مغز شما به اکسیژن نیاز دارد. حتی یک دقیقه محرومیت از اکسیژن می تواند مجموعه ای از واکنش هایی را ایجاد کند که به مغز شما آسیب می زنند. هیپوکسی مغزی زمانی رخ می دهد که مغز شما به طور کامل از اکسیژن محروم شده است. هنگامی که جریان اکسیژن کاهش می یابد (این اتفاق معمولا به دلیل کاهش جریان خون رخ می دهد) اما به طور کامل قطع نمی شود، نتیجه آن هیپوکسی مغزی است.
در برخی موارد، مغز به منظور از دست دادن اکسیژن بیشتر، به طور موقت افزایش جریان خون را از دست می دهد. اگر مغز از اکسیژن محروم شود، خطر مرگ بدن را تهدید کرده و می تواند باعث بروز خونریزی مغزی، سکته مغزی و پارگی رگ های خونی، به ویژه اگر مشکلات قلبی عروقی نیز داشته باشید، شود.
هیپوکسی مغزی می تواند باعث آسیب مغزی فوری شده یا در بلند مدت بر روی مغز تاثیر بگذارد. فقط پزشک می تواند به درستی این اختلال را ارزیابی کند. بنابراین اگر تصور می کنید که مغز شما از اکسیژن محروم شده است، سریعا به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد انواع، علل، علائم، عوامل خطر، عوارض و روش های درمان هیپوکسی مغزی صحبت خواهیم کرد.
انواع هیپوکسی مغزی
پزشکان هیپوکسی مغز را به چهار دسته مجزا تقسیم می کنند. این دسته ها در شدت با یکدیگر متفاوت هستند.
- اختلال هیپوکسیا مغزی ناشی از کمبود اکسیژن خون است که باعث اختلال در عملکرد مغز می شود. این نوع هیپوکسی در میان افرادی که نفس خود را به مدت طولانی نگه می دارند یا در ورزش هایی که باید نفس حریف گرفته شود، مانند جوجیتسو شرکت می کنند، رایج است.
- ایسکمی مرکزی مغزی زمانی اتفاق می افتد که محرومیت اکسیژن در یک ناحیه خاص مغز وجود دارد. این هیپوکسی معمولا نتیجه خونریزی، سکته مغزی یا وجود انسداد در یکی از رگ های خونی است.
- ایسکمی سراسری مغز به معنی توقف کامل جریان خون در مغز است و به سرعت به انکسای مغزی منجر می شود. سکته مغزی شدید، آسیب هایی مانند زخم های ناشی از ورود گلوله به سر و خفگی می تواند باعث ایجاد ایسکمی سراسری مغز شود.
- انفارکتوس مغزی زمانی رخ می دهد که جریان خون در چندین ناحیه مغز قطع شده و اغلب موجب آسیب مغزی فراوان می شود. سکته مغزی شایع ترین علت ایجاد این هیپوکسی است.
چه عواملی باعث هیپوکسی مغزی می شود؟
انواع بیماری ها و حوادثی که موجب قطع یا توقف جریان اکسیژن در مغز می شوند، ایجاد هیپوکسی می کنند. سکته مغزی، توقف ضربان قلب و نامنظم شدن ضربان قلب می تواند از انتقال اکسیژن و مواد مغذی به مغز جلوگیری کند.
سایر علل احتمالی قطع اکسیژن عبارتند از:
- فشار خون پایین (فشار خون بسیار پایین)
- عوارض بیهوشی در طول جراحی
- خفگی
- مسمومیت با مونوکسید کربن
- غرق شدن
- تنفس در مونوکسید کربن یا دود آن
- رفتن به ارتفاعات بالا (بالاتر از ۸۰۰۰ فوت)
- آسیب مغزی
- بیماری هایی مانند آسم که تنفس را دشوار می کنند
علائم هیپوکسی مغزی
هیپوکسی مغزی یک موقعیت اورژانسی است و قربانیان آن اغلب علت این عارضه را می دانند. وقتی که هیپوکسیا مغزی به علت سکته مغزی یا سایر عوارض داخلی رخ دهد، علائم آن به آرامی ظاهر می شوند.
