هیپرکالمی یک تشخیص رایج است. خوشبختانه اکثر بیمارانی که با این بیماری تشخیص داده می شوند، به هیپرکالمی خفیف که معمولا به خوبی قابل تحمل است مبتلا هستند. با این حال، هر شرایطی که حتی نوع خفیف این بیماری را ایجاد کند باید برای جلوگیری از پیشرفت و تبدیل شدن به هیپرکالمی شدید درمان شود. سطوح بالای پتاسیم در خون (هیپوکالمی شدید) می تواند منجر به توقف قلب و مرگ شود. هنگامی که این بیماری به درستی شناسایی و درمان نشود، تشدید شده و گاها باعث مرگ می شود
از نظر فنی، هیپرکالمی به معنی افزایش غلظت پتاسیم در خون می باشد. سطح پتاسیم طبیعی در خون، ۳٫۵ الی ۵٫۰ میلی اکی والان در لیتر (mEq / L) است. سطح پتاسیم بین ۵٫۱ الی ۶٫۰ میلی اکی والان در لیتر منعکس کننده هیپوکالمی خفیف است. سطح پتاسیم بین ۶٫۱ الی ۷٫۰ میلی اکی والان در لیتر نوع متوسط هیپوکالمی است و سطوح بالاتر از ۷ میلی اکی والان در لیتر، هیپرکالمی شدید است.
برای اطلاع از علائم، علل و روش های درمان هیپرکالمی، با ما تا انتهای این مطلب مجله پیام سلامت همراه شوید.
هیپرکالمی چگونه بدن را تحت تاثیر قرار می دهد؟
پتاسیم برای عملکرد طبیعی ماهیچه ها، قلب و اعصاب حیاتی است. این ماده معدنی نقش مهمی در کنترل فعالیت ماهیچه های صاف (مانند عضله موجود در دستگاه گوارش) و عضله اسکلتی (ماهیچه های اندام و تنه) و همچنین عضلات قلب دارد. همچنین برای انتقال طبیعی سیگنال های الکتریکی در سراسر سیستم عصبی در داخل بدن ماده مهمی محسوب می شود.
سطح طبیعی پتاسیم در خون برای حفظ ریتم طبیعی قلب ضروری است. هم سطح پایین پتاسیم در خون (هیپوکالمی) و هم سطح بالای پتاسیم در خون (هیپرکالمی) می تواند منجر به ایجاد ریتم های غیر طبیعی قلب ( آریتمی) شود.
مهمترین اثر بالینی بالا بودن سطح پتاسیم در بدن مربوط به ریتم الکتریکی قلب است. در حالی که نوع خفیف این اختلال احتمالا اثر محدودی بر قلب دارد. اما نوع متوسط آن می تواند تغییرات EKG ایجاد کند. (EKG آزمایشی است که فعالیت الکتریکی ماهیچه های قلب را ثبت می کند). اما هیپرکالمی شدید می تواند موجب مهار فعالیت الکتریکی قلب شود و در نهایت ضربان آن را متوقف کند.
یکی دیگر از مهمترین اثرات هیپرکالمی، دخالت در عملکرد عضلات اسکلتی است. فلج دوره ای Hyperkalemic یک اختلال ارثی نادر است که در آن بیماران می توانند ناگهان شروع به تجربه هیپرکالمی کرده که به نوبه خود باعث فلج عضله می شود. دلیل فلج عضله در این افراد به وضوح مشخص نیست. اما احتمالا به دلیل افزایش سطح پتاسیم، فعالیت الکتریکی عضله سرکوب می شود.
علائم هیپوکالمی چیست؟
هیپرکالمی می تواند بدون علامت باشد، به این معنی که علت آن هیچ نشانه ای ندارد. گاهی بیماران مبتلا به آن علائم مبهم زیر را گزارش می دهند:
- حالت تهوع
- خستگی
- ضعف عضلانی
- احساس سوزن سوزن شدن
علامت جدی تر افزایش سطح پتاسیم در بدن عبارت است از:
- ضربان آرام و ضعیف قلب
هیپرکالمی شدید می تواند به توقف حرکت قلب در بدن منجر شود. به طور کلی، سطح پتاسیم اگر به آرامی افزایش پیدا کند مانند زمانی که نارسایی مزمن کلیه وجود دارد علائم و عواقبش بسیار بهتر از تحریک ناگهانی پتاسیم در بدن است. علائم افزایش سطح پتاسیم در بدن معمولا تا زمانی که سطح پتاسیم بسیار بالا نرود (معمولا بالاتر از ۷٫۰ میلی اکی والان در لیتر)، بروز پیدا نمی کنند.
