بیماری وبا یک بیماری های عفونی همه گیر و حاد است. این بیماری با ایجاد اسهال آبکی، موجب کاهش شدید آب و و الکترولیت های بدن شده به همین دلیل شایع ترین نشانه اش اسهال و کم آبی شدید است. ویا، عفونت خطرناک و گاها کشنده ای است که توسط باکتری ویبریو کلرا ایجاد می شود.
با وجود آسان بودن درمان آن، تخمین زده شده است که هر ساله بین ۳ تا ۵ میلیون نفر تحت تاثیر این بیماری هستند و از این بین بیش از ۱۰۰،۰۰۰ مرگ در سراسر جهان رخ می دهد. با توجه به کم آبی شدید، نرخ مرگ و میر بالا، زمانی زمانی رخ می دهد که بدن آب زیادی را از دست بدهد. کم آبی بیشتر در میان کودکان و نوزادان شایع است. مرگ در بزرگسالان سالم در عرض چند ساعت اتفاق می افتد. اما کسانی که بهبودی پیدا می کنند معمولا ایمنی طولانی مدت در برابر عفونت مجدد دارند.
وبا در ایالات متحده در قرن ۱۸ رایج بود. اما در حال حاضر تقریبا نادر است. چرا که سیستم های بهداشتی به خوبی توسعه یافته و شرایط زندگی نیز در اکثر جهان بهداشتی شده است. اما معمولا توصیه می شود که قبل از سفر به کشورهای توسعه نیافته، آفریقا و آمریکای لاتین، حتما نسبت به این بیماری خودتان را واکسینه کنید. ضمن این که باید فقط از آب ها بسته بندی استفاده کرده و دست های خود را به درستی و دقت بشویید.
همان طور که در خبرها خوانده اید به تازگی وبا در یمن شیوع پیدا کرده و سازمان بهداشت جهان شیوع بی سابقه ای برای آن پیش بینی کرده است. این سازمان هشدار داده است که در صورتی که جلوی شیوع بیماری گرفته نشود، ۳۰۰،۰۰۰ یمنی به این باکتری مبتلا می شوند.
محتویات این مقاله مجله پیام سلامت به موضوعات زیر اختصاص دارد:
- وبا چیست؟
- علائم و علل
- تشخیص و درمان
- جلوگیری از وبا و کاهش خطر ابتلا
وبا چیست؟
علت وبا، عفونت توسط باکتری ویبریو کلرا است. این باکتری در سال ۱۸۸۳ کشف شد.
میکرب شناس آلمانی، رابرت کخ (۱۸۴۳-۱۹۱۰)، این بیماری را در طول بررسی یک بیماری همه گیر در مصر، مورد مطالعه قرار داد. او یک باکتری در روده ها کسانی که از وبا مرده بودند پیدا کرد. اما نتوانست که به صورت مجزا این ارگانیسم را از هم جدا کند.
بعدها در همان سال، کخ به هند سفر کرده و در آن جا توانست که باکتری ها را از روده جدا کند. او کشف کرد که این باکتری علاقه زیادی به مکان های مرطوب، مانند لباس زیر و زمین مرطوب دارد. به همین خاطر این باکتری به وفور در مدفوع بیماران مبتلا به این بیماری وجود داشت.
باکتری ویبریو کلرا در آب شور سطحی و در بدن سخت پوستان میکروسکوپی زندگی می کند. آنها همچنین می توانند به عنوان یک مستعمره در سطح آب، گیاهان، سنگ، صدف، و موارد مشابه زندگی کند. یکی از بهترین مکان ها برای زیستن این باکتری تخم پشه است. تخم پشه معمولا به عنوان مخزن باکتری وبا شناخته می شود.
گونه های سمی باکتری وبا، یک سم که موجب اسهال شدید در انسان می شود را تولید می کند.
هنگامی که باکتری وارد مناطقی که انسان زندگی می کنند می شود، به سرعت می تواند باعث بیماری های همه گیر شود. تغییرات آب و هوایی، کاهش جمعیت و رعایت بهداشت می تواند به شیوع این بیماری پایان بدهد.
علائم و نشانه ها وبا
از هر ۲۰ مورد ابتلا به این باکتری تنها ۱ مورد شدید است و درصد بالایی از مبتلایان هیچ نشانه ای ندارند. اما اگر قرار باشد علائم ظاهر شود، آنها بین ۱۲ ساعت تا ۵ روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری به وجود می آیند. شدت علائم نیز در افراد مختلف متفاوت است.
این علائم به طور معمول عبارتند از:
- حجم زیادی از اسهال آبکی که با انفجار از مقعد خارج می شود.
- استفراغ
- گرفتگی عضلات پا
فرد مبتلا به وبا به سرعت مایعات بدنش را از دست می دهد. به طوری که گاهی تا ۲۰ لیتر در روز آب از بدن خارج می شود. کم آبی بدن آنقدر شدید می شود که ممکن است شوک رخ دهد.