برخی از علائم هشدار دهنده که نشان می دهد مغز شما از اکسیژن محروم است عبارتند از:
- احساس سرگیجه
- احساس فشار شدید در مغز یا قرمزی صورت؛ این موضوع نشان می دهد بدن برای جبران هیپوکسی دست به افزایش فشار خون زده است. برخی افراد سردرد بسیار دردناکی را تجربه می کنند.
- کاهش هوشیاری
- تشنج
- تغییرات خلقی و شخصیتی. افراد مبتلا به هیپوکسی ممکن است تصمیمات نادرستی بگیرند، ناگهان کلمات را فراموش کنند یا متوجه نباشند که کجا و در چه زمانی قرار دارند.
- ضعف، به ویژه در یک طرف بدن. این عارضه برای افراد مبتلا به سکته مغزی رخ می دهد. این افراد نمی توانند هر دو دست خود را بالا سر ببرند و لبخند بزنند. این افراد یک طرف صورتشان با طرف دیگر فرق می کند.
- خونریزی ناگهانی در یک نقطه از صورت، به خصوص اگر رگ های خونی موجود در چشم پاره شوند.
چه کسی در معرض خطر ابتلا به هیپوکسی مغزی است؟
اگر در شرایطی هستید که ممکن است اکسیژن مغزتان کم شود، در معرض خطر هیپوکسی مغزی هستید. اگر کار یا فعالیت های منظم شما در یکی از زمینه های زیر است، ممکن است خطر ابتلا به این اختلال در شما وجود داشته باشد.
ورزش و سرگرمی
مشارکت در ورزش هایی که وارد آمدن آسیب به بدن در آن ها رایج است، مانند بوکس و فوتبال، شما را در معرض خطر هیپوکسی مغزی قرار می دهد. شناگران و غواصان که مدت زمان طولانی نفس خود را نگه می دارند نیز به این بیماری حساس هستند. کوه نوردان نیز در معرض خطر هستند.
بیماری های زمینه ای
اگر از بیماری رنج می برید که انتقال اکسیژن را به مغز محدود می کنند، بدنتان در معرض هیپوکسی قرار دارد. این بیماری ها عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)، یک بیماری دژنراتیو موثر بر روی اعصاب موجود در مغز و نخاع است
- افت فشار خون
- آسم
هیپوکسی مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک با بررسی علائم، فعالیت هایی که اخیرا انجام شده است و سابقه پزشکی بیمار می تواند هیپوکسی مغزی را تشخیص دهد. معاینه فیزیکی و آزمایش ها معمولا بخشی از روند تشخیص هستند. این تست ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آزمایش خون که میزان اکسیژن موجود در خون را نشان می دهد.
- تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (MRI) اسکنی است که برای نشان دادن تصاویر دقیق از سر استفاده می شود.
- سی تی اسکن برای تهیه یک تصویر سه بعدی از سر کاربرد دارد.
- آزمایشاتی که تصویری از قلب (اکوکاردیوگرام) ارائه می دهند و فعالیت الکتریکی آن (الکتروکاردیوگرام) را اندازه گیری می کنند.
- الکتروانسفالوگرام (EEG) که برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز و تشخیص دقیق کاربرد دارد.
- پاسخ شنوایی مغز (BAER) برای دیدن اینکه مغز چگونه به صداها واکنش نشان می دهد.
