وابستگی به مواد زمانی اتفاق می افتد که بدن برای داشتن عملکرد طبیعی نیاز به یک یا چند دارو یا ماده اعتیاد آور داشته باشید. گاهی ممکن است بیمار به یک بیماری زمینه ای مانند فشار خون بالا و یا درد مزمن مبتلا باشد که در این شرایط برای حفظ کیفیت زندگی نیازمند مصرف دارو است. در این شرایط به وابستگی به مواد به عنوان “وابستگی به دارو” در نظر گرفته می شود. این نوع وابستگی جای نگرانی ندارد و کاملا طبیعی است. با این وجود، وقتی وابستگی به دارو به سمت وابستگی به داروهای مخدر یا داروهای تجویز نشده می رود، ممکن است برای بدن مضر باشد.
سوء استفاده متناوب از دارو یا برخی از مواد مخدر می تواند به وابستگی تبدیل شود. در این شرایط شما نمی توانید زندگی عادی بدون مصرف دارو داشته باشید. با وجود وابستگی بیمار مجبور است که برای غلبه بر علائم خود مکررا دوز مصرف را تغییر داده و بیشتر کند.
در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد وابستگی به مواد صحبت خواهیم کرد. با ما همراه شوید.
اعتیاد به مواد در مقابل وابستگی به مواد
اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی به مواد مخدر گاهی به جای یکدیگر استفاده می شوند. بسیاری از معتادان به دارو نیز وابستگی دارند. با این حال، ممکن است شخصی که وابسته به مواد است علائم اعتیاد را نداشته باشد. وابستگی به دارو اغلب زمانی اتفاق می افتد که شما به دارو برای کنترل یک بیماری مزمن زمینه ای نیاز دارید. از طرفی ممکن است شخصی وابستگی به مواد داشته باشد اما علائم اعتیاد را از خود نشان ندهد.
ویژگی های اعتیاد
- استفاده از داروها با وجود اطلاع از عواقب آن
- ناتوانی در اجتناب از مصرف مواد مخدر
- نادیده گرفتن تعهدات اجتماعی و وظایف کاری
ویژگی های وابستگی
ویژگی های وابستگی ممکن است شامل برخی یا همه ویژگی های اعتیاد، به علاوه موارد زیر باشد:
- نیاز به افزایش دوز دارو برای این که بدن بتواند به طور فیزیکی با دارو سازگار شده و عملکرد طبیعی داشته باشد
- بروز علائم فیزیکی ترک هنگام قطع کردن مصرف دارو
چگونه سوء استفاده از مواد مخدر می تواند منجر به وابستگی شود؟
معتادین به مواد مخدر اغلب به مرور زمان به این مواد وابسته می شوند. در برخی موارد ممکن است مخدر مصرفی بیمار دارویی باشد که برای مقابله با یک بیماری زمینه ای (مثلا دارو مسکن) تجویز می شود. این استفاده عادی و ایمن گاهی اوقات به سوء استفاده و وابستگی به دارو می انجامد.
مصرف مواد مخدر ممکن است توسط عوامل زیر نیز ایجاد شود:
- سابقه خانوادگی اعتیاد (داشتن شخصیتی که متمایل به اعتیاد است ممکن است ژنتیکی باشد و وجود اعتیاد در خانواده باعث سوء مصرف مواد توسط سایر اعضای خانواده شود)
- زندگی در محیطی که مواد مخدر اغلب در آنجا استفاده می شود و به آسانی در دسترس است
- سابقه ابتلا به اضطراب، افسردگی یا سایر بیماری های روانی
مراحل استفاده از مواد مخدر
با توجه به گزارش National Institutes of Health در آمریکا، مصرف کنندگان از مواد مخدر معمولا از طریق مراحل خاصی در مسیر وابستگی به مواد قرار می گیرند. این مراحل عبارتند از:
- ابتدا برای تفریح از مواد مخدر یا دارو استفاده می کنید. در این شرایط به ندرت در محیط های اجتماعی و بین دوستان دست به مصرف می زنید.