نشانه های کم آبی عبارتند از:
- شل شدن پوست
- گود رفتن چشم ها
- خشکی دهان
- کاهش ترشحات بدن مانند کاهش میزان تعریق
- فشار خون پایین
- سرگیجه یا سبکی سر
- کاهش وزن سریع
شوک می تواند به فروپاشی سیستم گردش خون منجر شود. این حالت کشنده است و یک مورد اورژانسی محسوب می شود.
علت وبا
باکتری وبا از طریق دهان وارد بدن می شود. این ورود اغلب توسط غذا یا آبی که با فضولات انسانی آلوده شده است و یا در شرایط بهداشتی مناسب قرار ندارد، انجام می شود. این باکتری گاهی با مصرف غذاهای دریایی که به صورت خام یا نیم پز استفاده می شوند، مانند صدف یا خرچنگ، وارد بدن می شود. سبزیجاتی که با آب آلوده آبیاری شده اند نیز منبعی از عفونت محسوب می شوند.
در مکان هایی که بهداشت عمومی ضعیف است مانند مکان هایی که پناهندگان در آن اردوگاه زده اند یا جوامعی که منابع آب در آن محدود است، نیز این بیماری شیوع دارد. تنها یک قربانی کافی است که کل جمعیت این مناطق را آلوده کند.
تشخیص و درمان وبا
در صورتی که علائم زیر در بدن وجود داشته باشد، به خصوص اگر فرد بیمار به تازگی سفری به نقاط خاصی از جهان مانند جوامعی که بهداشت در آن رعایت نمی شود داشته باشد و یا به تازگی از غذاهای دربایی مانند صدف مصرف کرده باشد، وبا به سادگی قابل تشخیص است:
- اسهال شدید آبکی
- استفراغ
- کم شدن سریع آب بدن
اگر پزشک به وبا مشکوک باشد، برای تشخیص سریع تر و بهتر، نمونه مدفوع را به آزمایشگاه برای انجام آزمایش بیشتر می فرستد. اما طرح درمان قبل از این که جواب آزمایش آماده شود شروع می شود.
به طور کلی اصلی ترین عامل مرگ ناشی از وبا، کاهش شدید آب بدن است. بنابراین مهم ترین درمان استفاده از محلول های آبرسان خوراکی (ORS)، که به عنوان رهیدریشنتراپی (ORT) نیز شناخته می شود، می باشد.
این درمان شامل حجم زیادی از آب مخلوط شده با ترکیبی از شکر و نمک می باشد. این مخلوط به صورت تجاری در دسترس است. اما به دلیل این که توزیع آن در بین کشورهای در حال توسعه هزینه زیادی دارد، بنابراین اغلب از دستور العمل خانگی برای تهیه ORS استفاده می شود.
در موارد شدید بیماری وبا نیاز به جایگزینی مایعات به صورت داخل وریدی دارد. در این شرایط یک فرد بالغ با وزن ۷۰ کیلوگرم، حداقل ۷ لیتر مایعات داخل وریدی نیاز دارند.
آنتی بیوتیک می تواند دوره بیماری را کوتاه کند. اما هرگز استفاده انبوه از آنتی بیوتیک ها برای درمان وبا توصیه نمی شود. چرا که خطر مقاومت باکتریایی وجود دارد. در این شرایط داروهای ضد اسهال استفاده نمی شود. به خاطر آن که ممکن است از خروج باکتری از بدن جلوگیری کند.
با مراقبت و درمان مناسب، میزان مرگ و میر ناشی از وبا در حدود ۱ درصد است.
جلوگیری از وبا و کاهش خطر ابتلا به آن
وبا اغلب از طریق غذا و به دلیل عدم رعایت بهداشت، گسترش می یابد. بنابراین انجام برخی اقدامات ساده می تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد. کافی است که نکات زیر را رعایت کنید:
در هنگام مسافرت در مناطقی که این بیماری همه گیر شده است، رعایت نکات زیر ضروری است:
- میوه را خوب بشویید و بدون پوست مصرف کنید.
- از مصرف سالاد، ماهی خام و سبزیجات نپخته اجتناب کنید.
- اطمینان حاصل کنید که مواد غذایی که در حال مصرف آن هستید به طور کامل پخته شده است.
- حتما از آب های معدنی و یا آب جوشیده سرد شده استفاده کنید.
- از مصرف غذاهایی که در کنار خیابان ها سرو می شوند خودداری کنید. این غذاهای اکثرا حامل باکتری وبا و سایر بیماری ها هستند.
- اطلاعات خود را از این بیماری قبل از سفر بیشتر کنید.
اگر علائمی مانند گرفتگی عضلات پا، استفراغ و اسهال را در حالی که در کشورهای در معرض خطر زندگی می کنید تجربه کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
واکسن وبا
در حال حاضر سه واکسن وبا توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه شده است. این واکسن ها عبارتند از:
- Dukoral
- Shanchol
- Euvichol
هر سه واکسن به منظور حفاظت کامل، نیاز به دو دوز استفاده دارند. واکسن Dukoral حدود ۶۵ درصد و به مدت ۲ سال محافظت ایجاد می کند. اما واکسن های Shanchol و Euvichol حدود ۶۵ درصد محفاظت ۵ ساله ایجاد می کنند.