علل، علائم و درمان ورم معده و مسمومیت غذایی (گاستروانتریت و مسمومیت غذایی)

ورم معده و روده (گاستروانتریت) یک بیماری التهابی است که به دلیل التهاب پوشش دستگاه گوارش و به طور خاص، معده و روده ایجاد می شود. این التهاب معمولا به خودی خود و بدون نیاز به دارو درمان می شود. اما گاهی نیز می تواند منجر به عوارض جانبی شود. در ادامه این مطلب مجله پیام سلامت در مورد علل، علائم و درمان ورم معده و مسمومیت غذایی بحث خواهیم کرد.

مسمومیت غذایی از علل عمده اسهال و استفراغ است. بنابراین ورم معده و مسمومیت غذایی با هم در ارتباط هستند.

ورم معده و روده معمولا توسط ویروس ها، باکتری ها یا انگل ها ایجاد می شود. زمانی که منبع چنین عفونت آلوده ای غذا باشد، به آن مسمومیت غذایی گفته می شود. ورم معده و روده گاهی با نام “آنفولانزای معده” نیز شناخته می شود.

محتویات این مقاله به موضوعات زیر اختصاص دارد:

  • علل ورم معده و مسمومیت غذایی
  • علائم همراه با ورم معده و مسمومیت غذایی
  • آزمایش و تشخیص
  • درمان ورم معده و مسمومیت غذایی
  • جلوگیری از ورم معده و مسمومیت غذایی

علل ورم معده و مسمومیت غذایی

اداره غذا و دارو ایالات متحده آمریکا (FDA) به رغم استانداردهای بالایی که در عرضه مواد غذایی در ایالات متحده ارائه کرده است بیان می کند که، حدود ۴۸ میلیون مورد بیماری ناشی از مصرف مواد غذایی آلوده در سال رخ می دهد. سازمان FDA تخمین می زنند که سالانه ۱۲۸۰۰۰ مورد بستری و ۳۰۰۰ مرگ ناشی از مسمومیت غذایی وجود دارد.

این سازمان یک لیست کامل از میکروارگانیسم های مسئول این بیماری همراه با علائم هر یک از این عفونت ها در اختیار عموم قرار داده است. برای مشاهده این لیست می توانید مطلب زیر را مطالعه کنید.

جدول علائم و طول درمان برخی از مسمومیت های غذایی

در معنای عام، سه نوع از عوامل عفونی که باعث اسهال و استفراغ می شوند به قرار زیر هستند:

  • ویروس
  • باکتری
  • انگل

از بین این ۳ عامل، اغلب ویروس ها در ایجاد التهاب معده و روده دخیل هستند. ویروس های شایع ایجاد کننده ورم معده و مسمومیت غذایی عبارتند از:

  • وروس روتا: در کودکان شایع تر است و شایع ترین علت گاستروانتریت ویروسی در کودکان می باشد.
  • ویروس نورو: در بزرگسالان شایع تر است.

علل ویروسی کمتر شایع آستروویروس و آدنوویروس می باشد که معمولا کودکان و افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد. سیتومگالوویروس نیز می تواند موجب اسهال و استفراغ شود، به ویژه در افراد که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند.

باکتری شایع ایجاد کننده ورم معده و مسمومیت غذایی عبارتند از:

  • سالمونلا
  • کمپیلوباکتر
  • شیگلا
  • اشرشیاکلی (به خصوص سروتیپ O157:H7)
  • کلستریدیوم دیفیسیل

یک مطالعه که در مراکز ایالات مختلف آمریکا برای کنترل بیماری و همکاری بین سازمان های ایمنی مواد غذایی انجام شد نشان می دهد که از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲، ۴۶ درصد از موارد آلودگی با باکتری E. coli از گوشت گاو ناشی شده، ۱۸ درصد از موارد سالمونلا از سبزیجات به وجود آمده و ۶۶ درصد از افراد مبتلا به کمپیلوباکتر از محصولات لبنی این بیماری را گرفته اند.