تأثیرات کوتاه مدت و بلند مدت هیپوکسی مغزی بر روی بدن
تاثیرات هیپوکسی مغزی عمدتا بستگی به مدت زمانی دارد که مغز از اکسیژن محروم شده است. هیپوکسی پراکنده کوتاه مدت اغلب هیچ اثری بر روی بدن ندارد. به عنوان مثال، کشتی گیری که گلویش با بازوی حریف مهار شده است، بعد از باز شدن دست حریف می تواند به فعالیت خود ادامه دهد. با این حال، افرادی که این نوع محرومیت از اکسیژن کوتاه مدت را تجربه می کنند، علائمی نیز دارند. این علائم عبارتند از:
- کاهش حس لامسه در یک یا چند منطقه بدن
- احساس سردرگمی، مشکلات حافظه یا اختلال در تصمیم گیری
- کاهش هوشیاری
- کاهش قدرت بینایی یا دشواری در متمرکز کردن چشم بر روی یک نقطه واحد
- احساس تهوع و استفراغ
- سر درد در طی یا بعد از دوره هیپوکسی
هنگامی که هیپوکسی کمتر از ۶۰ ثانیه طول می کشد، بعید است که باعث آسیب پایدار شود. وقوع این عارضه دو دقیقه طول می کشد، احتمالا آسیب مغزی ایجاد می کند. در حالی که وقوع آن به مدت سه تا چهار دقیقه، تقریبا عوارض جانبی شدید دارد.
عوارض بلند مدت
اثرات درازمدت هیپوکسی مغزی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- آسیب به مناطق خاص مغز. عوارض ایجاد شده در آینده بستگی به مناطق آسیب دیده دارد. به عنوان مثال، آسیب شدید به مناطقی از مغز که زبان را اداره می کنند ممکن است منجر به آفازی شود.
- کاهش هوشیاری طولانی مدت به شکل کما. برخی از بیماران وارد کما می شوند. این کاهش هوشیاری ممکن است کوتاه مدت یا دائمی باشد.
- صرع یا تشنج های مداوم.
- وادر آمدن آسیب به مهارت های حرکتی، به خصوص مهارت های حرکتی ظریف. گاهی اوقات این آسیب فقط در یک منطقه یا یک طرف بدن متمرکز است.
- مرگ که بلافاصله پس از محرومیت از اکسیژن و یا به علت عوارض جانبی هیپوکسی، مانند سکته مغزی یا سایر بیماری های قلب و عروق رخ می دهد.
- نقائص مادرزادی. هیپوکسی یک آسیب مادرزادی نسبتا شایع است و نوزادانی که در زمان زایمان طبیعی از محرومیت طولانی مدت اکسیژن رنج می برند را تحت تاثیر قرار داده و ممکن است به بیماری های مزمن مانند فلج مغزی منجر شود.
درمان هیپوکسی مغزی
مهمترین درمان برای هیپوکسی مغزی شامل حذف منبع ایجاد کننده محرومیت است.
به عقیده بسیاری از پزشکان درمان خاصی برای هیپوکسی مغزی وجود ندارد. مغز یک عضو اسرار آمیز است و ما هنوز چگونگی بازتاب آسیب مغزی را نمی دانیم و توانایی کامل بازسازی سلول های مغزی را نداریم. هرچند برخی از تحقیقات تجربی نتایج مثبتی را در این زمینه نشان داده اند. به همین دلیل پزشکان بر روی کاهش علائم هیپوکسی مغزی تمرکز می کنند. این به معنای استفاده از درمان های گسترده فیزیکی، شغلی و یا گفتار درمانی است تا به مغزتان یاد داده شود که چگونه باید کار کند. انجام چنین درمان هایی می تواند چالش برانگیز بوده و تخریب عاطفی داشته باشند. اما هر چقدر مغزتان بیشتر به چالش کشیده شود، احتمال بهبودی بیشتر است. برخی از درمان های دیگر این عارضه عبارتند از:
- تجویز دارو برای جلوگیری از وقوع هیپوکسی در آینده. این داروها ممکن است شامل داروهای رقیق کننده خون باشند.
- آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت هایی که باعث یا ناشی از هیپوکسی می شوند.
- جراحی برای برداشتن انسداد یا کشف منبع انسداد
- استفاده از ابزارهای کمک کننده مانند صندلی چرخدار برای مواردی که منجر به نقص مهارت های حرکتی می شوند.
- روان درمانی برای کمک به بیمار و خانواده اش جهت یافتن راه های موثر برای مقابله با اثرات طولانی مدت و کوتاه مدت این بیماری