علائم موجود ممکن است که منعکس کننده بیماری اصلی باشد که باعث ایجاد هیپوکالمی شده است.
چه چیزی باعث هیپوکالمی می شود؟
علل اصلی هیپرکالمی عبارتند از:
- اختلال در عملکرد کلیه
- بیماری غدد فوق کلیوی
- دفع پتاسیم از سلول ها به گردش خون
- داروها
هیپرکالمی و نارسایی کلیه
پتاسیم به طور کلی توسط کلیه ها دفع می شود، بنابراین اختلالاتی که باعث کاهش عملکرد کلیه ها می شود ممکن است منجر به هیپوکالمی شود. این اختلالات عبارتند از:
- نارسایی حاد و مزمن کلیوی
- گلومرولونفریت
- نفریت لوپوس
- رد پیوند
- بیماری های انسدادی دستگاه ادراری، مانند سنگ کلیه (سنگ در دستگاه ادراری)
علاوه بر این، بیماران مبتلا به نارسایی کلیه به خصوص به داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند، حساس هستند. به عنوان مثال، بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی می توانند در هنگام استفاده از جایگزین های نمکی که حاوی پتاسیم هستند، مکمل های پتاسیم (به صورت خوراکی یا داخل وریدی) یا داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند، هیپوکالمی شدید را تجربه می کنند. نمونه هایی از داروهایی که می توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند عبارتند از:
- مهار کننده های ACE
- داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
- مسدود کننده های گیرنده آنژیوتانسین II
- دیورتیک های حاوی پتاسیم
هیپرکالمی و بیماری های غده آدرنال (غدد فوق کلیوی)
غدد آدرنال غده های کوچکی هستند که در بالای کلیه های قرار دارند و در ترشح هورمون هایی مانند کورتیزول و آلدوسترون نقش دارند. آلدسترون باعث می شود کلیه ها در هنگام دفع پتاسیم در ادرار سدیم و مایعات را حفظ کند. بنابراین بیماری های غدد فوق کلیوی، مانند بیماری آدیسون که منجر به کاهش ترشح آلدوسترون می شود، می تواند دفع پتاسیم توسط کلیه را کاهش دهد. این موضوع باعث حفظ پتاسیم در بدن شده و هیپوکالمی به وجود می آورد.
هیپرکالمی و تغییرات پتاسیم
پتاسیم می تواند از سلول ها خارج شود. مجموع پتاسیم بدن ما تقریبا ۵۰ mEq / kg وزن بدن است. حدود ۹۸ درصد پتاسیم کل بدن در داخل سلول قرار دارد (درون سلولی) و تنها ۲ درصد در خارج از سلول قرار دارد (در گردش خون و در بافت خارج سلولی). آزمایش خونی که برای اندازه گیری سطح پتاسیم تجویز می شود فقط پتاسیمی را که خارج از سلول ها هستند، اندازه گیری می کند. بنابراین، بیماری هایی که باعث می شوند پتاسیم به خارج از سلول ها منتقل شود، می تواند سطح پتاسیم خون را افزایش دهد. حتی اگر مقدار کل پتاسیم در بدن تغییر نکند.
یک نمونه از تغییرات پتاسیم که باعث ایجاد هیپوکالمی می شود، کتواسیدوز دیابتی است. انسولین برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ حیاتی است. بدون انسولین، بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱، سطح قند خونشان به شدت بالا می رود. عدم وجود انسولین در بدن باعث تخریب سلول های چربی نیز می شود. با سوختن چربی کتون در بدن آزاد می شود و با آزاد شدن کتون در خون، خون اسیدی شده و کتواسیدوز رخ می دهد. اسیدوز و سطوح بالای گلوکز در خون با هم هماهنگ شده تا سیلیاک و پتاسیم از سلول ها خارج شوند. بیماران مبتلا به دیابت اغلب ظرفیت کلیوی دفع پتاسیم از ادرارشان کم است. ترکیب انتقال پتاسیم از سلول ها و دفع کم پتاسیم از ادرار منجر به هیپرکالمی می شود.
یکی دیگر از علل هیپرکالمی، تخریب بافتی است که سلول های خونی، پتاسیم را به گردش خون منتقل می کنند. نمونه هایی از تخریب بافتی که باعث ایجاد هیپوکالمی می شوند عبارتند از:
- تروما
- سوختگی
- عمل جراحی
- همولیز (تجزیه سلول های قرمز خون)
- زوال عظیم سلول های تومور
- رابدومیلیز (بیماری است که شامل تخریب سلول های عضلانی شده و گاهی اوقات با آسیب عضلانی، الکل و یا سوء مصرف مواد مخدر مرتبط است).