علائم ورم معده و مسمومیت غذایی

چهار علامت کلاسیک شناخته شده گاستروانتریت به شرح زیر می باشد:

  • اسهال (مدفوع شل)
  • تهوع (احساس بیماری و یا تهوع)
  • استفراغ
  • درد شکم (گرفتگی معده)

این علائم می توانند در هر ترکیبی رخ دهند و به طور ناگهانی (حاد) شروع شوند. اما شدت آن ها در هر فردی متفاوت است. بسته به پاتوژن، در برخی از افراد بلافاصله بعد از مصرف غذاهای آلوده علائم ظاهر می شود. اما برای برخی دوره کمون (دوره بین قرار گرفتن در معرض آلودگی و ایجاد علائم) بسیار طولانی است.

استفراغ در ورم معده معمولا قبل از این که اسهال ایجاد شود رخ می دهد. اما اسهال معمولا چند روز ادامه دارد. بسته به ارگانیسمی که باعث علائم می شود، این ترکیبات متفاوت خواهد شد.

علاوه بر علائم کلاسیک بالا، مسمومیت غذایی و اسهال می توانند علائم زیر را نیز ایجاد کنند:

  • کاهش اشتها
  • تب و لرز

نوع علائم گوارشی، سرنخ نوع عفونت است. به عنوان مثال عفونت ویروسی به طور کلی اسهال بدون خون یا موکوس ایجاد کرده، و اسهال آبکی علامت برجسته آن است. در مقابل، وجود مخاط و خون اغلب در اسهال باکتریایی دیده می شود. نورو ویروس می تواند استفراغ حاد را، به ویژه در کودکان شروع کند.

یکی از خطرات ناشی از ورم معده و مسمومیت غذایی سن است. کودکان و افراد مسن نسبت به این بیماری آسیب پذیر تر هستند. از دست دادن مایعات ناشی از اسهال و استفراغ، می تواند منجر به کم آبی در بدن آن ها شود. این در حالی است که می توان از کم شدن آب بدن جلوگیری کرد.

در صورتی که علائم زیر را داشتید حتما و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید:

  • سرگیجه
  • اسهال خونی
  • تب
  • سن بیش از ۶۵ سال
  • سابقه ابتلا به بیماری خاص
  • بارداری
  • درد شدید شکم

اگر علائم ظرف چند روز بهبود پیدا نکرد نیز باید به پزشک مراجعه کنید.

آزمایش و تشخیص

ورم معده و روده معمولا به سادگی از روی علائم قابل تشخیص است. اما در برخی موارد، آزمایش مدفوع لازم است. برای مثال، اگر در اسهال خون وجود داشته باشد و یا اسهال آبکی چند روز ادامه داشته باشد، پزشکان برای تشخیص بهتر، نمونه مدفوع را برای آزمایش انگلی یا باکتریایی به آزمایشگاه می فرستند.

در طول شیوع پاتوژن های خاص برای مثال، روتاویروس، آزمایشات خاصی نیز ممکن است تجویز شود.

درمان ورم معده و مسمومیت غذایی

ورم معده و مسمومیت غذایی معمولا بدون نیاز به هر گونه مداخله پزشکی درمان می شود. اکثر درمان ها قبل از بهبودی کامل، بر روی کاهش علائم و پیشگیری از عوارض، به ویژه کاهش آب بدن متمرکز شده اند.

درمان و پیشگیری استراتژی اصلی برای مسمومیت غذایی است. استراحت کردن و جایگزینی مایعات و الکترولیت از دست رفته نیز توسط موارد زیر انجام می شود:

  • نوشیدن مایعات (ترجیحا محلول های خوراکی دارای الکترولیت)
  • اگر حتی استفراغ نیز دارید حتما آب بنوشید. خوردن جرعه جرعه آب یا قرار دادن تکه ای یخ در دهان می تواند در این راه به شما کمک کند.
  • به تدریج شروع به خوردن غذاهای جامد کنید. اما سعی کنید از غذاهایی که هضمشان ساده تر است مانند غلات، برنج، نان تست، و موز استفاده کنید.
  • مصرف غذاهای چرب، شیرین، ادویه دار، محصولات لبنی، کافئین و الکل می توانند اسهال و استفراغ را بدتر کنند.