- سپس شروع به استفاده از مواد مخدر به طور منظم می کنید و این کار را در جمع خانواده و دوستان نیز انجام می دهید. در این مرحله بیمار در مورد از دست دادن راه های دسترسی به مواد نگران است.
- در این مرحله شما به مواد مخدر معتاد هستید و دسترسی به آن برایتان ساده است. بیمار در این مرحله بیشتر منافع و روابط قبلی خود را نادیده می گیرد.
- شما وابستگی به مواد مخدر یا دارو دارید و نمی توانید بدون آنها زندگی کنید. در این مرحله سلامت جسمی و روانی شما روز به روز بدتر می شود.
علائم و نشانه های وابستگی به مواد
تشخیص افتراق بین علائم وابستگی و نشانه های اعتیاد می تواند کمی دشوار باشد. هر دو این شرایط با توجه به موارد زیر قابل تشخیص هستند:
- وابستگی ذهنی به مواد مخدر
- بروز رفتار مخفیانه
- اجتناب از فعالیت ها و روابطی که زمانی برای بیمار مهم بودند
معتادین به مواد مخدر ممکن است در مورد ظاهر خود نیز بی تفاوت باشند و از نوسانات شدید در وزن رنج ببرند. در صورتی می توان گفت که بیمار دچار وابستگی شده است که دسترسی او را به موادی که به آن اعتیاد دارد قطع کنید. در این شرایط عموما نشانه های فیزیکی ترک بروز پیدا می کند. علائم ترک هنگامی رخ می دهد که بدن به ماده اعتیاد آور دسترسی ندارد. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اضطراب
- افسردگی
- ضعف عضلانی
- دیدن کابوس
- بدن درد
- تعریق
- حالت تهوع
- استفراغ
روش های درمان وابستگی به مواد
هنگامی که سوء مصرف مواد به وابستگی تبدیل می شود، درمان بیمار کمی پیچیده خواهد شد. در نهایت همه درمان ها، بیمار باید مصرف دارو یا ماده اعتیاد آور را متوقف کند. اما انجام این کار به صورت ناگهانی می تواند عوارض جانبی فیزیکی ناخوشایندی را ایجاد کند. ممکن است لازم باشد که یک برنامه سم زدایی تخصصی را دنبال کنید یا برای درمان در یک مرکز تخصصی یا بیمارستان بستری شوید.
مصرف داروهایی که اثرات مواد مخدر را در بدن تقلید می کنند ممکن است به کاهش علائم ترک در طول درمان کمک کند. برنامه هایی که ترکیبی از درمان و مراقبت های پزشکی برای کاهش وابستگی و در نهایت متوقف کردن اعتیاد است بهترین روش درمان هستند. جلسات درمان مداوم بعد از اجرای موفقیت آمیز درمان ها اولیه الزامی است.
موارد شدید وابستگی یا مصرف بیش از حد از دارو و مواد مخدر نیاز به مراقبت های اضطراری دارد.
چشم انداز بلند مدت افراد مبتلا به وابستگی به مواد
وابستگی به مواد اگر درمان نشود، می تواند بسیار خطرناک باشد. در این شرایط معمولا برای سازگاری بیشتر نیاز است که بیمار به صورت مداوم دوز داروی خود را بیشتر کند. در این شرایط احتمال بروز اور دوز و مرگ وجود دارد.
درمان زودهنگام ممکن است بتواند جلوی ایجاد وابستگی را بگیرد. گاهی اوقات درمان بیمار در اولین بار موفقیت آمیز است، اما عود این وابستگی در معتادان رایج است. درمان هایی که در حال حاضر انجام می شوند شامل شرکت در گروه های حمایتی است. این درمان ها می توانند به بهبود یافتن معتادان کمک کنند و از بروز علائم عود جلوگیری کنند.