  • CT اسکن شکم می تواند برای ارزیابی آناتومی کلیه و تشخیص هیدرونفروز انجام شود. همچنین به پزشک کمک می کند که سنگ کلیه و یا هر عامل دیگری که موجب فشار روی کلیه ها می شوند را شناسایی کند.
  • سونوگرافی یکی دیگر از آزمایشات تصویربرداری است که می تواند برای تشخیص هیدرونفروز کلیه انجام شود.
  • pyelography داخل وریدی (IVP)
  • KUB اشعه X (اشعه X کلیه ها، حالب و مثانه را نشان می دهد)

درمان هیدرونفروز کلیه چیست؟

هدف از درمان هیدرونفروز کلیه باز کردن مجدد جریان ادرار و کاهش تورم و فشاری است که موجب کاهش عملکرد کلیه ها می شوند. مراقبت های اولیه ای که برای بیمار انجام می شود عموما برای به حداقل رساندن درد و پیشگیری از عفونت های دستگاه ادراری است. در غیر این صورت، مداخله جراحی ممکن است لازم باشد.

زمان و روش درمان نیز بستگی به علت زمینه ای هیدرونفروز و hydroureter و بیماری مرتبطی که ممکن است وجود داشته باشد، دارد. به عنوان مثال، بیماران مبتلا به سنگ کلیه، به یک الی دو هفته زمان نیاز دارند که بتوانند با دفع کردن سنگ انسداد جریان ادرار را باز کنند. با این حال برای بیمارانی که یک کلیه دارند و سنگ می گیرند، برای جلوگیری از عفونت، ممکن است عمل جراحی روش بهتری باشد.

سنگ شکن نیز یکی از روش های رایج برای درمان سنگ کلیه است. در این روش امواج شوک مانند از روی پوست به داخل بدن فرستاده شده و سنگ های بزرگ را خرد می کند. پس از خرد شدن سنگ ها، بیمار قادر است با مصرف مایعات زیاد سنگ ها را از دستگاه ادراری خود دفع کند.

برای بیمارانی که به دلیل احتباس ادرار و بزرگ شدن مثانه به هیدرونفروز کلیه مبتلا شده اند، کاتتریزاسیون مثانه ممکن است  برای درمان اولیه مورد نیاز باشد. برای بیماران مبتلا به تنگی حالب اورولوژیست معمولا استنتی در حالب گذاشته که به کمک آن جریان ادرار بتواند انسدارد را دور زده و از کلیه خارج شود. هنگامی که نمی توان از استنت استفاده کرد، جایگزین آن قرار دادن یک لوله نفروستومی از طریق پوست است.

عوارض هیدرونفروز چیست؟

اگر هیدرونفروز درمان نشده باقی بماند، فشار درون کلیه افزایش پیدا کرد و توانایی کلیه برای فیلتر کردن خون، حذف مواد زائد، و ادرار و همچنین تنظیم الکترولیت در بدن کاهش می یابد. هیدرونفروز می تواند به عفونت های کلیوی منجر شود، و در برخی موارد، کاهش دائمی عملکرد کلیه به وجود آید. اگر این بیماری به موقع و سریع درمان شوند، کاهش عملکرد کلیه تقریبا بلافاصله با شروع درمان برگشت پذیر است. معمولا حتی اگر ۶ هفته هم انسداد وجود داشته باشد، کلیه بعد از درمان بهبود پیدا خواهد کرد.

هیدرونفروز حاد اصطلاحی است که برای بازگشت عملکرد کلیه بعد از رفع تورم استفاده می شود. هیدرونفروز مزمن نیز برای توصیف وضعیتی استفاده می شود که در آن عملکرد کلیه حتی پس از برطرف شدن انسداد و تورم دیگر به حالت عادی باز نمی گردد.