برای جلوگیری از اثرات خطرناک و مهلک کاهش آب بدن ناشی از اسهال، از محلول نمک متبلور خوراکی (ORS) برای افراد آسیب پذیر مانند نوزادان و کودکان، افراد مسن بالای ۶۵ سال و افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، استفاده کنید.

این محلول را می توانید از داروخانه ها تهیه کنید. اما اگر به این محلول دسترسی ندارید می توانید از مقداری نمک یا شکر در آب استفاده کنید. اما غلظت وجود این مواد در آبی که قرار است بنوشید بسیار مهم است. زیرا  قند بیش از حد می تواند اسهال را به خصوص در کودکان تشدید کند. در حالی که نمک بیش از حد نیز بسیار مضر است. به همین دلیل محلول باید رقیق باشد. برای تهیه این محلول کافی است که ۱ قاشق چای خوری نمک یا شکر را در یک لیتر آب مخلوط کنید.

درمان های دارویی

داروهایی نیز برای کاهش علائم اصلی اسهال و استفراغ در دسترس هستند. این داروها عبارتند از:

  • داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید و بیسموت
  • داروهای ضد تهوع و استفراغ (ضد استفراغ) مانند کلرپرومازین و متوکلوپرامید

حتما قبل از مصرف داروهای ضد اسهال با پزشک مشورت کنید. زیرا برخی از عفونت ها ممکن است با داروهای ضد اسهال بد و بدتر شوند.

پروبیوتیک ها و اسهال

بر اساس برخی تحقیقات جدید، پروبیوتیک (باکتری ها و مخمرهای خوبی که در بدن ما زندگی می کنند) نیز ممکن است در درمان ورم معده و روده مفید باشد. یک مطالعه نشان داده که استفاده از پروبیوتیک ها در کودکانی که برای گاستروآنتریت حاد در بیمارستان بستری شده اند، می تواند زمان بستری شدن را به طور متوسط ۱٫۱۲ روز کاهش دهد.

به طور خاص، برخی از شواهد از استفاده از گونه های زیر در درمان گاستروآنتریت در کودکان، در کنار استفاده از درمان های مایع خوراکی بدون محدودیت غذایی حمایت می کنند. این باکتری های مفید عبارتند از:

  • لاکتوباسیلوس رامنوسوس GG
  • ساکارومیسس بولاردی

تاثیر پروبیوتیک ها بر روی اسهال یک حوزه جدید در مطالعه است. بنابراین ممکن است تحقیقات بیشتری در مورد استفاده از پروبیوتیک ها برای درمان اسهال و استفراغ در آینده انجام شود.

پیشگیری از ورم معده و مسمومیت غذایی

استانداردهای جلوگیری از مسمومیت غذایی شامل چهار بخش کلیدی زیر است:

  • پختن: هنگام پخت و پز، از زمان و حرارت مناسب برای کشتن باکتری هایی که می توانند موجب اسهال و استفراغ شوند، اطمینان حاصل کنید. برای تست پخته شدن گوشت می توانید از یک دماسنج استفاده کنید. ضمن این که زرده تخم مرغ را نیز نباید به صورت خام مصرف کنید.
  • جدا کردن: غذاها باید به صورت جداگانه نگهداری شوند. این باعث می شود که از انتقال عامل بیماری به غذاهای دیگر جلوگیری شود. به همین خاطر معمولا توصیه می شود که گوشت خام را از دیگر مواد غذایی جدا نگه دارید.
  • سرما: برای جلوگیری از رشد باکتری های مضر از سردخانه برای نگهداری مواد غذایی استفاده کنید.
  • تمیزی: بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به ورم معده و مسمومیت غذایی شستن مرتب دست ها، دست قبل از غذا خوردن یا دست زدن به دهان و پس از دست زدن به گوشت خام یا تخم مرغ است.