هیپرکالمی و داروها
در بدن افراد نرمال، کلیه های سالم با افزایش دفع پتاسیم از ادرار می توانند با مصرف بیش از حد پتاسیم سازگاری ایجاد کرده و از ایجاد هیپوکالمی جلوگیری کنند. با این وجود، مصرف بیش از حد پتاسیم (از طریق غذاها، مکمل ها یا جایگزین های نمک حاوی پتاسیم) می تواند باعث ایجاد هیپوکالمی در افراد مبتلا به نارسایی کلیه شود. بیمارانی که داروهایی را مصرف می کنند که باعث کاهش دفع پتاسیم ادرار می شوند مانند مهارکننده های ACE و دیورتیک های کاهش دهنده پتاسیم نیز می توانند چنین عارضه ای را تجربه کنند.
نمونه هایی از داروهایی که دفع پتاسیم ادرار را کاهش می دهند عبارتند از:
- مهار کننده های ACE
- ARBs
- NSAIDs
- دیورتیک های حاوی پتاسیم مانند:
- اسپیرونولاکتون
- ترامترن
- تری متوپریم سولفامتوکسازول (کوتریموکسازول)
با وجود اینکه هیپوکالمی خفیف با مصرف این داروها رایج است، اما نوع شدید بیماری معمولا اتفاق نمی افتد. مگر اینکه این داروها برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه تجویز شود.
هیپرکالمی چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص این اختلال مانند سایر آزمایش های خون، به نمونه خون نیاز است. غلظت پتاسیم خون در آزمایشگاه تعیین می شود. اگر پزشک به هیپرکالمی مشکوک باشد، الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) را تجویز می کند. ECG تغییرات معمولی متوسط تا شدید مرتبط با این بیماری را با نشان دادن آریتمی های قلبی که ناشی از هیپوکالمی هستند تشخیص می دهد.
پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر، این مطالب را نیز بخوانید:
علائم کمبود پتاسیم در بدن که باید با آن ها آشنا باشید
هیپرکالمی چگونه درمان می شود؟
درمان هیپرکالمی باید بر اساس علت اصلی آن، شدت علائم یا ظهور تغییرات الکتروکاردیوگرافی و وضعیت سلامتی کلی بیمار، شروع شود. هیپرکالمی خفیف معمولا بدون بستری شدن بیمار درمان می شود، به ویژه اگر بیمار سالم باشد، ECG طبیعی بوده و هیچ بیماری مرتبط دیگری مانند اسیدوز و کاهش عملکرد کلیه وجود نداشته باشد. درمان این اختلال فوق العاده ضروری است. اگر هیپوکالمی شدید باشد و تغییرات در ECG مشاهده شود، بیمار باید در بیمارستان و اغلب در بخش مراقبت های ویژه ریتم قلبش تحت نظر باشد.
درمان هیپرکالمی ممکن است شامل هر یک از موارد زیر باشد. این درمان ها می توانند به صورت جداگانه یا در ترکیب با هم استفاده شوند:
- رژیم غذایی کم پتاسیم (برای موارد خفیف)
- قطع داروهایی که سطح پتاسیم خون را افزایش می دهند
- تجویز گلوکز و انسولین، که باعث حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول می شود.
- تزریق کلسیم داخل وریدی که به طور موقت از قلب و عضلات در برابر اثرات هیپوکالمی محافظت می کند.
- تجویز بی کربنات سدیم برای مقابله با اسیدوز و ترویج حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول ها
- تجویز دیورتیک برای کاهش کل پتاسیم از طریق افزایش دفع پتاسیم در ادرار. البته اکثر دیورتیک ها دفع کلیوی پتاسیم را افزایش می دهند. فقط دیورتیک های محافظ پتاسیم که در بالا ذکر شد، دفع کلیوی پتاسیم را کاهش می دهند.
- داروهایی که گاستروانرهای بتا-۲ را تحریک می کنند، مانند آلبوترول و اپی نفرین
- داروهایی که به عنوان رزین های تبادل کاتیون شناخته شده و به پتاسیم متصل شده و از طریق دستگاه گوارش آن را دفع می کنند
- دیالیز، به ویژه اگر سایر درمان ها شکست خورده یا نارسایی کلیه وجود داشته باشد.
درمان هیپرکالمی همچنین شامل درمان هرگونه علت زمینه ای (مانند بیماری کلیه، بیماری آدرنال، تخلیه بافت) می باشد.
منابع:
Hyperkalemia (High Blood Potassium) Symptoms, Causes, and Treatment